Επί δεκαετίες δεν εμφανιζόταν στους χάρτες και οι ταυτότητες των πολιτών της είχαν σβηστεί από τους καταλόγους της Σοβιετικής Ένωσης
Πίσω από καλά φυλασσόμενες πύλες και συρματοπλέγματα, στα βάθη των δασών στα Ουράλια Όρη, κρύβεται μια απαγορευμένη πόλη που ζει στους δικούς της ρυθμούς. Πρόκειται για την Οζέρσκ, γνωστό και με την κωδική ονομασία Πόλη 40, η οποία θεωρείται η γενέτειρα του σοβιετικού πυρηνικού προγράμματος μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η περιοχή αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο μολυσμένα μέρη του πλανήτη μας, γεγονός που δεν φαίνεται ωστόσο να ανησυχεί ιδιαίτερα τους κατοίκους της που επιμένουν τη βλέπουν ως τον δικό τους περιφραγμένο «παράδεισο».
Επί δεκαετίες, η πόλη αυτή των 100.000 κατοίκων δεν εμφανιζόταν στους χάρτες και οι ταυτότητες των πολιτών της είχαν σβηστεί από τους καταλόγους της Σοβιετικής Ένωσης. Σήμερα, με τις πανέμορφες λίμνες της και τους ανθισμένους δρόμους της, η πόλη θυμίζει προάστιο αμερικανικής πόλης της δεκαετίας του 1950, περιγράφει στη βρετανική Guardian η βραβευμένη σκηνοθέτης Samira Goetschel, η οποία κατάφερε να «τρυπώσει» στην Οζέρσκ και να καταγράψει εικόνες για το ντοκιμαντέρ της με τίτλο «City 40».
Μια τυπική ημέρα στον περιφραγμένο «παράδεισο»
Νεαρές μητέρες σπρώχνουν τα καρότσια με τα μωρά τους στους δρόμους της πόλης, τα παιδιά παίζουν, έφηβοι ακούνε μουσική και άλλοι κάνουν σκέιτμπορντ, επιδεικνύοντας τις ικανότητές τους στα κορίτσια. Στο κοντινό δάσος, οικογένειες κολυμπούν στη λίμνη, ενώ οι μεγαλύτεροι σε ηλικία απολαμβάνουν ένα νωχελικό απόγευμα στα παγκάκια που έχουν τοποθετηθεί γύρω από το νερό. Εικόνες μιας τυπικής ημέρας στην Οζέρσκ.
Στις άκρες των δρόμων, γυναίκες πωλούν φρούτα και λαχανικά. Μόνοι οι ειδικοί μετρητές ραδιενέργειας που χρησιμοποιούνται για να ελέγξουν την παραγωγή πριν πραγματοποιηθεί η συναλλαγή αποκαλύπτουν το σκοτεινό μυστικό του ήρεμου αυτού σκηνικού.
Οι κάτοικοι γνωρίζουν πολύ καλά την αλήθεια: ότι το νερό τους είναι μολυσμένο, τα μανιτάρια τους και τα φρούτα τους δηλητηριασμένα και πως τα παιδιά τους μπορεί να είναι άρρωστα. Η Οζέρσκ και η γύρω από αυτήν περιοχή είναι ένα από τα πιο μολυσμένα μέρη του πλανήτη, με ορισμένους να την αποκαλούν ως «το νεκροταφείο της Γης».
Η πλειονότητα, ωστόσο, των κατοίκων, δεν επιθυμεί να φύγει. Πιστεύουν πως είναι οι «εκλεκτοί» της Ρωσίας και αισθάνονται περήφανοι που είναι πολίτες μιας κλειστής πόλης. Εδώ γεννήθηκαν, παντρεύτηκαν και μεγάλωσαν τα παιδιά τους. Εδώ έθαψαν τους γονείς τους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τους γιους και τις κόρες τους.
Το σοβιετικό πυρηνικό πρόγραμμα και η Πόλη 40
Το 1946, οι Σοβιετικοί ξεκίνησαν, σε απόλυτη μυστικότητα, την κατασκευή της Πόλης 40 γύρω από το τεράστιο πυρηνικό εργοστάσιο Μαγιάκ στις όχθες μιας λίμνης. Η περιοχή επρόκειτο να στεγάσει τους εργαζόμενους και τους επιστήμονες που θα μεταφέρονταν από όλη τη χώρα για τις ανάγκες του πυρηνικού προγράμματος της Σοβιετικής Ένωσης και την κατασκευή μιας ατομικής βόμβας.
Τα πρώτα οκτώ χρόνια, οι κάτοικοι δεν μπορούσαν να φύγουν από την πόλη, να στείλουν γράμματα ή να έχουν οποιαδήποτε επαφή με τον έξω κόσμο, ούτε καν με μέλη της οικογένειάς τους. Όσοι μετεγκαταστάθηκαν θεωρούνταν αγνοούμενοι ακόμη και από τους συγγενείς τους.
Στους κατοίκους της Πόλης 40 είχε ειπωθεί πως είναι «η πυρηνική ασπίδα και οι σωτήρες του κόσμου» και πως όλοι οι απ’ έξω ήταν εχθροί. Κι ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αντιμέτωπη με την πείνα και την φτώχεια, οι Αρχές δημιούργησαν έναν παράδεισο για τους κατοίκους της ιδιαίτερης πόλης, παρέχοντάς τους μια προνομιούχα ζωή και ορισμένες πολυτέλειες.
Οι κάτοικοι απολάμβαναν ιδιωτικά διαμερίσματα, άφθονα τρόφιμα – μεταξύ των οποίων λιχουδιές όπως μπανάνες, συμπυκνωμένο γάλα και χαβιάρι – καλά σχολεία και φροντίδα υγείας, μια πληθώρα πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Σε αντάλλαγμα, είχαν πάρει την εντολή να κρατήσουν μυστική τη ζωή τους και την εργασία τους.
Μια συμφωνία με θανατηφόρες συνέπειες
Περιγράφοντας την Οζέρσκ, οι κάτοικοί της κάνουν λόγο για μια πόλη «διανοούμενων», όπου έχουν συνηθίσει να λαμβάνουν «τα καλύτερα από τα πάντα δωρεάν». Η ζωή σε μια κλειστή πόλη περιλαμβάνει όχι μόνο ασφάλεια αλλά και οικονομική σταθερότητα για τις οικογένειές τους. Στα παιδιά της Οζέρσκ, υποστηρίζουν, προσφέρονται πολύ καλές ευκαιρίες για ένα επιτυχημένο μέλλον.
Η συμφωνία, ωστόσο, έχει και θανατηφόρες συνέπειες. Επί χρόνια, η πολιτική και επιστημονική ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης απέκρυπτε τις επιπτώσεις της υπερβολικής έκθεσης στη ραδιενέργεια στην υγεία των κατοίκων της πόλης και των μελλοντικών τους απογόνων. Εξ αρχής, η πλειοψηφία των πολιτών εργαζόταν και ζούσε κοντά στο πυρηνικό εργοστάσιο Μαγιάκ κάτω από εξαιρετικά επικίνδυνες συνθήκες. Από τα τέλη του 1940, άνθρωποι άρχισαν να αρρωσταίνουν και να πεθαίνουν: επρόκειτο για θύματα της μακροχρόνιας έκθεσης στη ραδιενέργεια.
Η απόλυτη μυστικότητα και οι συχνές διαψεύσεις από τις Αρχές δεν κατέστησαν δυνατή την ύπαρξη ακριβών στοιχείων. Οι ταφόπλακες πολλών νέων κατοίκων στο νεκροταφείο της πόλης, ωστόσο, αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες του μυστικού. Οι κάτοικοι της Πόλης 40 έχουν υπάρξει θύματα ενός αριθμού πυρηνικών ατυχημάτων, που οι σοβιετικές Αρχές κράτησαν κρυφό από τον έξω κόσμο.
Η διεύθυνση του εργοστασίου Μαγιάκ επέβλεπε επίσης την απόθεση των αποβλήτων του σε κοντινές λίμνες και ποτάμια. Στη διάρκεια τεσσάρων δεκαετιών θεωρείται πως το Μαγιάκ έχει αποθέσει ραδιενεργά απόβλητα που ισούνται με τέσσερα Τσέρνομπιλ, ένας ισχυρισμός που πάντα διαψεύδεται από τις Αρχές.
Σύμφωνα με ορισμένους κατοίκους της Οζέρσκ, η απόθεση συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Μία από τις κοντινές λίμες έχει μολυνθεί τόσο που οι ντόπιοι την αποκαλούν «Λίμνη του Θανάτου» ή «Λίμνη του Πλουτώνιου». Στην πλατεία ενός χωριού που απέχει 20 λεπτά από την Οζέρσκ, ένα ψηφιακό ρολόι αλλάζει διαρκώς, δείχνοντας την ώρα και τα επίπεδα ραδιενέργειας στον αέρα. Μισό εκατομμύριο άνθρωποι στην πόλη και στη γύρω από αυτήν περιοχή θεωρείται πως έχει εκτεθεί σε ραδιενέργεια πέντε φορές μεγαλύτερη από εκείνη στην οποία εκτέθηκαν όσοι ζουν σε περιοχές της Ουκρανίας που επηρεάστηκαν από το Τσέρνομπιλ.
Απαγορεύεται η είσοδος
Μια τεράστια πινακίδα στα αγγλικά και στα ρώσικα προειδοποιεί πως η είσοδος στην περιοχή απαγορεύεται. «Προσοχή!!!» γράφει με μεγάλα κόκκινα γράμματα. Ξένοι και Ρώσοι μη κάτοικοι της πόλης δεν μπορούν να εισέλθουν στην Οζέρσκ χωρίς ειδική άδεια και η κινηματογράφηση στην περιοχή απαγορεύεται αυστηρά.
Στους κατοίκους της Οζέρσκ επιτρέπεται να βγουν από την πόλη με ένα ειδικό πάσο, ακόμη και να φύγουν για πάντα αν δεν επιθυμούν να συνεχίσουν να ζουν εκεί. Ελάχιστοι, ωστόσο επιλέγουν κάτι τέτοιο, διότι δεν επιθυμούν να χάσουν τα προνόμια της ζωής στην κλειστή αυτή πόλη. Τα συρματοπλέγματα αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης τους και της συλλογικής τους ταυτότητας.
Είναι δύσκολο για τους έξω να κατανοήσουν το πώς οι κάτοικοι της Πόλης 40 συνεχίζουν να ζουν σε ένα μέρος που γνωρίζουν ότι τους σκοτώνει σιγά-σιγά. Όπως δηλώνει όμως ένας τοπικός δημοσιογράφος, δεν ενδιαφέρονται για αυτά που πιστεύει ο έξω κόσμος για τους ίδιους και τον τρόπο ζωής τους. Η πλειονότητα των κατοίκων, όπως και ο ίδιος, επιθυμούν απλώς να τους αφήσουν ήσυχους να ζήσουν «ειρηνικά». Δηλώνουν ευτυχισμένοι στον περιφραγμένο «παράδεισό» τους.
