Είναι το πρώτο γνωστό θύμα της πανώλης: ένας κυνηγός-τροφοσυλλέκτης που έζησε πριν από περίπου 5.000 χρόνια στην περιοχή της σημερινής Λετονίας ήταν φορέας του βακτηρίου που προκαλεί αυτή τη θανατηφόρα ασθένεια, όπως ανακοίνωσαν σήμερα ερευνητές.

Η πανούκλα μάστιζε την ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια. Τον 14ο αιώνα ο «μαύρος θάνατος», όπως την αποκάλεσαν τότε, εκτιμάται ότι σκότωσε τον μισό πληθυσμό της Ευρώπης. Όμως οι επιστήμονες προσπαθούσαν επί χρόνια να λύσουν το μυστήριο της προέλευσης και της εξέλιξης του βακτηρίου που την προκαλεί.

Ο φορέας του βακτηρίου, ήταν ένας άνδρας περίπου 20 ετών, στον οποίο οι ειδικοί έδωσαν την κωδική ονομασία RV 2039. Ο σκελετός του βρέθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα αλλά κατόπιν χάθηκε, για να ξαναβρεθεί το 2011. Στο λείψανο εντοπίστηκε το βακτήριο Yersinia pestis (παστερέλλα του Υερσέν), σύμφωνα με το άρθρο που δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση Cell Reports.

«Οι αναλύσεις του στελέχους που εντοπίσαμε δείχνουν ότι το Yersinia pestis εξελίχθηκε νωρίτερα απ’ όσο πιστεύαμε», εξήγησε ο Μπεν Κράουζε-Κιόρα, του Πανεπιστημίου του Κιέλου, στη Γερμανία.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το στέλεχος αυτό ανήκει σε μια γραμμή που εμφανίστηκε πριν από περίπου 7.000 χρόνια.

«Εκπλαγήκαμε όταν πέσαμε πάνω σ’ αυτό το βακτήριο», παραδέχτηκε ο Κράουζε-Κιόρα. Η ομάδα των επιστημόνων προσπαθούσε αρχικά να διαπιστώσει αν ο 20χρονος άνδρας είχε κάποια συγγενική σχέση με τρεις άλλους σκελετούς που είχαν βρεθεί στην ίδια περιοχή.

Το Yersinia pestis πιθανότατα τον οδήγησε στον θάνατο, αν και οι ερευνητές πιστεύουν ότι η εξέλιξη της ασθένειας ήταν αργή. Όταν πέθανε είχε υψηλή συγκέντρωση του βακτηρίου στο αίμα του, κάτι που συνδέεται με λιγότερο επιθετικές μορφές της πανώλης στα τρωκτικά.

Οι άλλοι τρεις άνθρωποι που βρέθηκαν στην ίδια περιοχή δεν έπασχαν από την ασθένεια. Αυτό υποδηλώνει ότι μάλλον δεν επρόκειτο για την ιδιαίτερα μολυσματική μορφή της πνευμονικής πανώλης. Ο RV 2039 σίγουρα μολύνθηκε από δάγκωμα αρουραίου. Το στέλεχος του βακτηρίου δεν φέρει κάποια γονίδια-κλειδιά, όπως εκείνα που επιτρέπουν τη μετάδοσή του από τους ψύλλους. Αυτό το αρχαίο στέλεχος ήταν επομένως λιγότερο μολυσματικό και λιγότερο θανατηφόρο από το μεσαιωνικό.

Το πιο πρόσφατο στέλεχος της πανώλης που μπορεί να μεταδοθεί από τους ψύλλους είναι ηλικίας περίπου 3.800 ετών, όταν άρχισαν να σχηματίζονται μεγάλες πόλεις με περισσότερους από 10.000 κατοίκους. Η αυξανόμενη πυκνότητα του πληθυσμού προκάλεσε πιθανότατα και την εξέλιξη του βακτηρίου.

Η καταγραφή της ιστορίας του Yersinia pestis θα μπορούσε να βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν πώς εξελίχθηκε ο ίδιος ο άνθρωπος για να αμυνθεί απέναντι στα βακτήρια, εξήγησε ο Μπεν Κράουζε-Κιόρα: «Μας ενδιαφέρουν πολύ οι μελλοντικές μελέτες για τον τρόπο με τον οποίο αυτές οι αρχαίες μολυσματικές ασθένειες επηρέασαν το ανοσοποιητικό μας σύστημα», σημείωσε ο καθηγητής.