Ποια μπορεί να είναι η σημασία ενός μετεωρίτη που πέφτει στη Γη; Είναι μια από τις πιο σημαντικές πηγές γνώσης για το σύμπαν, ένα «παράθυρο» στο Διάστημα. Τι μπορεί να κάνει έναν μετεωρίτη ακόμη πιο ενδιαφέρων για τη χώρα μας; Το ότι βρέθηκε στην Ελλάδα. Ο λόγος για τον SERES, τον μοναδικό μετεωρίτη που έχει εντοπιστεί σε ελληνικό έδαφος.

Το 1818 ο SERES έπεσε στη Γη, κοντά στην πόλη των Σερρών. Μετά από 200 χρόνια και ύστερα από πρωτοβουλία του επίκουρου καθηγητή Ορυκτολογίας και Πετρολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Γιάννη Μπαζιώτη, επέστρεψε για λίγες ημέρες στην Ελλάδα. Το Sputnik βρέθηκε στο Μουσείο των Ηρακλειδών, όπου και φιλοξενείται ο μεγάλης συμβολικής αξίας για την Ελλάδα μετεωρίτης, μίλησε με τους αρμόδιους επιστημονικούς συμβούλους και ζήτησε απαντήσεις σε διάφορα ερωτήματα που αναδύονται, όπως: Τι μπορεί να μας πει ένας μετεωρίτης για τη Γη, το Διάστημα, τη ζωή σε άλλον πλανήτη;

Ο μετεωρίτης έφτασε στη χώρα μας κάτω από αυστηρά μέτρα ασφαλείας, συνοδεία του επιμελητή, Ludovic Ferriere (Δρ. Λουντοβίκ Φεριέρ), από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης. Εκτίθεται στο Μουσείο των Ηρακλειδών (μέχρι και την Κυριακή, 11 Νοεμβρίου). «200 ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ 80 ΗΜΕΡΕΣ: Από τον SERES στην Ανταρκτική», είναι ο τίτλος της έκθεσης: Πέρα από τον προσωρινό «επαναπατρισμό» του SERES, ο κ. Μπαζιώτης, ως ο πρώτος και μόνος Έλληνας που συμμετείχε στην αποστολή «Antarctic Search for Meteorites» (η οποία χρηματοδοτήθηκε από τη NASA) και ταξίδεψε για 80 ημέρες στην Ανταρκτική για την εξεύρεση μετεωριτών, παραθέτει την εμπειρία του μέσα από μια έκθεση φωτογραφίας.

Η ιστορία πίσω από τον SERES

Ο SERES, ένας μετεωρίτης ηλικίας 4,56 δισ. ετών, έπεσε τον Ιούνιο του 1818 και είναι ο μοναδικός επιβεβαιωμένος μετεωρίτης που εντοπίστηκε σε ελληνικό έδαφος. Αφ'ότου έπεσε, βρέθηκε στα χέρια του πασά της τότε Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο οποίος τον δώρισε στον Γερμανό γιατρό του και εν τέλει το 1844 κατέληξε στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης, όπου φιλοξενείται μέχρι και σήμερα.

Σύμφωνα με τον ίδιο, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης — που σημειωτέον έχει την παλαιότερη συλλογή μετεωριτών στον κόσμο — φιλοξενεί συνολικά περισσότερα από 10.000 μετεωρίτες, με 1.100 να εκτίθενται στο κοινό, μεταξύ των οποίων και ο SERES.

«Είναι ένας κοινός χονδρίτης, ένας μετεωρίτης που έρχεται από την Κύρια Ζώνη των Αστεροειδών ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία. Πρόκειται για έναν πολύ κοινό τύπο μετεωρίτη, αλλά για τους Έλληνες θεωρώ ότι είναι κάτι ενδιαφέρον, γιατί μέχρι στιγμής είναι ο μόνος γνωστός μετεωρίτης που έχει πέσει στην Ελλάδα», εξηγεί ο κ. Ferriere.

Τα «μυστικά» του Διαστήματος που μαρτυρούν οι μετεωρίτες

Τι μπορεί, όμως, να μας αποκαλύψει ένας μετεωρίτης για τη Γη και το Διάστημα;

Ο κ. Μπαζιώτης απαντά: «Το να μελετήσεις μετεωρίτες είναι κάτι, το οποίο είναι μοναδικό. Φανταστείτε ότι τα πετρώματα αυτά έρχονται από το Διάστημα απλόχερα με μηδενικό κόστος, βγαίνουμε εμείς στο ύπαιθρο, τα συλλέγουμε και τα μελετάμε. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να πας στο Διάστημα και να λάβεις τόσους τόνους υλικού, όσους έχουμε λάβει εμείς από την πτώση των μετεωριτών. Ένας μετεωρίτης, για παράδειγμα, μπορεί να σου απαντήσει σε ερωτήματα που σχετίζονται με τη δημιουργία και την εξέλιξη του πλανήτη Άρη, μελετώντας μετεωρίτες με προέλευση τον πλανήτη Άρη. Όπως επίσης μπορούμε να μελετήσουμε τους μετεωρίτες με προέλευση τη Σελήνη και να βγάλουμε συμπεράσματα για τη Σελήνη: Πώς εξελίχθηκε, εάν έχει σχέση το σώμα Σελήνη με το σώμα Γη».

Επίσης, συνεχίζει, «μελετώντας το χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των χονδριτών μετεωριτών, μπορούμε να κατανοήσουμε πώς ξεκινάει το ηλιακό μας σύστημα στα πρώτα στάδιά του ή ακόμη και ποιες είναι οι διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα όταν συγκρουστούν οι αστεροειδείς, όταν είναι ακόμη στο Διάστημα, γιατί εκεί στα ορυκτά αποτυπώνονται οι συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας κατά την πρόσκρουση».

Ειδικότερα, υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες μετεωριτών, σύμφωνα με τον κ. Ferriere:

Οι χονδρίτες, όπως ο SERES, οι οποίοι προέρχονται από την Κύρια Ζώνη των Αστεροειδών ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία, είναι 4,56 δισ. ετών, ήτοι τα παλαιότερα σώματα που μπορούν να διερευνηθούν στο εργαστήριο, και οδηγούν σε γενικότερα συμπεράσματα για την αρχή της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος. Και υπάρχει και ένα άλλο είδος μετεωριτών, που σε μερικές περιπτώσεις προέρχονται από τον Άρη ή τη Σελήνη, και αυτοί οι μετεωρίτες δίνουν πληροφορίες, συγκεκριμένα για τους πλανήτες Άρη και Σελήνη.

Και η μελέτη δεν τελειώνει, εκεί, αφού σύμφωνα με τον κ. Μπαζιώτη, οι μετεωρίτες μπορούν να παράσχουν κάποιες πληροφορίες ακόμη και για το ενδεχόμενο ύπαρξης ζωής σε άλλον πλανήτη.

«Υπάρχει ένας κλάδος που ονομάζεται αστροβιολογία, όπου μπορεί κάποιος, μελετώντας τα υλικά αυτά, να βγάλει συμπεράσματα ή τουλάχιστον να αντλήσει κάποιες πρώτες πληροφορίες σχετικά με την πιθανότητα ή όχι ύπαρξης ζωής σε κάποιο άλλο ουράνιο σώμα», όπως σημειώνει.

Σύμφωνα με τον κ. Ferriere, κάθε μέρα περίπου 100 τόνοι εξωγήινης ύλης φτάνουν στη Γη, με το μεγαλύτερο μέρος να καταστρέφεται στην ατμόσφαιρα. Σε αυτούς τους τόνους συμπεριλαμβάνονται και οι μετεωρίτες, εκ των οποίοι κάποιοι γίνονται αντιληπτοί, και κάποιοι όχι.

Το ταξίδι από την Αυστρία στην Ελλάδα

Η ιδέα της έκθεσης ξεκίνησε το 2014, όταν ο κ. Μπαζιώτης βρέθηκε στο Μουσείο της Βιέννης στην Αυστρία. Για να έλθει ο μετεωρίτης στην Ελλάδα, υπήρχε μια σειρά προϋποθέσεων που έπρεπε να δρομολογηθούν, με πρώτιστο ζήτημα την ασφάλεια του SERES.

«Θα πρέπει να φύγει από το Μουσείο της Βιέννης με τον επιστημονικό υπεύθυνο και επιμελητή της συλλογής του Μουσείου, να το συνοδεύσει εκείνος το δείγμα μέχρι το αεροδρόμιο της Βιέννης και εν συνεχεία μέχρι και το Μουσείο Ηρακλειδών. Συνοδεύει εκείνος το δείγμα συνεχώς μέσα σε ειδικό προστατευμένο κουτί. Από εκεί και πέρα το δείγμα αφού τοποθετηθεί στην προθήκη, υπάρχει φυσικά συναγερμός, 24ωρη καταγραφή βίντεο και φυσικά ασφαλιστική κάλυψη», επισημαίνει ο επίκουρος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

80 ημέρες στην Ανταρκτική, 263 μετεωρίτες

Ο κ. Μπαζιώτης μίλησε και για την εμπειρία του στην Ανταρκτική, όπου έμεινε για σχεδόν 80 ημέρες, υπό αντίξοες συνθήκες, ως μέλος στην 8μελή αποστολή ANSMET για την εξεύρεση μετεωριστών.

«Η αποστολή αυτή ξεκινάει από το 1976, ονομάζεται ANSMET (Antarctic Search for Meteorites — Αναζήτηση Μετεωριτών στην Ανταρκτική), έχει ανακαλυφθεί έως τώρα το 40% των μετεωριτών από όλη τη γη στην περιοχή της Ανταρκτικής, δηλαδή 23.000 περίπου μετεωρίτες. Είναι η πρώτη φορά που συμμετείχε Έλληνας, είναι μία τιμητική αποστολή για εμένα. Έκανα συνεχώς αιτήσεις στους ανθρώπους από το 2013 επί πέντε σερί χρόνια, μέχρι που το 2017 έγινα δεκτός. Για να συμμετάσχεις στην αποστολή είναι αρκετά ανταγωνιστικό, γιατί λαμβάνουν 200 αιτήσεις κάθε χρόνο και μόλις 1 με 2 άτομα γίνονται δεκτά», αναφέρει. 

«Ψάχναμε μετεωρίτες με τα μάτια» - «Ο καιρός ήταν πολύ κρύος, ο άνεμος πολύ δυνατός»

«Εμείς βρεθήκαμε στην Ανταρκτική για περίπου 80 ημέρες, εκ των οποίων τις 5μιση περίπου εβδομάδες τις περάσαμε στο ύπαιθρο, σε σκηνές, αναζητώντας μετεωρίτες είτε πεζοπόρα, είτε κινούμενοι πάνω σε snowmobile. Η διαδικασία αναζήτησης είναι με τα μάτια, δεν έχουμε κάποιο ειδικό όργανο εντοπισμού των μετεωριτών, οπότε έχοντας την εμπειρία και τη γνώση του πώς είναι να αναζητάς έναν μετεωρίτη και το πώς μοιάζει ένας μετεωρίτης εξωτερικά, αυτό ήταν που χρησιμοποιήσαμε για να μπορέσουμε να ξεχωρίσουμε τα γήινα — που είναι τα περισσότερα πετρώματα στην Ανταρκτική — από τους μετεωρίτες», σημείωνει ο κ. Μπαζιώτης, αναφερόμενος στην εμπειρία του στην Ανταρκτική.

Στη συνέχεια, αναφέρεται στις δυσκολίες της αποστολής: «Το να βρεθείς στην Ανταρκτική κρύβει πολλές προκλήσεις. Το ένα χαρακτηριστικό είναι ο καιρός, το πόσο γρήγορα αλλάζει. Είναι χαρακτηριστικό ότι βλέπουμε εμείς τον καιρό, χωρίς να βλέπουμε κάποιο δελτίο καιρού, βλέπουμε με τα μάτια πώς εξελίσσεται ο καιρός, το πρωί ξεκινώντας την ημέρα. Ο καιρός είναι πολύ κρύος, παρά το ότι πηγαίνουμε το καλοκαίρι της Ανταρκτικής, οι θερμοκρασίες που βιώνουμε είναι από —25 βαθμούς Κελσίου μέχρι —35 βαθμούς Κελσίου, ενώ η αίσθηση του κρύου φτάνει μέχρι και —45, —50 όταν φυσάει ο λεγόμενος καταβατικός άνεμος, ο Νοτιάς της Ανταρκτικής, ο οποίος είναι πολύ δυνατός, μπορεί να ξεπεράσει πολλές φορές σε ένταση τα 12, 14 ή και 15 μποφόρ».