Καθώς κάποιες από τις πρώτες πανδημίες στον πλανήτη απείλησαν να εξαφανίσουν τον ανθρώπινο πληθυσμό, οι ιατρικές και δημόσιες πρωτοβουλίες κατάφεραν να τερματίσουν τη διάδοση των πιο θανατηφόρων ασθενειών. 

Καθώς οι ανθρώπινοι πολιτισμοί ευδοκιμούν, το ίδιο κάνουν και οι μολυσματικές ασθένειες. Ο μεγάλος αριθμός ανθρώπων που ζει κοντά ο ένας στον άλλο και σε ζώα, τα προβληματικά αποχετευτικά συστήματα και ορισμένες τροφές, παρείχαν γόνιμο έδαφος για την ανάδυση ασθενειών. Παράλληλα, το εμπόριο επέτρεψε τη μετάδοση των ασθενειών σε απόμακρα μέρη του κόσμου, δημιουργώντας τις πρώτες μεγάλες πανδημίες.

Παρακάτω σας παρουσιάζουμε το πώς έληξαν πέντε από τις χειρότερες πανδημίες.

Πέντε μεγάλες πανδημίες και η έξοδος από αυτές

1. Πανούκλα του Ιουστινιανού – Κανείς δεν έμεινε να πεθάνει

Τρεις από τις πιο θανατηφόρες πανδημίες στην καταγεγραμμένη ιστορία προκλήθηκαν από ένα μόνο βακτήριο, το Yersinia pestis, μια θανατηφόρα λοίμωξη γνωστή ως πανώλη.

Η Πανούκλα του Ιουστινιανού έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το 541 μ.Χ. Μεταφέρθηκε πάνω από τη Μεσόγειο θάλασσα από την Αίγυπτο, μια πρόσφατα κατακτημένη γη που αποτίει φόρο τιμής στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό στα σιτηρά. Οι ψύλλοι που μαστίζονται από πανούκλα προσέβαλαν τους μαύρους αρουραίους που έτρωγαν στους κόκκους.

Η πανούκλα αποδεκάτισε την Κωνσταντινούπολη και εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά σε όλη την Ευρώπη, την Ασία, τη Βόρεια Αφρική και την Αραβία σκοτώνοντας περίπου 30 με 50 εκατομμύρια ανθρώπους, ίσως το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού.

«Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς να το καταπολεμήσουν εκτός από το να προσπαθούν να αποφύγουν τους άρρωστους ανθρώπους», λέει ο Thomas Mockaitis, καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο DePaul. «Όσο για το πώς τελείωσε η πανούκλα, η καλύτερη εικασία είναι ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων σε μια πανδημία με κάποιο τρόπο επιβιώνουν, και εκείνοι που επιβιώνουν έχουν ανοσία».

2. Μαύρος θάνατος — Η εφεύρεση της καραντίνας

Η πανούκλα δεν έφυγε ποτέ και επέστρεψε 800 χρόνια αργότερα. Ο Μαύρος Θάνατος, ο οποίος έπληξε την Ευρώπη το 1347 και στοίχισε 200 εκατομμύρια ζωές σε μόλις τέσσερα χρόνια.

Όσο για το πώς να σταματήσουν την ασθένεια, οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να μην κατανοούν επιστημονικά τον τρόπο μετάδοσης, λέει ο Mockaitis, αλλά ήξεραν ότι είχε να κάνει με την εγγύτητα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι προνοητικοί αξιωματούχοι στο λιμάνι Ragusa που ελεγχόταν από την Ενετοκρατία αποφάσισαν να κρατήσουν τους νεοαφιχθέντες ναυτικούς σε απομόνωση μέχρι να αποδείξουν ότι δεν ήταν άρρωστοι.

Αρχικά, οι ναυτικοί κρατήθηκαν στα πλοία τους για 30 ημέρες, κάτι που έγινε γνωστό στο βενετσιάνικο δίκαιο ως τρεντίνο. Με την πάροδο του χρόνου, οι Ενετοί αύξησαν την αναγκαστική απομόνωση σε 40 ημέρες ή ένα quarantino, την προέλευση της λέξης καραντίνα και την έναρξη της πρακτικής της στον δυτικό κόσμο. «Αυτό σίγουρα είχε αποτέλεσμα», λέει ο Mockaitis

3. Η μεγάλη πανούκλα του Λονδίνου — Σφραγίζοντας τους αρρώστους στα σπίτια τους

Το Λονδίνο στην ουσία δεν κατάφερε ποτέ να ξεπεράσει τον Μαύρο Θάνατο σε διάστημα 300 ετών. Η πανώλη επανεμφανιζόταν περίπου κάθε 10 χρόνια από το 1348 έως το 1665. Κατεγράφησαν 40 εστίες σε λίγο περισσότερο από 300 χρόνια. Και με κάθε νέα επιδημία πανώλης, το 20% των ανδρών, γυναικών και παιδιών που ζούσαν στη βρετανική πρωτεύουσα σκοτώθηκαν.

Στις αρχές του 1500, η Αγγλία επέβαλε τους πρώτους νόμους για να χωρίσει και να απομονώσει τους αρρώστους. Σπίτια χτυπημένα από πανούκλα σημαδεύτηκαν με ένα δέμα σανό κρεμασμένο σε ένα στύλο έξω. Αν είχες μολύνει μέλη της οικογένειας, έπρεπε να κουβαλάς ένα λευκό στύλο όταν έβγαινες έξω δημοσίως. Οι γάτες και τα σκυλιά εθεωρείτο ότι μεταφέρουν την ασθένεια, οπότε υπήρξε μια μαζική σφαγή εκατοντάδων χιλιάδων ζώων.

Η Μεγάλη Πανούκλα του 1665 ήταν η τελευταία και μια από τις χειρότερες από τις αιώνιες επιδημίες, σκοτώνοντας 100.000 Λονδρέζους σε μόλις επτά μήνες. Όλη η δημόσια ψυχαγωγία απαγορεύτηκε και τα θύματα κλείστηκαν με τη σειρά τους στα σπίτια τους για να αποφευχθεί η εξάπλωση της νόσου. Οι Ερυθροί Σταυροί ήταν ζωγραφισμένοι στις πόρτες τους μαζί με μια έκκληση για συγχώρεση: «Κύριε δείξε έλεος πάνω μας».

Όσο σκληρό κι αν ήταν να κλειστούν οι άρρωστοι στα σπίτια τους και να θάψουν τους νεκρούς σε μαζικούς τάφους, ίσως ήταν ο μόνος τρόπος για να τερματιστεί η τελευταία μεγάλη επιδημία πανώλης.

4. Ευλογιά (smallpox) — Μια ευρωπαϊκή ασθένεια καταστρέφει τον Νέο Κόσμο

Η ευλογιά ήταν ενδημική στην Ευρώπη, την Ασία και την Αραβία για αιώνες, μια επίμονη απειλή που σκότωσε τρεις στους δέκα ανθρώπους που μόλυνε και άφησε τους υπόλοιπους με ουλές. Αλλά το ποσοστό θνησιμότητας στον Παλιό Κόσμο ωχριούσε σε σύγκριση με την καταστροφή που προκάλεσε στους αυτόχθονες πληθυσμούς του Νέου Κόσμου όταν ο ιός της ευλογιάς έφτασε τον 15ο αιώνα με τους πρώτους Ευρωπαίους εξερευνητές.

Οι αυτόχθονες λαοί του σύγχρονου Μεξικού και των Ηνωμένων Πολιτειών είχαν μηδενική φυσική ανοσία στην ευλογιά και ο ιός τους μείωσε κατά δεκάδες εκατομμύρια.

«Δεν έχει υπάρξει φόνος στην ανθρώπινη ιστορία για να ταιριάξει με αυτό που συνέβη στην Αμερική – το 90 έως 95% του αυτόχθονος πληθυσμού αφανίστηκε σε πάνω από έναν αιώνα. Το Μεξικό από 11 εκατομμύρια ανθρώπους πριν από την κατάκτηση έφτασε το ένα εκατομμύριο πληθυσμό», λέει ο Mockaitis.

Αιώνες αργότερα, η ευλογιά έγινε η πρώτη επιδημία του ιού που τελείωσε με ένα εμβόλιο. Στα τέλη του 18ου αιώνα, ένας Βρετανός γιατρός που ονομάζεται Edward Jenner ανακάλυψε ότι οι γυναίκες που αρμέγανε γάλα μολύνθηκαν από έναν ηπιότερο ιό που ονομάζεται δαμαλίτιδα (cowpox) έμοιαζαν να μην προσβάλλονται από την ευλογιά. Ο Jenner εμβολίασε τον 8χρονο γιο του κηπουρού του με δαμαλίτιδα και στη συνέχεια τον εξέθεσε στον ιό της ευλογιάς χωρίς να αρρωστήσει.

«Η εξάλειψη της ευλογιάς, της πιο τρομερής μάστιγα του ανθρώπινου είδους, πρέπει να είναι το τελικό αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής» έγραψε ο Jenner το 1801. Και είχε δίκιο. Χρειάστηκαν σχεδόν δύο ακόμη αιώνες, αλλά το 1980 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι η ευλογιά είχε εξαλειφθεί εντελώς από το πρόσωπο της Γης. 

5. Χολέρα–Μια νίκη για την έρευνα στον χώρο της δημόσιας υγείας

Στις αρχές έως τα μέσα του 19ου αιώνα, η χολέρα διέσχισε την Αγγλία, σκοτώνοντας δεκάδες χιλιάδες. Η επικρατούσα επιστημονική θεωρία της εποχής έλεγε ότι η ασθένεια εξαπλωνόταν από τον βρώμικο αέρα γνωστό ως «miasma». Αλλά ένας Βρετανός γιατρός ονόματι, John Snow, υποπτευόταν ότι η μυστηριώδης ασθένεια, η οποία σκότωσε τα θύματά της λίγες μέρες μετά τα πρώτα συμπτώματα, παραμόνευε στο πόσιμο νερό του Λονδίνου.

Ο Snow ερεύνησε αρχεία νοσοκομείων και αναφορές νεκροτομείων για να εντοπίσει τις ακριβείς τοποθεσίες θανατηφόρων εστιών. Δημιούργησε ένα γεωγραφικό διάγραμμα των θανάτων από χολέρα σε μια περίοδο 10 ημερών και βρήκε ένα σύμπλεγμα 500 θανατηφόρων λοιμώξεων γύρω από την αντλία broad street, ένα δημοφιλές πηγάδι της πόλης για πόσιμο νερό.

«Μόλις εξοικειώθηκα με την κατάσταση και το πεδίο που εκτείνονται τα περιστατικά χολέρας, υποπτεύθηκα κάποια μόλυνση του νερού της πολυσύχναστης αντλίας δρόμου στην Broad Street» έγραψε ο Snow.

Με επίμονη προσπάθεια, ο Snow έπεισε τους τοπικούς αξιωματούχους να αφαιρέσουν τη λαβή της αντλίας στην Οδό Μπρόουντ, καθιστώντας την άχρηστη, και ως δια μαγείας οι νέες μολύνσεις σχεδόν εξαλείφτηκαν. Το έργο του Snow δεν θεράπευσε τη χολέρα μέσα σε μία νύχτα, αλλά τελικά οδήγησε σε μια παγκόσμια προσπάθεια για τη βελτίωση της αστικής αποχέτευσης και την προστασία του πόσιμου νερού από τη μόλυνση.

Ενώ η χολέρα έχει εξαλειφθεί σε μεγάλο βαθμό στις ανεπτυγμένες χώρες, εξακολουθεί να είναι ένας επίμονος δολοφόνος σε χώρες του τρίτου κόσμου που στερείται επαρκούς επεξεργασίας λυμάτων και πρόσβασης σε καθαρό πόσιμο νερό.