Oι Σπαρτιάτες έμειναν γνωστοί στην ιστορία για την στρατιωτική τους δύναμη και γενναιότητα αλλά και για το αρχαίο λακωνικό σύστημα διοίκησης.
Όμως αυτό που δεν είναι αρκετά γνωστό είναι η κρυπτεία, η μυστική ομάδα που αποτελούνταν από νεαρούς Σπαρτιάτες και είχε ως σκοπό την επιτήρηση αλλά ακόμα και τη λήστευση και τον φόνο ειλώτων.
Οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν ότι η ομάδα ήταν μέρος της εκπαίδευσης και έθιμο ενηλικίωσης των εκλεκτών Σπαρτιατών νέων και αποσκοπούσε στη σκληραγώγησή τους, ώστε να είναι διαρκώς σε πολεμική ετοιμότητα. Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, τόμος ΕΛΛΑΣ Α.
«Κατά τα δύο τελευταία χρόνια τής εκπαίδευσης, οι νέοι έπαιρναν μέρος στην κρυπτεία, ένα είδος νυχτερινής επιδρομής με σκοπό την εξόντωση των πιο δυνατών και απείθαρχων ειλώτων. Η κρυπτεία ασκούσε τους νεαρούς Σπαρτιάτες στις ενέδρες και στα πολεμικά τεχνάσματα» και αποτελούσε μέρος τής διαδικασίας των τριών σταδίων τής εθιμικής μύησης.
Τα μέλη της ήταν ελαφρά ή και καθόλου οπλισμένα και δραστηριοποιούνταν κυρίως τη νύχτα στοχεύοντας τους πλέον επικίνδυνους είλωτες «Με αυτόν τον τρόπο κατέστελλαν κάθε τάση των ειλώτων για επανάσταση και με τον φόνο των πιο έξυπνων και ρωμαλέων λιγόστευαν οι δυνατότητες για επαναπόκτηση της ελευθερίας τους».
Η τακτική και η λειτουργία της ομάδας επικρίθηκε σφοδρά από τον Αριστοτέλη στην αρχαιότητα γιατί λειτουργούσε μεμονωμένα χωρίς κανόνες·και παράνομα αφού σε περίπτωση που έπιανα τα μέλη τους αυτά τιμωρούνταν σύμφωνα με τον νόμο.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, την εποχή της μάχης των Πλαταιών (479 π.Χ.) ο υπόδουλος πληθυσμός των ειλώτων ήταν επτά φορές μεγαλύτερος από των Σπαρτιατών και ο φόβος εξεγέρσεων δεν έφευγε ποτέ από τον νου και τους σχεδιασμούς της σπαρτιατικής ηγεσίας και αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος για την ύπαρξη της κρυπτείας.
