''Ο εθνικισμός είναι ένα είδος πατριωτισμού. Διακρίνεται όμως απ' αυτόν από λίγα, αλλά σημαντικά χαρακτηριστικά, που συγκροτούν ένα σύμπλεγμα στερεοτύπων...'', θυμάμαι έναν καθηγητή μου να λέει στο πανεπιστήμιο, εξηγώντας τους λόγους της σύγχυσης ανάμεσα στον εθνικισμό και τον πατριωτισμό (εθνισμό).
''Ο εθνικισμός απέχει απ' τον πατριωτισμό όσο απέχουν τα στερεότυπα από τα βιώματα...'' Και είναι έτσι ακριβώς, αν φέρουμε στο μυαλό μας τη φύτρα της γέννησής μας, το φυσικό μας εκκολαπτήριο, το περιβάλλον που μεγαλώσαμε, την παιδική ηλικία μας, τους γονείς μας, τον τόπο όπου κάναμε τα πρώτα μας βήματα και που ψελλίσαμε τις πρώτες μας λέξεις. Όλα αυτά μαζί και πολλά άλλα είναι αλληλένδετα με την έννοια της πατρίδας.
Σ' αυτήν ανήκουν οι κάμποι και τα άσπαρτα βουνά που υμνεί ο ποιητής, τα ακρογιάλια και τα νησιά της, τα ερειπωμένα αρχαία μνημεία της, οι πόλεις και τα χωριά της, η δόξα η αθάνατη που αντηχεί απ' άκρη σε άκρη της. Αυτήν αγαπάει ο πατριώτης, ακόμα κι αν νιώθει ξένος στον τόπο του ή βρίσκεται χρόνια στην ξενιτιά, μακριά της. Αυτή είναι η μόνιμη έγνοια του κι αν θέλει να τη διορθώσει ακόμα, κι αν τη σαρκάζει και την ειρωνεύεται. Το κάνει γιατί την αγαπάει και θέλει να τη δει να προκόβει και ν' ανασταίνεται.
Από τον Όμηρο και τον Θέογνι μέχρι τους Τραγικούς Ποιητές, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, απ' τους Έλληνες Φαναριώτες και τους λόγιους της ελληνικής Αναγέννησης και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού ως τους υμνητές των εθνικών αγώνων του 1821, του 1904-8, του 1912-13 και του 1940-41, συγγραφείς, ποιητές και φιλόσοφοι ύμνησαν την πατρίδα, που αποτελούσε την κυρίαρχη ιδεολογία και αξία στη συνείδηση του αρχαίου και νεότερου ελληνικού κόσμου.
Την άδολη αγάπη γι' αυτήν, τη φιλοπατρία - ταυτισμένη με τον εθνικοαπελευθερωτικό εθνικισμό - ύμνησαν με λόγια και πράξεις πολλοί επιφανείς ποιητές, συγγραφείς, πολιτικοί, κληρικοί, στρατιωτικοί και ιστορικοί, όπως η Π. Δέλτα, ο Ίων Δραγούμης, ο Κ. Παλαμάς, ο Στρ. Μυριβήλης ο Ελ. Βενιζέλος και άλλοι.
Ας μην ξεχνάμε ότι γύρω απ' τον τελευταίο είχε συσπειρωθεί ένα ισχυρό κίνημα ελληνικού εθνικισμού και μεγαλοϊδεατισμού στην Ελλάδα λίγο πριν και κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, κίνημα που την απελευθέρωσε τελικά στους Βαλκανικούς Πολέμους και μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ήταν εποχές όπου ο εθνικισμός είχε τη μορφή του πατριωτισμού και εξέφραζε αρχές και ιδέες, όπως η ελευθερία, η ισότητα, η αδελφοσύνη, που παρέπεμπαν στο τρίπτυχο σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης.
Εκείνος ο εθνικισμός, είχε δικλείδες ασφαλείας, που τον ξεχώριζαν απ' τον άλλον της καταστρεπτικής ιδεολογικής διάστασης, του φανατισμού και των γενοκτονιών, της ανάπτυξης ποικίλων μορφών ρατσισμού και στερεοτύπων, της διάχυσης του εθνοφυλετικού μίσους και της καταπολέμησης κάθε διαφορετικού.
Οι υποστηρικτές του παλιού εθνικισμού-πατριωτισμού εκπροσωπούσαν μια ηθικά και πολιτικά θετική δύναμη στη σύγχρονη ιστορία. Μια ιδεολογία που κυριαρχούσε στις τάξεις των ασθενέστερων, οι οποίοι πάλευαν να απελευθερωθούν από τον ξένο κατακτητή τους.
Δεν είχαν καμιά σχέση με τους εφιάλτες του νέου εθνικισμού, τους υποστηρικτές του Χιτλερικού Ναζισμού που γαλουχήθηκαν με τα νάματά του. Δεν είχαν καμιά σχέση με τους δωσίλογους, τους φασίστες του αίματος και των νεκρών της Αντίστασης, με τους συνεργάτες των Γερμανών (πολίτες, πολιτικούς και ταγματασφαλίτες).
Οι εθνικιστές-πατριώτες, κοινώς, δεν είχαν καμιά ιδεολογική σχέση με τους σύγχρονους εθνικιστές - φασίστες, γιατί η ιδεολογία των πρώτων διαμορφώθηκε σ' ένα υγιές ιστορικό σύνολο ''μέσα στο οποίο ζυμώθηκε η εθνική συνείδηση στα νεότερα εθνικά κράτη και οικοδομήθηκαν οι αρχές της Δημοκρατίας, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.''
Ο υγιής εθνικισμός του παρελθόντος έγινε εφαλτήριο για την αυτοδιάθεση των λαών και τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, που οδήγησε σε ανεξάρτητα και αυτόνομα εθνικά κράτη. Αντίθετα ο ακραίος (''χρυσαυγίτικος'') εθνικισμός του παρόντος χρησιμοποιεί την πατρίδα ως πρόσχημα για να περάσει την ιδεολογία των φιλοναζιστών εκφραστών του.
Γι' αυτό λέω συχνά πως οι σύγχρονοι εθνικιστές είναι οι πατριδοκάπηλοι του υγιούς εθνικισμού, γιατί έχουν ταυτίσει τον πατριωτισμό που εκείνος εξέφραζε με την μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό και χρησιμοποιούν αξίες και συνθήματα σεβαστά και πανανθρώπινα (''πατρίς, θρησκεία, οικογένεια''), για να ποδηγετήσουν τον λαό και να τον φανατίσουν με αναχρονιστικές, απάνθρωπες, φασιστικές, σοβινιστικές και αντιδημοκρατικές ιδέες.
Ιδέες που εξευτελίζουν τον άδολο πατριωτισμό και την ελληνορθόδοξη πίστη και αλλοιώνουν στην πραγματικότητα κάθε έννοια της πατρίδας, της θρησκείας, της παράδοσης και της γλώσσας μας. Αλλοιώνουν και ενοχοποιούν τον ίδιο τον πολιτισμό μας...
Κρινιώ Καλογερίδου (Βούλα Ηλιάδου)
