Δεν είναι μυστικό ότι ο Αμπντουλάχ Γκιουλ ήταν πρόεδρος κατά τη διάρκεια της θητείας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο δήμο Κωνσταντινούπολης, όπως ακριβώς ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ ήταν πρόεδρος κατά τη διάρκεια της θητείας του Βλαντιμίρ Πούτιν. Η εμπειρία έχει δείξει ότι το τηλέφωνο ενός ηγέτη σταματά να χτυπά όταν χάνει τον τίτλο του ή όταν εγκαταλείπει το αξίωμά του αφού χάσει την εύνοια του με τον "ισχυρό άνθρωπο" στη χώρα.
Την περίοδο, που μαινόταν η κρίση στη Συρία (περί το 2014), ο Γκιουλ απέφευγε να μιλήσει άμεσα για την πολιτική του Ερντογάν στο εσωτερικό ή για τη σχέση του με αυτόν. Σε ανθρώπους και δημοσιογράφους που τον συναναστρέφονταν έδινε την αίσθηση ότι ο άνθρωπος αυτός ήθελε να περιμένει και να αποφύγει να εμπλακεί σε μια πρώιμη μάχη με τον παλιό του φίλο. Ο Γκιουλ σε πολλές συναντήσεις όταν τον ρωτούσαν σχετικά με τον Ερντογάν έδινε ασαφείς απαντήσεις. Σε κάποια από αυτές τις συναντήσεις είχε πει στον νυν διευθυντή εφημερίδας του Σαουδάραβα πρίγκιπα Φαϊσάλ μπιν Σαλμάν, διοικητή της επαρχίας της Μεδίνα: "Εν πάση περιπτώσει, οι υψηλοί τόνοι δεν λύνουν προβλήματα, ούτε στο εσωτερικό στο εξωτερικό".
Το μήνυμα ήταν σαφές. Αντιδρούσε στον τρόπο με τον οποίο ο Ερντογάν διαχειρίζεται τις υποθέσεις με τις άλλες χώρες. Είχε αλλάξει τον τόνο του και αντί να πει "ο φίλος μου Μπασάρ" τον περιέγραψε ως τον "δικτάτορα στη Δαμασκό". Ίσως ο Γκιουλ προσπαθούσε να αποφύγει μια πρώιμη σύγκρουση με έναν άνθρωπο που δεν ήταν γνωστός για τη συγχώρεση που προσφέρει στους ανθρώπους που εγκατέλειψαν το πλοίο του και αργότερα έριξαν την ευθύνη στον καπετάνιο για το γεγονός πως το πλοίο εξόκειλε στους βράχους.
Αντίστοιχα επικίνδυνη ήταν και η πολιτική του Ερντογάν με το Ισλαμικό Κράτος. Το 2017 είχαν δημοσιευθεί συνεντεύξεις κρατουμένων του ISIS, που είχαν βρεθεί στο Ερμπίλ, στο Ιρακινό Κουρδιστάν, στην έδρα της αντιτρομοκρατικής της Συρίας. Συγκεκριμένα τρεις, ένας Κινέζος, ένας Αμερικανός και ένας Καζάκος είχαν και οι τρεις την ίδια ιστορία: με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πήγαν στην Τουρκία και διάφορα δίκτυα είχαν κανονίσει τη μεταφορά τους στο "χαλιφάτο" του ISIS. Φυσικά και ακόμη πιο απροκάλυπτο ήταν το χρονικό διάστημα στο οποίο η Τουρκία άνοιξε τα σύνορά της σε χιλιάδες περιπλανώμενους μαχητές, με το πρόσχημα της ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ.
Δεν σκέφτηκε ποτέ ο Ερντογάν εκείνη την εποχή, ότι προσέφερε άθελά του, χάρη στον Ρώσο πρόεδρο, ο οποίος θα προτιμούσε να αντιμετωπίσει τους εξτρεμιστές στη Συρία παρά να πληρώσει το τίμημα για την αντιμετώπισή τους στη Ρωσία και τις γειτονικές της χώρες.
Ένα άλλο παράδειγμα των βιαστικών πολιτικών του Ερντογάν: Τον Δεκέμβριο του 2008, δέχτηκε τότε τον ισραηλινό πρωθυπουργό, Εχούντ Ολμερτ. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, πήγαινε συχνά σε ένα διπλανό δωμάτιο για να επικοινωνήσει με τον Άσαντ, ελπίζοντας να μετατρέψει τη συνάντηση σε τριμερή σύνοδο κορυφής. Ο Σύριος ηγέτης δεν παρέστη και ζήτησε από το Ισραήλ να προβεί σε δημόσια δήλωση ότι θα αποχωρήσει από τα Υψώματα του Γκολάν. Ο Ερντογάν πόνταρε την εποχή εκείνη στην επιθυμία της Δαμασκού να τερματίσει την απομόνωση που προκλήθηκε μετά την αναγκαστική απόσυρση των συριακών στρατευμάτων από το Λίβανο το 2005, μετά τη δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού, Ραφίκ Χαρίρι. Πριν από αυτό, η Κωνσταντινούπολη φιλοξένησε συριακή και ισραηλινή αντιπροσωπεία για έμμεσες διαπραγματεύσεις. Ο Νταβούτογλου ταλαντευόταν μεταξύ των δύο αντιπροσωπειών με διάφορες ιδέες και προτάσεις. Οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν και ο Όλμερτ αναχώρησε από την πόλη.
Ο Ερντογάν ωφελήθηκε πάρα πολύ από τη βελτίωση της οικονομίας της χώρας του. Επωφελήθηκε ακόμη περισσότερο όταν οι δυτικές δυνάμεις πίστευαν ότι το "τουρκικό παράδειγμα θα μπορούσε να λειτουργήσει ως γέφυρα για την επίτευξη συμφιλίωσης μεταξύ των ισλαμικών λαών και των αξιών του μοντέρνου". Η Άγκυρα είχε την ευκαιρία να μιλήσει με όλα τα κόμματα και επέλεξε να αγνοήσει το επεκτατικό Ιράν στην περιοχή, πιστεύοντας ότι ήταν απλώς "ανταγωνιστής", όχι "αντίπαλος ή εχθρός".
Η κατάσταση άλλαξε όταν ξεσπούσαν οι πυρκαγιές της "Αραβικής Άνοιξης" και άρχισε να εμφανίζεται αυτό που όλοι οι παρατηρητές περιέγραψαν ως "τουρκο-καταρική ατζέντα με τάση μουσουλμανικής αδελφότητας" σε Αίγυπτο, Λιβύη και Συρία. Οι παρατηρητές στην Ευρώπη είδαν ότι οι αξιωματούχοι επρόκειτο να επαινέσουν γρήγορα το τουρκικό παράδειγμα χωρίς να συγκεντρώσουν αρκετές πληροφορίες για τις βαθιές πολιτικές του Ερντογάν που ήταν κρυμμένες πίσω από το χαμόγελο του Νταβούτογλου και μια πολιτική "εξάλειψης των προβλημάτων".
Στη Συρία, οι εξελίξεις έπληξαν τις φιλοδοξίες του Ερντογάν. Η στρατιωτική παρέμβαση της Ρωσίας σφράγισε τη μοίρα του Άσαντ και τον κράτησε στην εξουσία. Αυτό συνεπώς, συντρίβει τους στόχους της Τουρκίας να κρατήσει τους Κούρδους μαχητές μακριά από τα σύνορά της. Η Μόσχα έφερε την Τουρκία στο μη παρέκει, όταν η Άγκυρα έκανε το μοιραίο σφάλμα και κατέρριψε ένα ρωσικό Sukhoi. Αυτή η κίνηση είχε μεγαλύτερες επιπτώσεις από ό,τι (μέχρι στιγμής) όταν το μέλος του ΝΑΤΟ αγόρασε το ρωσικό σύστημα πυραυλικής άμυνας S-400 και εξόργισε τις ΗΠΑ.
Η Μόσχα συνέχισε μια πολιτική να προσφέρει μικρά δώρα στην Άγκυρα για να εγγυηθεί ότι εξακολουθεί να δημιουργεί ρήγματα στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον, η οποία αρχίζει να έχει αμφιβολίες για την πίστη του Ερντογάν στο ΝΑΤΟ, με τη σειρά της, υιοθέτησε μια πολιτική μικρών βημάτων και μικρών ευνοιών. Δίνει "τυράκι" στον Ερντογάν με το θέμα της "ασφαλούς ζώνης" της Συρίας.
Αυτό έχει αφήσει την Τουρκία ενεά, μη γνωρίζοντας αν πρέπει να τηρήσει παλιές δεσμεύσεις προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ ή νέες προς τη Ρωσία.
Αυτές οι ασταθείς σχέσεις καθιστούσαν την τουρκική εξωτερική πολιτική επιρρεπή στην έκπληξη των ανακατατάξεων σε πολύπλοκες περιφερειακές συνθήκες και σε μια πολύ σκοτεινή διεθνή σκηνή. Το καλύτερο παράδειγμα είναι η απειλή του Ερντογάν να πλημμυρίσει την Ευρώπη με Σύρους πρόσφυγες αν δεν πάρει κι άλλα χρήματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτός είναι ένας ασυνήθιστος τρόπος αντιμετώπισης των χωρών. Η Τουρκία έχει περάσει από τη νοοτροπία εξάλειψης προβλημάτων στο δόγμα "εξάλειψη των φιλικών σχέσεων".
Όλα αυτά συνοδεύονται από μια καταρρακωμένη τουρκική οικονομία. Η λίρα εξασθένησε δραματικά και οι ξένες επενδύσεις μειώθηκαν. Ο Ερντογάν υιοθέτησε μια εκδικητική προσέγγιση στο να αντιμετωπίσει το αποκαλούμενο "πραξικόπημα του Φετουλάχ Γκιουλέν". Έκανε μια μεγάλη εκκαθάριση που ξεπέρασε τα όρια του στρατού, φτάνοντας στη δικαιοσύνη, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τις διοικήσεις. Η Κωνσταντινούπολη του έδωσε ένα χτύπημα όταν αρνήθηκε να υπακούσει στον "σουλτάνο" εκλέγοντας τον Εκρέμ Ιμάμογλου. Ζήτησε ή μάλλον απαίτησε δεύτερη εκλογική διαδικασία, όμως η δεύτερη ήττα αποτέλεσε καίριο πλήγμα.
Ο σουλτάνος δεν έχει το δικαίωμα να χάσει την Κωνσταντινούπολη. Αυτό το χτύπημα δεν θα ξεχαστεί στα βιβλία ιστορίας. Οι αμφιβολίες του για τους παλιούς φίλους έχουν αυξηθεί. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το πρόβλημα έγκειται στον καπετάνιο και έχουν αρχίσει να εγκαταλείπουν το πλοίο πριν τους πετάξει στη θάλασσα ο Ερντογάν. Τώρα προετοιμάζονται να ξεκινήσουν ένα νέο κόμμα.
Ένας νευριασμένος Ερντογάν περιπλανιέται σε ένα τεράστιο ανάκτορο. Ένα εξαντλητικό τανγκό με το Τραμπ και ένα δαπανηρό ταγκό με τον Πούτιν. Είναι σε άρνηση για το γεγονός ότι οι "χρυσές" μέρες του έχουν πια τελειώσει.
Πέτρος Κρανιας
