Ανήκω σε αυτούς που υπηρέτησαν τη θητεία τους κανονικά – 19 μήνες. Τι κυρώσεις θα είχα υποστεί αν δεν το έκανα; Λίγες. Οι στρατολογικοί νόμοι αλλάζουν διαρκώς επί το ευνοϊκότερον για τους φυγόστρατους. Αυτό σημαίνει ότι, αν, ως κάτοικος της Βρετανίας τη δεκαετία του ’90, δεν με ενοχλούσε ιδιαίτερα η ταλαιπωρία από την προσωρινή απώλεια διαβατηρίου, είτε θα είχα αποφύγει εντελώς τη θητεία πληρώνοντας ασήμαντα πρόστιμα, είτε θα είχα υπηρετήσει σημαντικά μειωμένη θητεία αργότερα.
Το γεγονός ότι υπηρέτησα κανονική θητεία δεν με κάνει απαραίτητα καλύτερο πολίτη ούτε περισσότερο πατριώτη από άλλους. Κατανοώ ότι τα άτομα παίρνουν τις αποφάσεις τους σε ένα περιβάλλον θεσμικών κινήτρων και κυρώσεων. Αν είχα σπουδάσει στις ΗΠΑ, πιθανότατα θα είχα υπηρετήσει κι εγώ μειωμένη θητεία – ο νόμος θα μου έδινε τότε τη δυνατότητα. Η ηθικολογία είναι εύκολη, αλλά αδιέξοδη.
Το θέμα δεν είναι γιατί κάνουν τις συγκεκριμένες επιλογές, αλλά τι μενού επιλογών τους παρέχεται. Η στρατολογική νομοθεσία μας βρίθει ειδικών ρυθμίσεων, οι οποίες αλλάζουν κατά το δοκούν. Το αποτέλεσμα είναι να ανταμείβεται ο καιροσκοπισμός. Η πολιτεία εμμέσως σου λέει: «περίμενε την κατάλληλη επωφελή συγκυρία· νομικά παράθυρα ευκαιρίας θα ανοίξουν για να εξαγοράσεις τη θητεία σου».
Ο στρατολογικός καιροσκοπισμός ήταν, παραδοσιακά, η κυρίαρχη στρατηγική μελών της ελίτ. Θυμάμαι ότι ο Σάκης Ρουβάς έπρεπε να καταταγεί την περίοδο που υπηρετούσα κι εγώ – 1993-95. Αμ δε! Η μη έγκαιρη προσέλευσή του, για λόγους υγείας βεβαίως, ήταν είδηση στις εφημερίδες. Υπηρέτησε, όπως και όσο υπηρέτησε, σε στιγμή της επιλογής του αργότερα! Πολλοί καλλιτέχνες απαλλάχθηκαν εντελώς – για λόγους ψυχικής υγείας! Το 1990, ο νόμος προέβλεπε τρίμηνη θητεία αν είχες εκλεγεί βουλευτής!
Οι εξαιρέσεις είναι πάμπολλες – για επιστήμονες του εξωτερικού, κ.λπ.
Το αποτέλεσμα; Εκτιμάται ότι ένας στους τέσσερις είναι φυγόστρατος.
Στην Ελλάδα, η φυγοστρατία είναι μαγκιά.
Υπάρχει μια χώρα, όμως, στην οποία οι φυγόστρατοι είναι ελάχιστοι – η Κύπρος. Πώς εξηγείται; Πολύ απλά: στην Κύπρο δεν έχεις την επιλογή να είσαι καιροσκόπος. Υποχρεούσαι, όποιος και να είσαι, ό,τι και να κάνεις, να υπηρετήσεις τη θητεία σου στα 18.
Το σύστημα δουλεύει, εν πολλοίς, άψογα. Η κυπριακή οικογένεια γνωρίζει ότι τα άρρενα τέκνα της πρώτα θα υπηρετήσουν τη θητεία τους και μετά θα κάνουν οτιδήποτε άλλο στη ζωή τους. Ακριβώς επειδή η διευθέτηση αυτή έχει καταστεί μέρος της ρουτίνας, όλοι έχουν προσαρμοσθεί. Τα πανεπιστήμια λ.χ., εγχώρια και διεθνή, κρατάνε τη θέση στους επιτυχόντες μέχρι να ολοκληρώσουν τη θητεία τους. Η φυγοστρατία είναι, ακόμη, όνειδος. Ο διευθυντής μιας επιχείρησης μου έλεγε τις προάλλες ότι απορρίπτει κάθε βιογραφικό που δείχνει αποφυγή θητείας.
Βρέθηκε, επιτέλους, Ελληνας πρωθυπουργός να προτείνει θητεία στα 18. Δεν είμαι αισιόδοξος όμως. Οι αντιδράσεις στην αλλαγή θα είναι πολλές και το πολιτικό κόστος μεγάλο. Η προνομιούχος ελίτ δεν θα αποποιηθεί εύκολα τις ειδικές ρυθμίσεις που ευνοούν τα βλαστάρια της. Θα χρησιμοποιηθεί ένα χονδροειδές λεξιλόγιο – αριστερόστροφο, τεχνοκρατικό, ή ελευθεριακό– για να απαξιωθεί η προτεινόμενη αλλαγή («μιλιταρισμός», «εξειδικευμένη γνώση», «ατομική επιλογή», κ.λπ.).
Στοιχηματίζω ότι η πρόταση του κ. Μητσοτάκη δεν θα υλοποιηθεί. Αμφιβάλλω αν οι Ελληνες είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν κάτι από την άνεσή τους για να υπερασπίσουν μια πατρίδα που βαθιά μέσα τους δεν εκτιμούν. Οι πολιτικοί το ξέρουν και προσαρμόζουν, τελικά, το μενού στα γούστα μας.
Χαρίδημος Κ. Τσούκας
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick
