Μετά το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων, ξεκινά τόσο για τα Βαλκάνια όσο και για την υπόλοιπη Ευρώπη η εποχή των εθνικισμών. Στα Βαλκάνια εκδηλώνεται με μια σειρά επαναστατικών κινημάτων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ενώ, το 1815 το σύνολο της βαλκανικής βρίσκονταν υπό οθωμανική κατοχή, το 1878 υπάρχουν ήδη τρία ανεξάρτητα κράτη: Ελλάδα, Σερβία, Ρουμανία και η Βουλγαρία με πλήρη αυτονομία. Εκτός των εξεγέρσεων, δύο βασικοί παράγοντες που καθόρισαν τις εξελίξεις στην περιοχή ήταν: η συνεχιζόμενη παρακμή και εξασθένιση των Οθωμανών και τα συμφέροντα και οι αντιπαλότητες των Μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή.

ΧΑΡΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΑΙΡΕΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 1815-1914

Αιτίες της οθωμανικής παρακμής υπήρξαν: Διαφθορά σε στρατό & κρατικό μηχανισμό, κακοδιοίκηση, αποσχιστικές τάσεις πασάδων, οικονομική εξάρτηση από το εξωτερικό, εκμετάλλευση των αγροτών στα τσιφλίκια.

Αν και πριν τον 19ο Αι. τα Βαλκάνια έδιναν την εικόνα ενός ορθόδοξου κόσμου χωρίς εθνικές και πολιτικές διαφοροποιήσεις, ενώ δίπλα στην οθωμανική διοίκηση κυριαρχούσε η Ορθόδοξη εκκλησία, με επικεφαλής το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

Ωστόσο, κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις υπονόμευσαν την βαλκανική ενότητα. Η επέκταση του συστήματος τσιφλικιών δημιούργησε στρατιές εξαθλιωμένων ακτημόνων, πρόθυμων για ένταξη σε επαναστατικά κινήματα χωρικών. Οι αυξανόμενη επαφή με την υπόλοιπη Ευρώπη και η ανάπτυξη του εμπορίου, είχαν αποτέλεσμα την εμφάνιση νέων αστικών στρωμάτων και την διάδοση νέων ιδεώνπου συντέλεσαν στην ανάπτυξη εθνικής συνείδησης και στην εκδήλωση εθνικών εξεγέρσεων.

Όμως, ο βαλκανικός εθνικισμός δεν ήταν ομοιογενής και συντονισμένος, αλλά αναπτύχθηκαν ξεχωριστοί εθνικισμοί, που οδήγησαν μάλιστα σε αντιπαλότητα και ενίοτε σε σύγκρουση. Η πρώτη εθνική «αφύπνιση» υπήρξε των Ελλήνων, καθότι διατηρούσαν επαφές με την Δύση και συσχετίζονταν με τους αρχαίους Έλληνες και τον υψηλό πολιτισμό τους. Δεύτεροι, ήταν οι Σέρβοι, καθοδηγητές των νότιων Σλάβων και επίσης έχαιραν προνομίων τοπικής αυτοδιοίκησης.

Οι Βούλγαροι βρίσκονταν σε λιγότερο πλεονεκτική θέση καθώς δεν είχαν επαφές με τη Δύση, γεωγραφικά αποτελούσαν σημαντικό σημείο για την Οθωμανική Αυτοκρατορία και επίσης περιστοιχίζονταν από συμπαγείς τούρκικους πληθυσμούς της Θράκης & της Ανατολικής Μακεδονίας. Στη Ρουμανία, η κοινωνική διαστρωμάτωση της πλούσιας τάξης γαιοκτημόνων και της άβουλης μάζας των χωρικών αποτελούσε μειονέκτημα για την ανάπτυξη εθνικής συνείδησης. Τέλος, η Αλβανία, καθυστέρησε περισσότερο απ’ όλους, λόγω πρωτόγονης κοινωνικής οργάνωσης σε φάρες και της εξισλαμισμένης πλειοψηφίας των κατοίκων.