Τά ἡλιοστάσια (22 Δεκεμβρίου, 21 Ἰουνίου) εἶναι ἕνα φυσικό ἀστρονομικό φαινόμενο, πού ἔχει σχέση μέ τήν καθημερινή ἀλλαγή - μετατόπιση τῆς θέσεως τοῦ ἡλίου στό οὐράνιο στερέωμα, κατά τή διάρκεια τοῦ ἔτους. Ὡς ἀστρονομικό φαινόμενο, λέγουν οἱ εἰδικοί, τό θερινό ἀπό τό χειμερινό ἡλιοστάσιο εἶναι ἐκ διαμέτρου ἀντίθετα μεταξύ τους ὡς πρός τήν τροπή τοῦ ἡλίου.

Οἱ δύο αὐτές ἡμέρες τό χρόνο στόν ἀρχαῖο παγανιστικό κόσμο ἦταν συνδεδεμένες καί μέ τό φαινόμενο τῆς Ἡλιολατρίας, τή λατρεία δηλαδή τοῦ ἡλίου ὡς θεοῦ.

Τό φυσικό αὐτό φαινόμενο υἱοθετήθηκε ἀπό τό μεσαιωνικό καί νεότερο ἀποκρυφιστικό χῶρο καί στά πλαίσια μιᾶς ἐσωτεριστικῆς νοηματοδότησής του, συνδέθηκε μέ μύθους καί... σύμβολα. Σέ πολλές νεότερες παγανιστικές καί ἀποκρυφιστικές κινήσεις οἱ συγκεκριμένες ἡμερομηνίες, ἔχουν ξεχωριστή σημασία καί εἶναι ἡμέρες εἰδικῶν λατρευτικῶν καί τελετουργικῶν ἐκδηλώσεων.

Ἐπιπλέον, σέ ὁρισμένες περιπτώσεις ἐπιχειρήθηκε ἡ παγανιστική καί ἀποκρυφιστική τελετουργική νοηματοδότησή τους, νά συσχετισθεῖ μέ τό χριστιανικό ἑορτολόγιο. Ἐπιχείρησαν κατά τρόπο ἀπολύτως αὐθαίρετο καί ἀνιστόρητο νά παρουσιάσουν καί νά συσχετίσουν θεμελιώδεις βασικές ἑορτές τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου ὡς ἀντιγραφή καί υἱοθέτηση παγανιστικῶν δρωμένων πού ἀντικαταστάθηκαν μέ μιά χριστιανική ἐκδοχή τους. Ἔτσι, ἐνῶ στόν ἀρχαῖο παγανισμό κατά τό χειμερινό ἡλιοστάσιο γεννιέται ἕνας θεός ἤ ἡμίθεος ἤ ἥρωας μέ χαρακτηριστικά σωτήρα, οἱ χριστιανοί, κατά τούς ἰσχυρισμούς τους, υἱοθέτησαν τήν παγανιστική αὐτή δοξασία ἀντικαθιστώντας την μέ τή γέννηση τοῦ Χριστοῦ.

Ὁ νεότερος παγανισμός, ἑλληνικός καί εὐρωπαϊκός στήν ποικιλομορφία τῶν ἐκδοχῶν του δέν παρέλειψε νά συνδυάσει τά ἡλιοστάσια μέ τά δικά του λατρευτικά δρώμενα. Μέχρι σήμερα, δυστυχῶς, σέ ὁλόκληρο τόν εὐρωπαϊκό χῶρο ἐπιβιώνουν σχετικά μέ τίς ἡμέρες τῶν ἡλιοστασίων πλῆθος ἐθίμων, συνηθειῶν καί δοξασιῶν παγανιστικῆς προελεύσεως.

Γιά διάφορες ἀποκρυφιστικές κινήσεις καί κοσμοθεωρίες, τά ἡλιοστάσια δέν εἶναι μόνο φυσικά ἀστρονομικά φαινόμενα. Ἐμπερικλείουν καί ἐνσωματώνουν ἰδιαίτερους συμβολισμούς καί ἐσωτεριστικοῦ τύπου νοημαδοτήσεις καί ἑρμηνεῖες. Ἔτσι, ἐξηγεῖται λ.χ. γιατί ἑορτάζονται σήμερα τό χειμερινό καί τό θερινό ἡλιοστάσιο ἀπό τόν Τεκτονισμό καί γιατί ἀποτελοῦν μαζί μέ τίς Ἰσημερίες, ἑορταστικές ἡμέρες τῶν Τεκτονικῶν Στοῶν.

Ἀντίθετη μέ τήν παγανιστική καί ἀποκρυφιστική προσέγγιση διαφόρων φυσικῶν φαινομένων ὅπως αὐτό, εἶναι ἡ χριστιανική ἀντίληψη. Τά φυσικά φαινόμενα καί οἱ νόμοι τῆς φυσικῆς σχετίζονται μέ τήν πρόνοια, τήν παντοδυναμία, πανσοφία καί τήν ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ.

Σύμφωνα μέ τή ὀρθόδοξη χριστιανική διδασκαλία, ὅλη ἡ κτιστή δημιουργία, τῶν οὐρανίων σωμάτων συμπεριλαμβανομένων, ἀποκαλύπτει τήν ἄκτιστη δόξα τοῦ Θεοῦ (Ψαλμ. 8, 4. 148, 3. Ἰώβ 9, 7-10. Α’ Κορ. 15, 41), ἐνισχύουν τήν πίστη τῶν ἀνθρώπων στήν ὕπαρξη τοῦ Ἑνός ἅμα καί Τριαδικοῦ Θεοῦ ὡς Δημιουργοῦ καί Συντηρητοῦ τῆς κτίσεως (Γεν. 15, 5. Δευτερ. 1, 10) καί μαρτυροῦν τήν ἄπειρο σοφία καί παντοδυναμία Του (Ψαλμ. 146, 4. Ἠσ. 40, 26).

Τήν πραγματικότητα αὐτή τή συνοψίζει ἄριστα μιά κορυφαία πατερική προσωπικότητα, ἐκφράζοντας σύμπασα τήν ἐκκλησιαστική πατερική παράδοση, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος, Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ὁ Παλαμᾶς: «Ἐγώ δέ οὐ μόνον ὅτι ἔστι δημιουργός κατανοῶ ἐκ τῶν δημιουργημάτων, ἀλλά καί ὅτι εἷς ἐστι καί νοῶ καί ἀποδείκνυμι· πάντα γάρ ὁρῶ μιᾶς καί τῆς αὐτῆς βουλήσεως καί σοφίας καί δυνάμεως δεόμενα γενέσθαι ἐκ μή ὄντων· μία δέ βούλησις ἅμα καί σοφία καί δύναμις μιᾶς φύσεως ἐστιν· εἷς ἄρα τῇ φύσει ὁ δημιουργός Θεός ἡμῶν» (Β’ Πρός Βαρλαάμ, 25. ΕΠΕ 1, 544).