Είναι ορισμένα πράγματα που μπορεί κανείς να πει με σιγουριά και άλλα που δεν μπορεί καν να τα υποθέσει. Τα όρια της ανθρώπινης γνώσης είναι πεπερασμένα. Πεπερασμένο είναι κάθετί που δημιουργείται από τον άνθρωπο, αυτό το γοητευτικά ατελές ον που πολλές ιδεολογίες το εξαπάτησαν ανάγοντάς το σε ''Homo Deus''. Όσο περνούν οι μέρες και η πανδημία εξελίσσεται προκαλώντας σε παγκόσμιο επίπεδο σοκ, χάος και απώλειες, μπορούμε να έχουμε κάποιες βεβαιότητες οι οποίες έρχονται ίσως από την μόνη κοσμοθεωρία που άντεξε χιλιετίες ανθρώπινης δραστηριότητας, την ρεαλιστική.
Ο ρεαλισμός δεν έδωσε πολλές λύσεις στην ανθρωπότητα, αλλά ούτε και ψεύτικες υποσχέσεις. Σήμερα, μαζί με τα όρια της αντοχής μας στη λαίλαπα μιας πανδημίας, μπορούμε να δούμε και τα όρια του ίδιου μας του κόσμου ο οποίος έχει συγκεκριμένες δυνάμεις οι οποίες θα αποφασίσουν για το μέλλον της επόμενης μέρας. Αυτές οι δυνάμεις είναι τρεις και βέβαια, δεν είναι ΜΚΟ, άτομα, κινήματα, ομάδες πίεσης κτλ. Είναι κράτη τα οποία έχουν εκείνους τους συντελεστές ισχύος που διαμορφώνουν ιστορία. Το μέλλον των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ, Κίνας και Ρωσίας είναι αυτό που έτσι και αλλιώς θα μας απασχολούσε στον 21ο αιώνα. Μέσα σε αυτήν την τριάδα, έχει ρόλο και η Ε.Ε, όχι όμως αυτόν που θα θέλαμε. Τι περιμένουμε από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις;
Ο Zbigniew Brzezinski το 2000 εξέδωσε ένα έργο με λιγότερες από 190 σελίδες. Ωστόσο ίσως να ήταν το πιο σημαντικό του. Πρόκεται για το έργο ''The Geostrategic Triad: Living with China, Europe and Russia'' στο οποίο ουσιαστικά αναδεικνύει τον ανταγωνισμό του 21ου αιώνα και πώς οι ΗΠΑ οφείλουν να διαχειριστούν τα πλέγματα σχέσεων που προκύπτουν από τις τέσσερις δυνάμεις που εν πολλοίς διαμορφώνουν τις εξελίξεις στον κόσμο. Εντύπωση προκαλεί οτι στο έργο του ο Brzezinski ανέφερε πως η Κίνα δεν είναι ούτε φίλος, ούτε εχθρός. Σήμερα οι εξελίξεις δεν τον δικαιώνουν σε αυτήν την πρόβλεψη.
Γενικώς, αρκετοί σπουδαίοι ακαδημαϊκοί και σύμβουλοι εξωτερικών υποθέσεων στις ΗΠΑ, δεν έκαναν σωστές προβλέψεις για τον κόσμο που έχουμε σήμερα. Ο Graham Allison έθεσε με τον καλύτερο τρόπο οτι οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας διέπονται από ανταγωνισμό και οτι η τάση είναι να δούμε τις δύο δυνάμεις να συγκρούονται για το ποιά από τις δύο θα έχει τον πρώτο λόγο στις διεθνείς υποθέσεις. Η Ρωσία έχει επανέλθει στις διεθνείς υποθέσεις και ασκεί παγκόσμια πολιτική στο μέτρο που δύναται και που της το επιτρέπουν οι συντελεστές ισχύος της. Σαφώς και δεν έχει την οικονομική δύναμη των ΗΠΑ και της Κίνας, όμως είναι η πιο πλούσια χώρα πρώτες ύλες συνολικά και μια από τις μεγαλύτερες παραγωγούς υδρογονανθράκων στον κόσμο. Η στρατιωτική της ισχύς είναι επίσης ικανή να δημιουργήσει υπέρ της τετελεσμένα στο εγγύς εξωτερικό της. Ενώ με το λεγόμενο ''Gerasimov Doctrine'' η Μόσχα έχει μπει για τα καλά στον ''μοντέρνο τρόπο'' πολέμου που δεν είναι άλλος από τον υβριδικό.
Οι σχέσεις μεταξύ των τριών χωρών, είναι περίπλοκες και η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να λογίζεται ως δύναμη που θα μπορεί να ανταγωνιστεί αυτές τις δυνάμεις. Ο Morton Kaplan στο βιβλίο του ''System and Process in International Politics'' αναφέρει τους τύπους διεθνών συστημάτων που μπορούν να λάβουν χώρα με βάση τις ισχυρές μονάδες (κράτη) που λαμβάνουν χώρα. Ένα πολυπολικό μοντέλο σύμφωνα με τον Kaplan, για να έχει σημείο ισορροπίας πρέπει να έχει τουλάχιστον πέντε δυνάμεις. Εσχάτως, έχει πάρει τα πάνω του ο όρος ''tripolarity'' έναντι του ''multipolaruty''. Αντί για πολυπολικό κόσμο, αρκετοί είναι αυτοί που θεωρούν οτι έχουμε έναν τριπολικό κόσμο όπου ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία διαμορφώνουν τις μεταξύ τους ισορροπίες και επομένως, ο υπόλοιπος κόσμος τις ακολουθεί. Ολοένα και περισσότερο αναδεικνύονται τα δύο σενάρια βάσει των οποίων θα πορευτεί η τριάδα αυτή. Η Ευρώπη πού βρίσκεται εδώ; Η Ε.Ε δεν μπορεί ως οργανισμός να ανταγωνιστεί το εύρος δυνατοτήτων των τριών δυνάμεων. Η Ευρώπη έχει γίνει ένα περιφερειακό πεδίο ανταγωνισμού για τις τρείς δυνάμεις, όπως έχουν γίνει ήδη διάφορα μέρη του κόσμου όπως η Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, η Κεντρική Ασία, η Κορεταική Χερσόνησος και η Ανατολική Ασία.
Βεβαίως, το πού θα πάει η Ευρώπη (με ποιά δύναμη θα συνασπιστεί από τις τρείς) θα αποτελέσει πολύ σημαντικό γεγονός που θα καθορίσει τις ισορροπίες μεταξύ των τριών δυνάμεων στο υπόλοιπο του 21ου αιώνα και ίσως βγάλει ''νικητή''. Ο ανταγωνισμός των τριών μεγάλων δυνάμεων είναι επίσης έντονος στον Αρκτικό Ωκεανό και προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τεράστιες ποσότητες φυσικών πόρων αλλά και θαλάσσια περάσματα που θα προκύψουν σύμφωνα με έρευνες μετά το 2030 λόγω του λιωσίματος των πάγων.
Τα δύο σενάρια που αναλύονται για τις σχέσεις των τριών δυνάμεων έχουν να κάνουν με μια στρατηγική που εφαρμόστηκε από τους Nixon-Kissinger μετά το 1970 και ονομάζεται ''Τριγωνική Διπλωματία''. Τότε, ο Nixon αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ισχύ της Κίνας στον Τρίτο Κόσμο για να απομακρύνει την ΕΣΣΔ και να την αποτρέψει από το να δορυφοριοποιήσει μεγάλο αριθμό κρατών που είχαν εναντιωθεί στην πάλαι ποτέ αποικιοκρατία και ήταν φτωχά. Η πρόταση του Kissinger για τις σχέσεις ΗΠΑ, Κίνας και Ρωσίας, είναι η Αμερική να επικεντρωθεί στην ανάσχεση της Κίνας και να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Ρωσία.
Με άλλα λόγια, να ακολουθήσει μια Τριγωνική Διπλωματία η οποία αυτή τη φορά θα έχει στόχο την ανάσχεση της κινεζικής επιρροής. Το άλλο σενάριο είναι να αφήσουν οι ΗΠΑ την Κίνα με τη Ρωσία να έρθουν σε στρατηγική συνεννόηση, ποντάροντας οτι οι μεγάλες διαφορές (σε Κεντική Ασία αλλά και μεταξύ τους συνοριακές διαφορές) που θέτουν η οικονομική και γεωγραφική πραγματικότητα, θα τις οδηγήσουν σε φθορά και τριβές μεταξύ τους προς όφελος των ΗΠΑ. Πρόσφατα, οι Dobbins, Shatz και Wyne για λογαριασμό του RAND Corporation, εκπόνησαν μια μελέτη η οποία έφερε τίτλο ''Russia Is a Rogue; Not a Peer, China Is a Peer, Not a Rogue''. Σε αυτό το paper αναδεικνύονται οι λόγοι για τους οποίους οι ΗΠΑ πρέπει να επικεντρωθούν στην ανάσχεση της Κίνας, θεωρώντας πως η Ρωσία δεν μπορεί δυνητικά να απειλήσει την αμερικανική ισχύ. Σύμφωνα με αυτήν την ανάλυση, η Κίνα είναι η δύναμη που έχει χαρακτηριστικά ενός επίδοξου παγκόσμιου ηγεμόνα. Η Ρωσία απλώς υπονομεύει το υφιστάμενο παγκόσμιο σύστημα αλλά δεν μπορεί να γίνει η δύναμη που θα παρέχει στον κόσμο συλλογικά αγαθά. Είναι μια ανάλυση πιο κοντά στο πρώτο σενάριο.
Το δεύτερο σενάριο ωστόσο, έχει πολλά μειονεκτήματα. Πρώτον, δεν ελέγχει (με αυτό το σενάριο) η Ουάσινγκτον την πρωτοβουλία κινήσεων. Αν οι δύο χώρες της Ασίας βρουν ένα modus vivendi με σκοπό να εκρονίσουν τις ΗΠΑ, είναι αδιάφορο μετά το αν συγκρουστούν σε έναν ασιατικό ''Ψυχρό Πόλεμο''. Το δεύτερο μεγάλο μειονέκτημα σχετίζεται με το μέλλον της Ε.Ε. Αν η Ε.Ε ακολουθήσει τον Δρόμο του Μεταξιού στον εμπορικό τομέα και τη Ρωσία στον ενεργειακό, τότε ο εφιάλτης των Sir Halford Mackinder και Alfred Spykman θα γίνει πραγματικότητα. Η ''Καρδιά΄΄ του κόσμου (μεταξύ Μάυρης Θάλασσας και Κεντρικής Ασίας) είναι σημαντική για τον έλεγχο της Ευρασίας (από το Γιβραλτάρ μέχρι την Ιαπωνία). Αν οι ΗΠΑ χάσουν την Ευρώπη, τότε τα πράγματα θα είναι νομοτελειακά δύσκολα για τη διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας τους στη διεθνή πολιτική.
Το σενάριο που επικρατεί, φαίνεται να είναι το πρώτο. Οι ΗΠΑ, θα επιλέξουν τη Ρωσία ως σύμμαχο για να ανασχέσουν την Κίνα. Έχουν και οι δύο χώρες μακροπρόθεσμα συμφέροντα που τις αναγκάζουν να μην αφήσουν ανεξέλεγκτη την κινεζική επέκταση. Η Ουάσινγκτον είναι λογικό να επιλέξει την πιο αδύναμη από τις τρεις χώρες σαν ''ανάχωμα'' της κινεζικής επιρροής ώστε την επόμενη μέρα, να μην απειληθεί η Ουάσινγκτον από τη Μόσχα. Βέβαια, σε αυτό το σενάριο, δεν παίζουν μόνο οι τρεις. Σπουδαίο ρόλο παίζουν οι: Ε.Ε, Ηνωμένο Βασίλειο, Αίγυπτος, Ιράν, Ινδία, Ινδονησία και Ιαπωνία και βέβαια, ολόκληρη η Αφικανική Ήπειρος.
Ένας τέτοιος ανταγωνισμός παγκόσμιας κλίμακας είναι λογικό να πολώσει όλα τα κράτη. Ωστόσο, έως τώρα βλέπουμε μια μεγάλη διαφοροποίηση σε σχέση με τη μανιχαϊστική λογική του τύπου ''ή με αυτόν ή με τον άλλον''. Η Αίγυπτος για παράδειγμα, έχει σχέσεις και με τις τρεις μεγάλες δυνάμεις. Τα έργα γύρω από τον τριπλασιασμό του Καναλιού του Σουέζ, έχουν αναληφθεί από την Κίνα. Η Ρωσία έχει έντονη παρουσία στην Αίγυπτο με αμυντική συμφωνία, ενώ οι ΗΠΑ δίνουν περίπου 1,3 δις δολάρια το χρόνο στην Αίγυπτο μέσα από το FMF (Foreign Military Financing). Το ίδιο συμβαίνει και με την Ινδία. Η Ινδία έχει αγοράσει ρωσικούς S-400, έχει μεγάλο όγκο εμπορικών συναλλαγών με την Κίνα, ενώ έχει και πολύ στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Ο ανταγωνισμός της γεωστρατηγικής τριάδας, θα καθοριστεί εν πολλοίς από τα ποσοστά επιρροής που θα έχει η κάθε δύναμη εντός σημαντικών χωρών. Το ποιός θα εκμεταλλυτεί όμως την παρακμή της Ε.Ε, θα αποτελέσει την πιο κρίσιμη παράμετρο για την επίδοξη ηγεμονική δύναμη του κόσμου.
Αλέξανδρος Δρίβας
