Δεν αποτελεί “είδηση” ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε δεινή θέση σε επίπεδο εθνικής ασφαλείας. Αυτό είναι συνέπεια του συνδυασμού αφενός της οικονομικής κρίσης που ακύρωσε στην πράξη απόλυτα απαραίτητες ενέργειες για τη διατήρηση σε βέλτιστη κατάσταση και λειτουργία των κύριων οπλικών συστημάτων των Ενόπλων Δυνάμεων, αφετέρου της μεγιστοποίησης των πιέσεων από την πλευρά της Τουρκίας. Όμως, μεγαλύτερο “όπλο” της ελληνικής πλευράς και ταυτόχρονα αδύνατο σημείο του αντιπάλου, αποδεικνύεται στην πράξη η αμετροέπεια της σημερινής τουρκικής ηγεσίας.
Η ερμηνεία των κινήτρων του Ερντογάν που οδήγησε στην υιοθέτηση αυτής της συμπεριφοράς είναι ήσσονος σημασίας. Μπορεί να οφείλεται στην ανάγκη ενεργοποίησης των εθνικιστικών αντανακλαστικών της τουρκικής κοινωνίας. Αυτό θα μπορούσε να θεωρείται χρήσιμο λόγω της κακής συγκυρίας για την τουρκική οικονομία, η οποία λειτουργεί υπονομευτικά στην κυβερνητική σταθερότητα. Στην Τουρκία ο όρος “καθεστωτική σταθερότητα” είναι ακριβέστερος, για λόγους που δεν θα εξηγηθούν εδώ.
Ο εθνικιστικός παροξυσμός που καλλιεργήθηκε συστηματικά από τον Ερντογάν, φαίνεται να παρήγαγε αποτελέσματα, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. Η δημοτικότητα του Τούρκου προέδρου ανέκαμψε, φθάνοντας σε επίπεδα πλησίον του 50%. Η εικόνα ενός ηγέτη που υπερασπίζεται τα “εθνικά δίκαια” συνήθως συνδέεται με χαρακτηριστικά που αξιολογούνται διαφορετικά στο εσωτερικό από ότι στο εξωτερικό.
Η αποφυγή σοβαρών αρνητικών συνεπειών επιβάλλει την τήρηση μιας λεπτής ισορροπίας ανάμεσα στο επίπεδο του “λαϊκισμού” που θα επιστρατεύσει ένας ηγέτης για να κερδίσει συμπάθειες στο εσωτερικό, με την εικόνα που πρέπει να εκπέμπει στο εξωτερικό, ώστε να μην παραβιαστούν “κόκκινες γραμμές” τρίτων χωρών προκαλώντας αντισυσπειρώσεις και αντιδράσεις. Αυτή την ισορροπία δεν κατάφερε να τηρήσει ο Ερντογάν.
Η Τουρκία είναι θύμα μιας σε γενικές γραμμές πετυχημένης μέχρι τώρα στρατηγικής που ακολούθησε ο Ερντογάν, ο οποίος, όμως, τώρα δεν καταφέρνει να σεβαστεί τα όρια. Μια κυνική αποτίμηση της τακτικής και στρατηγικής των Τούρκων ήταν η εκμετάλλευση της παθητικής αντίδρασης από την πλευρά σημαντικών δρώντων του διεθνούς συστήματος.
Η Τουρκία διεκδίκησε δυναμικά, εκμεταλλευόμενη ορθολογικά την αδυναμία της Δύσης να διαχειριστεί το ενδεχόμενο απώλειας του στρατηγικής σημασίας γεωγραφικού χώρου που καταλαμβάνει. Επίσης, αξιοποίησε και φόβο των Ευρωπαίων για το μεταναστευτικό. Ένα πρόβλημα, το οποίο ο Ερντογάν εργαλειοποίησε και χρησιμοποιεί κατά κόρον.
Η συμπεριφορά της Τουρκίας ήταν ορθολογική καθόσον διαπίστωνε ότι η στρατηγική της παρήγαγε αποτελέσματα. Όμως, απέτυχε, επειδή, πιστή στην πάγια τακτική της, έσπρωχνε διαρκώς και περισσότερο τα όρια, επιδιώκοντας περισσότερα οφέλη. Έτσι όμως απέτυχε να διακρίνει, ή δεν αξιολόγησε σωστά, ότι προσέγγιζε το σημείο ρήξης. Ένα σημείο από το οποίο οι αρνητικές συνέπειες θα άρχιζαν να πολλαπλασιάζονται.
Η Τουρκία βρίσκεται σε δύσκολη θέση, καθώς δείχνει ξένη στη νοοτροπία της η αναζήτηση ενός συμβιβασμού σε βάση που δεν αμφισβητεί θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου. Έτσι, διακινδυνεύει η απομόνωση στην οποία περιέρχεται να παράξει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει να προωθήσει, υιοθετώντας την μαξιμαλιστική της στρατηγική.
Σ’ αυτό το σημείο η τουρκική στρατηγική και τακτική έπαψε να είναι ορθολογική. Οι τουρκικές θέσεις επηρεάζουν αρνητικά τα συμφέροντα περισσότερων χωρών της περιοχής (π.χ. Γαλλία, Ιταλία) και όχι μόνο της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η τουρκική στάση προκαλεί αντισυσπειρώσεις, ακόμα και σε δυνάμεις που συνήθως ήταν ανοικτές σε μια διαπραγμάτευση με στόχο μια συμβιβαστική λύση.
Η Τουρκία δεν δείχνει ακόμα διατεθειμένη να κάνει πίσω, σπρώχνοντας τις εξελίξεις σε ρήξη και όχι μόνο με την Ελλάδα. Ο Φατίχ Ντονμέζ προανήγγειλε γεωτρήσεις σε περιοχές που προβλέπει η συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης, παρά το γεγονός ότι όλοι οι μεγάλοι παίκτες δηλώνουν ότι δεν παράγει έννομα αποτελέσματα.
Προφανώς ο στόχος της Τουρκίας είναι για μια ακόμη φορά να οδηγήσει την κατάσταση σε διμερή διαπραγμάτευση, η οποία θα γίνει κυρίως με πολιτικούς κι όχι νομικούς όρους. Ενδεχόμενη συμφωνημένη κατάληξη ευελπιστεί η Άγκυρα ότι θα αποτελέσει προοίμιο αλλαγής του ισχύοντος Δικαίου της Θάλασσας με τη μορφή ενσωμάτωσης μιας de facto “νομολογίας”. Το πρόβλημα βέβαια παραμένει. Πώς είναι δυνατό να διαπραγματευτούν οι δυο πλευρές, όταν η μία δέχεται ότι τα κατοικημένα νησιά δικαιούνται θαλασσίων ζωνών και η άλλη δεν το συζητά.
Ήταν χαρακτηριστική η δήλωση του πρεσβευτή των ΗΠΑ, ο οποίος τοποθετήθηκε με σαφήνεια εκ μέρους της χώρας του επί του θέματος των νήσων. Εάν η Τουρκία αλλάξει τη θέση της σε αυτό το σημείο, θα ήταν το πρώτο βήμα που θα επέτρεπε τουλάχιστον την έναρξη κάποιων διαβουλεύσεων. Ας δούμε όμως επιγραμματικά τις συνέπειες που παρήγαγε η αμετροεπής τουρκική στάση.
ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΡΜΕΝΙΩΝ
Θα μπορούσε κανείς να εικάσει, ότι η μη αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων θα αποτελούσε στόχο ακόμα και εβραϊκών κύκλων, καθώς η ψυχρή, κυνική ανάλυση θα υποδείκνυε, ενδεχομένως, ότι η απώλεια της “αποκλειστικότητας” διπλωματικής χρήσης του όρου από το Ισραήλ, θα ήταν καταρχήν μια αρνητική εξέλιξη. Η Τουρκία με τη στάση της κατάφερε να το ανατρέψει, με αποτέλεσμα τις θετικές ψηφοφορίες στο Κογκρέσο. Είναι σίγουρο ότι σ’ αυτόν τον δρόμο θα ακολουθήσουν κι άλλες χώρες.
ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ S-400 ΚΑΙ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΩΛΕΙΑ F-35
Κάθε προσπάθεια από την πλευρά του Τραμπ να διαχειριστεί το θέμα, ώστε να μη φθάσει σε σημείο ρήξης έπεσε στο κενό, εξαιτίας της αμετροεπούς τουρκικής στάσης. Όλα δείχνουν ότι και σοβαρές οικονομικές κυρώσεις θα επιβληθούν και θα τελειώσει οριστικά η προοπτική απόκτησης των μαχητικών F-35 από την τουρκική Αεροπορία.
ΕΠΙΘΕΣΗ ΧΑΦΤΑΡ
Η τουρκική αμετροέπεια δημιούργησε τις συνθήκες για τον Χαλίφα Χάφταρ να κηρύξει την έναρξη της τελικής επίθεσης για την κατάληψη της λιβυκής πρωτεύουσας. Στηρίζεται από τη Ρωσία, την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, ενώ οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, που διατηρούν παραδοσιακούς δεσμούς με τη Λιβύη, αναμένουν τις εξελίξεις.
ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Η καταδίκη του Μνημονίου από την πλευρά της ΕΕ είναι άλλο ένα αποτέλεσμα της τουρκικής αμετροέπειας. Η Ένωση κινείται αργά αλλά σταθερά προς την κατεύθυνση υιοθέτησης κυρώσεων που θα προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στην Τουρκία, με τελικό στόχο την αλλαγή της στάσης της.
ΑΡΣΗ ΕΜΠΑΡΓΚΟ ΟΠΛΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Ακόμα και η προοπτική άμεσης άρσης του αμερικανικού εμπάργκο όπλων στην Κυπριακή Δημοκρατία θα οδηγήσει σε μη επιθυμητές από την Άγκυρα εξελίξεις, καθώς το “αβύθιστο αεροπλανοφόρο” της Μεσογείου θα ελέγχεται γεωστρατηγικά από τη Δύση (και το Ισραήλ), το οποίο ακυρώνει κάποια έστω από τα κίνητρα αποδοχής από διάφορες πρωτεύουσες της επιθετικής ενέργειας της Τουρκίας το 1974. Άρα της εισβολής και της κατοχής.
* Ο Ζαχαρίας Β. Μίχας είναι Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας (ΙΑΑΑ / ISDA)
