Στον αιώνα του Σιδήρου, που διαδέχτηκε την εποχή του  Χαλκού, η διαφθορά είχε ξεπεράσει κάθε όριο. Η Σεμνότητα, η Καλή Πίστη και η Αλήθεια είχαν εκδιωχθεί από τη Γη και είχαν δώσει τη θέση τους στην Απάτη, τη Φιλαργυρία και την Προδοσία.

Οι άνθρωποι οριοθέτησαν τις ιδιοκτησίες τους, ενώ μοίρασαν τη Γη, η οποία ανήκε σε όλους, όπως ανήκει στον καθένα ο Αέρας και το Φως. Ανικανοποίητοι από τις σοδειές των σιτηρών και τους καρπούς που τους παρείχε η Γη και όντας πλεονέκτες, την ανάσκαψαν και ανακάλυψαν τους θησαυρούς της, όπως ήταν ο Χρυσός και ο Σίδηρος. Η Διχόνοια, χρησιμοποιώντας και τους δύο, έσπειρε τον πόλεμο και έκανε τη Γη να αντηχήσει από τον αχό των όπλων. Η Ευσέβεια αντιμετωπιζόταν με περιφρόνηση, ενώ η Αστραία, η τελευταία από τις θεότητες που είχε παραμείνει κοντά στους ανθρώπους, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τελικά την κατοικία της στη Γη,όταν βάφτηκε με αίμα.

Ο απόηχος των ταραχών αυτών έφτασε  μέχρι τον Ουρανό και ο Δίας εξαγριώθηκε. Προκειμένου να πληροφορηθεί την αλήθεια, πήρε ανθρώπινη μορφή και κατέβηκε στη Γη. Όταν έφτασε στην Αρκαδία, έδωσε στους κατοίκους να καταλάβουν ότι ήταν θεός. Ο λαός άρχισε να του αποδίδει τις ανάλογες τιμές, αλλά δεν συνέβη το ίδιο και με το βασιλιά τους, τον σκληρό Λυκάωνα, που τον είχε δεχτεί στο παλάτι του.

Σε καθημερινή βάση χλεύαζε την ευπιστία και την ευσέβεια του λαού του. «Σύντομα θα μάθω, αν ο ξένος ετούτος είναι θεός ή άνθρωπος. Διαθέτω μέσο αλάθητο για να σιγουρευτώ», έλεγε ο βασιλιάς γεμάτος αλαζονεία. Το σχέδιο ήταν το εξής: θα επιχειρούσε να σκοτώσει το Δία στον ύπνο του. Προτού όμως φτάσει σε αυτή τη δοκιμασία, διέταξε τους υπηρέτες του να σφάξουν έναν αιχμάλωτο, που του είχαν στείλει οι Μολοσσοί.

Στη συνέχεια, είπε να βράσουν ορισμένα από τα μέλη του, να ψήσουν τα υπόλοιπα και να τα προσφέρουν στο θεό. Μόλις ο Δίας αντίκρισε τα αποτρόπαια εδέσματα, εξαγριώθηκε. Αισθάνθηκε προσβεβλημένος και αποφάσισε την τιμωρία του Λυκάωνα. Έδωσε διαταγή στον Ήφαιστο, ο οποίος έστειλε φωτιά και έκανε στάχτη το ανάκτορο του. Τρομοκρατημένος ο Λυκάωνας τράπηκε σε φυγή.

Όταν αντιλήφθηκε ότι είχε απομακρυνθεί από την πόλη και βρισκόταν πλέον στην ύπαιθρο, άρχισε να ουρλιάζει, θέλοντας να εκφράσει την απόγνωσή του, διότι όσο κι αν πάσχιζε να μιλήσει, δεν τα κατάφερνε. Γεμάτος οργή, άρχισε να επιδεικνύει το μένος του, σκοτώνοντας όσα ζώα έβρισκε στο διάβα του. Ο Δίας για να τον τιμωρήσει, μετέτρεψε τα ρούχα του σε πέλος, δηλαδή σε τρίχωμα και τους βραχίονες του σε κνήμες, μεταμορφώνοντας τον σε λύκο. Αν και μεταμορφωμένος, συνέχισε να διατηρεί τα ίχνη της πρότερης του μορφής. Το γκρίζο τρίχωμα, το αγριωπό ύφος και τα σπινθηροβολία μάτια του ζώου θεωρούνται μέχρι σήμερα η προσωποποίηση της σκληρότητας.