Του Κωνσταντίνου Λαμπρόπουλου
Η αδιάλειπτη προώθηση (κατά την τρέχουσα πενταετία) της αναθεωρητικής ατζέντας της Τουρκίας σ’ ένα ευρύ γεωγραφικό μέτωπο υψίστης γεωπολιτικής αξίας αφενός συνάδει με τα γεωπολιτικά προτάγματα του νεο-οθωμανισμού, αφετέρου υπαγορεύεται από ένα κράμα ευνοϊκής διεθνούς συγκυρίας, εσωτερικών συσχετισμών ισχύος και προσωπικών φιλοδοξιών της τουρκικής ηγεσίας.
Η τουρκική εμπλοκή σε πολλαπλά μέτωπα και η επακόλουθη ανάληψη προληπτικής στρατιωτικής δράσης κατέστη δυνατή, και εν πολλοίς απρόσκοπτη, εξαιτίας της ιδιότυπης ανοχής των Μεγάλων Δυνάμεων, προεξαρχουσών των ΗΠΑ, στις τουρκικές επεκτατικές ενέργειες, στο πλαίσιο της απόπειρας διασφάλισης της παραμονής της Τουρκίας στο ευρω-ατλαντικό στρατόπεδο.
Αντιστοίχως, η Μόσχα, αν και περιόρισε τις τουρκικές φιλοδοξίες στη Συρία και στη Λιβύη, εντούτοις υπέμεινε τις διαρκείς αποσταθεροποιητικές τουρκικές πρωτοβουλίες, προκρίνοντας μια expostfactoδιμερή διευθέτηση.
Παράλληλα, η ΕΕ, προεξαρχούσης της Γερμανίας, απεδείχθη ιδιαιτέρως αναιμική στον περιορισμό της τουρκικής επιθετικότητας στο εγγύς περιφερειακό της περιβάλλον, ευρισκόμενη σε πλήρη αδυναμία υιοθέτησης στοιχειωδών αντιμέτρων ανάσχεσης του τουρκικού αναθεωρητισμού.
Κατά συνέπεια, η ιδιότυπη ανοχή ερμηνεύθηκε από το καθεστώς Ερντογάν ως "παράθυρο ευκαιρίας" και εκμετάλλευσης του momentum κυρίως, ελλείψει αντίπαλης ηγεσίας Μεγάλης Δυνάμεως που θα αντετίθετο αποφασιστικά στις τουρκικές επεκτατικές επιδιώξεις.
Είναι σαφές ότι η τουρκική ηγεσία ευρισκόμενη σε παροξυσμό μεγαλείου και μετα-αυτοκρατορικών φαντασιώσεων και μη αντιλαμβανόμενη τις συστημικές ιδιομορφίες του αναδυόμενου πολυπολικού συστήματος, επιδόθηκε σε μια εκβιαστική πολιτική πειθαναγκασμού των Δυνάμεων του ευρω-ατλαντικού χώρου (ΗΠΑ-ΕΕ) με στόχο την επίτευξη ανοχής και λευκής επιταγής στα αναθεωρητικά της σχέδια.
Η Τουρκία αφενός αγνόησε τις αντιφάσεις που διέπουν τη λεγόμενη Άνοδο των Υπολοίπων (RiseoftheRest) (συμπεριλαμβανομένης στο συγκεκριμένο γκρουπ και της ιδίας της Τουρκίας) ως προς τις μακροπρόθεσμες δυνατότητες συνεχούς αύξησης των συντελεστών ισχύος στο πλαίσιο της Υψηλής Στρατηγικής, αφετέρου προκάλεσε ανενδοίαστα ενέργειες Εξισορρόπησης του Ηγεμονισμού της σε περιφερειακό επίπεδο, συνασπίζοντας έναν ευρύ αντι-τουρκικό άξονα, αποτελούμενο από Ευρωπαϊκές Δυνάμεις (Γαλλία, Ελλάδα, Αυστρία και Κύπρο) και Περιφερειακές Δυνάμεις όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία.
Οι πρόσφατες κινήσεις εξισορρόπησης της τουρκικής απειλής από τον διευρυμένο αντι-τουρκικό άξονα (Ελλάδα – Γαλλία, Ισραήλ – Αίγυπτος – ΗΑΕ) περιορίζουν τις επιλογές του ερντογανικού καθεστώτος σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς επισείεται τόσο η απειλή της αποδόμησης των πρόσφατα αποκτηθέντων τουρκικών ερεισμάτων στη Βόρεια Αφρική όσο και η ανάσχεση των επιθετικών σχεδίων στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο σε βραχύ-μεσοπρόθεσμο επίπεδο.
Παράλληλα, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία κινούνται στη λογική ολοένα και μεγαλύτερης μόχλευσης της τουρκικής ατζέντας, προκαλώντας σημαντική ταλάντωση του εκκρεμούς που άπτεται των προτεραιοτήτων της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, "ψαλιδίζοντας" την τουρκική ευελιξία, και επιφέρουν τη διαρκή ροπή της τουρκικής ηγεσίας προς το αυταρχικότερον και το επιθετικότερον.
Είναι πλέον αναντίρρητη παραδοχή πως το momentumτης Λευκής Επιταγής εξαντλείται.
Η πίεση του χρόνου, εξαιτίας της ανατροπής της Carte Blanche, ωθεί την τουρκική ηγεσία σε αδιαλλαξία και επικίνδυνες ατραπούς που δύνανται να φτάσουν ως τη περιορισμένη στρατιωτική σύγκρουση- ιδίως με την Ελλάδα-, την οποία το ερντογανικό καθεστώς θεωρoύσε ευάλωτη σε πιέσεις παντός τύπου.
Η εκδοχή της σαφούς υποχώρησης απορρίπτεται καταρχήν απ’ τον Τούρκο Πρόεδρο τόσο για λόγους διατήρησης του κύρους του (prestige) όσο και για ιστορικούς λόγους. Μιασημαντική υποχώρηση, εξαιτίας του εμφανούς αδιεξόδου, δύναται να πλήξει σημαντικά το γόητρο του ιδίου του Ταγίπ Ερντογάν και στο εσωτερικό της Τουρκίας και στον ισλαμικό κόσμο, δημιουργώντας δυνητικά φυγόκεντρες τάσεις εντός του AKP.
Επιπρόσθετα, ο ίδιος ο Ερντογάν, ως θιασώτης της διαρκούς ανάληψης της πρωτοβουλίας προς επίτευξη των τεθειμένων στόχων, παραλληλίζει την απώλεια αυτής με το ιστορικό προηγούμενο της στασιμότητας και της παρακμής που επήλθε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου.
Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να θεωρηθεί απίθανο στο προσεχές ή απώτερο μέλλον, ένα "άλμα προς τα εμπρός" κατ’ αντιστοιχία με την πολεμική ατραπό που ακολούθησε το ναζιστικό καθεστώς, όταν η αντίστοιχη πολιτική ανοχής –FreieHände–,που προέβλεπε τη σύμπραξη με τη Μεγάλη Βρετανία υπό γερμανικούς όρους, απέτυχε παταγωδώς διά χειρός Τσώρτσιλ.
Η επίδειξη αδιαλλαξίας μέσω της ακροσφαλούς διπλωματίας και της απειλής χρήσης βίας, εντούτοις, δύναται να αποτελέσει και το κρυφό "όπλο" της τουρκικής ηγεσίας, για να της προσφερθεί μια διέξοδος, την οποία μπορεί να την παρουσιάσει ως σταδιακή κατίσχυση των αναθεωρητικών της σχεδίων στο εσωτερικό πεδίο .
Δεν θα πρέπει να υποτιμάται το γεγονός ότι στο υβριδικό δόγμα της Άγκυρας η αδιαλλαξία χρησιμοποιείται ως διαπραγματευτικό "χαρτί", ακολουθούμενη από εναλλακτικό "διαλλακτικότερο" σενάριο, στο πλαίσιο μιας συναλλακτικής στρατηγικής και της Χαοτικής Τάξης (ChaoticOrder)την οποία προωθεί ο Τούρκος Πρόεδρος.
Αυτό συνεπάγεται ότι παράλληλα με όποια μορφή διαπραγματεύσεων ,η απειλή μιας στρατιωτικής αναμέτρησης θα επισείεται ως Δαμόκλειος Σπάθη και θα ανασύρεται ανά πάσα στιγμή αναλόγως του αντιτίμου.
Δεν δύναται επίσης να αποκλειστεί η προσωρινή αναδίπλωση με διατήρηση της πρωτοβουλίας των κινήσεων χάριν μιας παραπλανητικής προσέγγισης, στοχεύοντας σ’ έναν ανέξοδο απεγκλωβισμό, συντηρώντας παράλληλα την ατζέντα των διεκδικήσεων και το παίγνιο απονομιμοποίησης (blamegame) του αντιτουρκικού άξονα.
Μια τέτοια εκδοχή είναι πιθανή, όπως διαφαίνεται ήδη στο μέτωπο της Λιβύης, όπου έναντι της άκαμπτης στάσης περί κατάληψης της Σύρτης και της Αλ Τζούφρα προβάλλεται ως λύση πλέον, δια στόματος Ι. Καλίν, η αποστρατικοποίηση των δύο περιοχών.
Παρά ταύτα, τόσο η αταλάντευτη στάση της ελληνικής πλευράς στην τρέχουσα Παρατεταμένη Κρίση όσο και η πολιτική των κόκκινων γραμμών, όπως την εξέφρασε ο Γάλλος Πρόεδρος Ε. Μακρόν, δημιουργούν τις προϋποθέσεις τερματισμού της τουρκικής ασυδοσίας, θέτοντας την τουρκική ηγεσία ενώπιον καίριων διλημμάτων, ακόμη και αυτού της επιβίωσης.
* Ο κ. Κων/νος Θ. Λαμπρόπουλος είναι Στρατηγικός Αναλυτής, Εταίρος Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης
