Ο λόγος που μελετάμε τη στρατιωτική ιστορία, δεν είναι για να καταλάβουμε το παρελθόν ώστε να το εφαρμόσουμε για το δικό μας συμφέρον στο παρόν. Αντίθετα, γίνετε για να συγκρίνουμε τις στρατηγικές που επέλεξαν οι ιστορικοί ηγέτες με τις στρατηγικές που θα επιλέξουν οι σύγχρονοι. Εξάλλου, δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει μια στρατηγική ή να επικρίνει τους ηγέτες, ακόμα και αν αποτύχουν, χωρίς να επιδείξουν μια καλύτερη εναλλακτική λύση. Ούτε μπορεί κανείς να επαινέσει μια στρατηγική ή έναν ηγέτη, εάν πετύχει, χωρίς να μπορεί να αποδείξει ότι ήταν ο καλύτερος για τη συγκεκριμένη στιγμή, περισσότερο δε όταν οι μάχες κερδήθηκαν από την τύχη παρά από την ικανότητα. Δεν μπορούμε λοιπόν να οδηγηθούμε σε αποφάσεις ή να αξιολογήσουμε τους ηγέτες και τα σχέδιά τους χωρίς κριτική ανάλυση των πρακτικών εναλλακτικών λύσεων, με σκοπό να επιλεγεί το καλύτερο. Αλλά τι είναι καλύτερο; Μια κοινότυπη απάντηση σε αυτή την ερώτηση, θα μπορούσε να είναι: «μια επιλογή που επιτυγχάνει τον επιδιωκόμενο στόχο με το χαμηλότερο επίπεδο κόστους και κινδύνου».
Με την άσκηση της κριτικής ανάλυσης ξανά και ξανά, όσοι δυσκολεύονται να επικεντρωθούν στο παρόν, αντιλαμβάνονται καλύτερα την εικόνα όταν η ιστορία δεν είναι πλέον απλή ιστορία, αλλά ένα όχημα για να ξεφύγει από την κοροϊδία των σκέψεων των υποτιθεμένων αυθεντιών. Επιτρέψτε μου σε αυτό το σημείο να προτείνω κάτι που αρχικά μπορεί να φανεί τελείως μη ρεαλιστικό. Σκεφτείτε για λογαριασμό του Θουκυδίδη για την αθηναϊκή αποστολή στη Σικελία ως περίπτωση κατά την οποία οι σημερινοί αναλυτές θα μπορούσαν να ασκήσουν κριτική ανάλυση. Ένα μοναδικό πλεονέκτημα του Θουκυδίδη είναι το δραματικό του στυλ. Αισθανόμαστε σαν να είμαστε θεατές, ίσως ακόμη και συμμετέχοντες στον πόλεμο. Καμία άλλη πηγή δεν μπορεί να μας προσελκύσει να σκεφτούμε τον πόλεμο και την ηγεσία, ειδικά για τη στρατηγική σε καιρό πολέμου, τόσο ρεαλιστικά.
Συγκρίνοντας, λοιπόν, την αθηναϊκή απόφαση για την εκστρατεία στη Σικελία και την απόφαση για παροχή στρατιωτικής βοήθειας της Τουρκίας στη Λιβύη βλέπουμε ό, τι δεν είναι ακριβώς πανομοιότυπες. Αλλά δεν υπάρχουν διαφορές στους πολέμους, είναι όλοι καταστροφικοί στο τέλος τους. Αυτός είναι ο λόγος που, πρέπει να εξετάσουμε τα γενικά αποτελέσματα των αποφάσεων για στρατιωτικές παρεμβάσεις σε σχέση με τους πολιτικούς στόχους. Στην περίπτωση της Αθήνας, η εκστρατεία στη Σικελία, τους ανάγκασε να έρθουν σε συμμαχία με τη Σπάρτη. Αυτός ο συνασπισμός επηρέασε την Περσία να συμφωνήσει μια υποστήριξη προς τη Σπάρτη. Εξοπλισμένοι οι σπαρτιάτες με τριήρεις που αγόρασαν από τους Πέρσες σύμμαχους τους, η Σπάρτη τελικά κέρδισε τον πόλεμο.
Στην περίπτωση της Λιβύης, η τουρκική παρουσία θα είναι εξίσου «παράγοντας επιδείνωσης της σύγκρουσης» δημιουργώντας μεγαλύτερη αστάθεια στη Μεσόγειο. Η τουρκική παρουσία στη Λιβύη θα επηρεάσει και άλλες δυνάμεις σε μια συμμαχία εναντίον της, που εκτιμάται να αυξήσει την βία που βιώνει η Λιβύη. Το τελικό αποτέλεσμα της σύγκρουσης στη Λιβύη δεν μπορεί να εκτιμηθεί, αλλά «δεν έχει σημασία τι τελικό αποτέλεσμα θα έχουμε, είναι όμως σαφές ότι μια τέτοια ευσεβής ανάγνωση της ιστορίας, ακόμη και αν δεν αποφέρει την αποτυχία, θα είναι, βεβαίως, μια ενδιαφέρουσα πτυχή της στρατηγικής μας σκέψης».
Οι αποφάσεις της Αθήνας και τις Τουρκίας να διεξαγάγουν εξω-τομεακές αποστολές κατά της Σικελίας και της Λιβύης αντιστοίχως μάλλον προσομοιάζουν στρατιωτικά. Η κακή εκστρατεία της Σικελίας ήταν η αληθινή στρατηγική καμπή στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Αφού η Αθήνα έχασε τόσο μεγάλη ισχύ στη Σικελία, έγινε ευάλωτη σε μια Σπάρτη που υποστηριζόταν από την περσική βοήθεια. Ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Λύσανδρος καταναυμάχησε τελικά σχεδόν ολόκληρο τον αθηναϊκό στόλο ενώ βρισκόταν στα παράλια του Ελλησπόντου. Η Αθήνα, ανίκανη να διατηρήσει τις θαλάσσιες ζώνες ανοιχτές χωρίς ναυτικό, μπλοκαρίστηκε, λιμοκτόνησε και τελικά αναγκάστηκε να προσφύγει στην ειρήνη με επαχθείς όρους.
Δεν υποστηρίζω ό, τι οι κακές στρατηγικές επιλογές της Τουρκίας θα την φέρουν μπροστά σε τελική εθνική ήττα, αλλά η εκστρατεία προς τη Λιβύη εκτιμάται ότι "αντιπροσωπεύει μια τουρκική αποτυχία να προβλέψει το χάος μιας κοινωνίας που υπέστη δεκαετίες εξαιρετικά βάναυσης δικτατορίας και παρατεταμένου πολέμου". Ο Ερντογάν, όπως συνήθως και άλλοι διαχειριστές μιας απολυταρχικής εξουσίας, αδυνατεί να προβλέψει ότι, μόλις απομακρύνθηκαν οι “υποστηρικτές του καθεστώτος του Καντάφι” αυτό που παραμένει στη Λιβύη δεν είναι οι δομές μίας φυσιολογικής κοινωνίας, αλλά μια βαθιά καταθλιπτική και ενοχλημένη συλλογή φυλών, ατόμων και ομάδων, πολύ τραυματισμένη για πραγματική αυτοκυβέρνηση και σίγουρα για ανασυγκρότηση. Ξεχνά η Τουρκία πως για να μπορέσει να έχει μια συνεκτική στρατηγική, χρειάζεται σαφείς στόχους. Αντίθετα εφαρμόζει την αρχή που αναφέρει ότι ο πόλεμος είναι πάντα ένα τυχερό παιχνίδι. Όμως, ακόμη και έτσι να είναι, πρέπει να διακρίνεις το εύλογο από τα παράλογα.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, πως αν η τουρκική στρατηγική δεν επιτύχει τους πολιτικούς στόχους της, θα υποστεί τα δεινά, όπως και η αθηναϊκή στρατηγική απέτυχε να νικήσει τους Σπαρτιάτες. Για την Τουρκία, η στρατηγική της βοηθητικής μεσολάβησης στις λιβυκές δυνάμεις του Σαρράζ είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να επιτύχει την αποστολή της νίκης της εξέγερσης. Ακόμα και σε λίγους τομείς όπου οι τουρκικές δυνάμεις μπορούν να δημιουργήσουν στρατιωτικές στρατηγικές, «δεν υπάρχει πολιτική στρατηγική για την αντιμετώπιση της πραγματικότητας ότι οι εθελοντές Τουρκμένοι και μισθοφόροι από τη Βόρεια Συρία έχουν λόγο να εμπλακούν στη λιβυκή εξέγερση. Οπότε ο πόλεμος αυτός θα συνεχιστεί μέχρις ότου αυτές οι τουρκικές δυνάμεις νικηθούν».
Τελικά ο ανυπέρβλητος Θουκυδίδης μας δίδει τα παρακάτω έξι συμπεράσματα ως συμβουλές στρατηγικής σκέψης από τη Σικελική εκστρατεία:
1. Πριν μπορέσετε να έχετε μια συνεκτική στρατηγική, χρειάζεστε σαφείς πολιτικούς στόχους.
2. Προτού ξεκινήσετε απαιτείται να γνωρίζετε ότι η κακή εκτίμηση που βασίζεται σε ευσεβείς σκέψεις (βέλτιστα σενάρια) οδήγησε τους Αθηναίους να δημιουργήσουν μια λανθασμένη στρατιωτική δύναμη και να ξεπεράσουν τους εαυτούς τους.
3. Μην ξεχάσετε την αλληλεπίδραση. Και ο εχθρός έχει πάντα έτοιμες συμμαχίες. Οι εξωτερικοί συνεργάτες μπορούν να παρεμβαίνουν, όπως και εσείς.
4. Ακόμη και τα καλύτερα σχέδια είναι άχρηστα χωρίς ικανούς διοικητές να τα εκτελέσουν, αλλά και πάλι, καμία τακτική ή επιχειρησιακή δυναμική δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη στρατηγική αδυναμία.
5. Καλύτερα να είστε στρατηγικά επιφυλακτικοί αλλά τακτικοί και επιχειρησιακά τολμηροί. Οι Αθηναίοι ήταν ακριβώς το αντίθετο στη Σικελία.
6. Μην ξεχνάτε την εσωτερική πολιτική: η θρησκευτική τρέλα και οι πολιτιστικοί πόλεμοι στα κράτη έχουν να κάνουν με την παρακμή ως αποφάσεις και γεγονότα, στα οποία κανείς δεν μπορεί να βοηθήσει.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τέλος αντί επιλόγου η σημαντικότερη συμβουλή του Θουκυδίδη για τον Ελληνισμό εκτιμώ, πως θα μας έλεγε: ό, τι οι δημοκρατίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε στρατηγικές που βασίζονται σε υπερβολική ελπίδα. Οι σύγχρονοι έλεγχοι και ισορροπίες, όμως, πρέπει να συμβάλλουν στον περιορισμό των υπερβολών του λαϊκού πάθους που παρατηρούνται στην αυτοκτονία των κρατών, αλλά δεν αρκούν. Για να είναι αποτελεσματικοί, οι έλεγχοι απαιτούν τόσο από τους πολίτες όσο και τους ηγέτες να είναι σε θέση να διακρίνουν τις καλές στρατηγικές από τις κακές.
Ο Υποναύαρχος ε.α. ΠΝ Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Senior researcher of Strategy International και Member of Institute for National and International Security
