Η εκθαμβωτική ομορφιά της – Ο ερωτάς της με τον «Τουρκάκη»- Η δολοφονία του αδερφού της
Μια πανέμορφη κοπέλα από τη Φωκίδα, που έζησε τον 19ο αιώνα και έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Μαρία Πενταγιώτισσα, είναι το πρόσωπο που θα μας απασχολήσει σε αυτό το άρθρο. Θα αναφέρουμε άγνωστα, καινούργια στοιχεία για την πολυτάραχη ζωή της και την «παρουσία» της σε πολλά μυθιστορήματα, δημοτικά (και όχι μόνο) τραγούδια, θεατρικά έργα, ταινίες κλπ.
Πολλές και πολλοί, ίσως νομίζουν ότι η Μαρία η Πενταγιώτισσα δεν ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Πρόκειται για εσφαλμένη εντύπωση. Εκείνο που δεν έχει ξεκαθαρίσει είναι κάποιες πτυχές της ζωής της. Υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές, αλληλοσυγκρουόμενες σε πολλά σημεία. Θα τις αναφέρουμε εδώ όλες για να έχουν πλήρη εικόνα οι αναγνώστες του protothema.gr.
Η εκπάγλου καλλονής Ρουμελιώτισσα
Η Μαρία γεννήθηκε στους Πενταγιούς (από το Πέντε Άγιοι κατά τον Δ. Γεωργακά) Δωρίδος στη Φωκίδα, το 1821.
Το χωριό Πενταγιοί
Ο πατέρας της, ήταν γραμμματοδιδάσκαλος, όπως και ο αδερφός της Θανάσης (δάσκαλοι δηλαδή των πρώτων, των βασικών γραμμάτων). Ήταν πολύ όμορφη και μάλιστα έμπαινε στην εκκλησία χωρίς μαντίλι (όχι μαντίλα, μην παρεξηγηθούμε…) στο κεφάλι, κάτι τολμηρό και… εκσυγχρονιστικό για την εποχή της. Οι συγχωριανές της ψιθύριζαν «ήρθε η πριμαντόνα».
Λέγεται μάλιστα, ότι ακόμα και η βασίλισσα Αμαλία έμεινε έκθαμβη από την ομορφιά της, όταν η Μαρία έσυρε τον χορό στη Λιβαδειά το 1845, προς τιμήν της. Το σίγουρο είναι, ότι πολλοί άντρες την ερωτεύτηκαν. Αλλού αναφέρεται ότι είχε πολλούς εραστές, ενώ ο Δημήτρης Χρ. Χαλατσάς στα »Ληστρικά Τραγούδια» εκδ. 2003, βιβλιοπωλείο της Εστίας, δεν γράφει κάτι τέτοιο. Ο Χαλατσάς αναφέρει ότι το επώνυμό της ήταν Αθανασοπούλου και το Δασκαλοπούλου που γράφουν οι άλλοι, οφείλεται στο επάγγελμα του πατέρα και του αδερφού της. Το »Μαρή Δασκαλοπούλα» που υπάρχει σε πολλές εκδοχές του τραγουδιού ‘«Μαρία Πενταγιώτισσα» (»Στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά») και χρονολογείται γύρω στα 1848, παρερμηνεύθηκε από μεταγενέστερους συγγραφείς και θεωρήθηκε ως επώνυμό της.
Ο έρωτάς της με τον Τουρκάκη
Ένας από όσους την ερωτεύτηκαν, ήταν ο συγχωριανός της Γιώργος Παπαγεωργίου ή Τουρκάκης. Και πάλι οι περισσότεροι θεωρούν το Τουρκάκης επώνυμο, ενώ ο Δ. Χαλατσάς στηριζόμενος σε μαρτυρία του δικηγόρου Θεμιστοκλή Παπαγεωργίου, δισέγγονου του Γ. Παπαγεωργίου-Τουρκάκη, το θεωρεί απλώς παρατσούκλι. Τον Γιώργο που ήταν νέος και ωραίος τον ερωτεύτηκε και η Μαρία. Στον έρωτά τους, αντιτάχθηκε σφοδρά ο αδελφός της Μαρίας Θανάσης.
Μετά από μια έντονη λογομαχία στη θέση «Πλαγιά της Γεραβίνας» έξω από τους Πενταγιούς, ο Γιώργος σκότωσε τον αδελφό της Μαρίας και τον έριξε σε ένα κάρκανο (φυσικό πηγάδι σε βράχους), με βάθος πάνω από 40 μέτρα και σκέπασε το στόμιο με πέτρες. Η έντονη δυσοσμία που αναδυόταν από το πηγάδι, οδήγησε τους συγχωριανούς της Μαρίας εκεί. Ένας τολμηρός κάτοικος των Πενταγιών, ο Κοντολούκας κατέβηκε δεμένος στον πυθμένα του κάρκανου και ανέβασε απ’ αυτό το άψυχο σώμα του Θανάση.
Ο Γιώργος συνελήφθη όπως και η Μαρία, που θεωρήθηκε συνεργός του. Στη συνέχεια δικάστηκαν από το Κακουργιοδικείο Μεσολογγίου. Ο μεν Γιώργος, καταδικάστηκε σε βαριά ποινή και οδηγήθηκε στις φυλακές της Πάτρας ενώ η Μαρία, σε ποινή δύο χρόνων την οποία εξέτισε στις φυλακές της Άμφισσας.
Και γι’ αυτό το ζήτημα υπάρχει διχογνωμία. Στη Βικιπαίδεια διαβάζουμε ότι η Μαρία αθωώθηκε, χάρη στην πίεση που άσκησε ο γιος ενός από τους ενόρκους, ο οποίος υπήρξε εραστής της ή λόγω της παρέμβασης δύο χωροφυλάκων, παλιών… αγαπητικών της. Η Εγκυκλοπαίδεια «ΠΑΠΥΡΟΣ – ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ», έκδοση 2007, στηριζόμενη στα έργα των Α. Κυριακού και Γ. Τσουκαλά «Μαρία Πενταγιώτισσα», αναφέρει ότι ο Γιώργος (Τουρκάκης όπως τον αποκαλεί), ήταν σύζυγος μιας ξαδέλφης της Μαρίας και πατέρας ενός παιδιού.
Δραπέτευσε από τις φυλακές Λαμίας όπου είχαν κλειστεί οι δύο τους προσωρινά, χάρη σε «άνομες ενέργειες» της Μαρίας και σκότωσε τη γυναίκα και το παιδί του, ώστε να μπορέσει να παντρευτεί μελλοντικά την αγαπημένη του.
Ο Δ. Χαλατσάς, αναφέρει την εκδοχή που γράψαμε στην αρχή και προσθέτει ότι ίσως η Μαρία δημιούργησε σχέση και μέσα στη φυλακή, με κάποιον από τους χωροφύλακες φρουρούς της. Όσο για την μικρή ποινή που της επιβλήθηκε γράφει ότι ο πρόεδρος των ενόρκων, διαπρεπής Μεσολογγίτης γιατρός, είπε χαρακτηριστικό: «Δεν άντεχα όπως την έβλεπα την καρα…άρα», ήταν τόσο όμορφη!».
Μετά την αποφυλάκισή της (εδώ όλες οι πηγές συμφωνούν), παντρεύτηκε τον χήρο αγρότη Αρμάου, από το γειτονικό στους Πενταγιούς χωριό Παλαιοκάτουνο (σήμερα Κροκύλιο).
Ανέθρεψε τα 4 παιδιά του, ωστόσο η ίδια δεν απόκτησε παιδιά. Πέθανε το 1885.
(Παρά)Λογοτεχνία – Θεατρικά έργα και ταινίες για τη Μαρία την Πενταγιώτισσα
Η ιστορία της Μαρίας της Πενταγιώτισσας έγινε γνωστή σε όλη την Ελλάδα. Άρχισε έτσι να «κινείται» στα όρια του θρύλου. Ο Κωστής Παλαμάς στην ποιητική συλλογή «Τα Μάτια της Ψυχής μου» (1890) της αφιέρωσε πολύστιχο ποίημα όπου ύμνησε την ομορφιά της. Για τη Μαρία, έγραψαν ο Π. Νιρβάνας, ο Δ. Καμπούρογλου (κυρίως για τα τελευταία χρόνια της ζωής της, μερικά από τα οποία μάλιστα, κατά μία εκδοχή, πέρασε σε μοναστήρι) και ο Α. Καρκαβίτσας (περιοδικό «Εστία», τόμος ΚΗ’, σελ. 97-100, 1889). Ο μεγάλος όμως πεζογράφος μας γράφει αρκετές ανακρίβειες στο σχετικό κείμενο.
Εκτός από δημοτικό τραγούδι που γνώρισε δεκάδες ερμηνείες και παραλλαγές, η Μαρία η Πενταγιώτισσα έγινε ακόμα ρομαντικό μυθιστόρημα, θεατρικό έργο, παράσταση του θεάτρου σκιών, μυθιστόρημα σε συνέχειες που δημοσιεύθηκε σε εφημερίδες, αλλά κυρίως ληστρικό μυθιστόρημα!
Έτσι σε μια σειρά μυθιστορημάτων του Α. Κυριακού (από το 1905 ως το 1923) εμφανίζεται ως λησταρχίνα, κάτι τελείως ανακριβές, καθώς η Πενταγιώτισσα ποτέ δεν είχε καμία σχέση με καμία ληστεία.
Το 1927-1928, επισκέφθηκε τους Πενταγιούς ο Αχιλλέας Μαδράς για να συγκεντρώσει υλικό για κινηματογραφική ταινία, με θέμα τη ζωή της Μαρίας. Βρήκε όμως κλειστά στόματα. Η ταινία παρ’ όλα αυτά, γυρίστηκε και προβλήθηκε το 1929. Τίτλος της, φυσικά, «Μαρία Πενταγιώτισσα». Κι εδώ η υπόθεση ξεφεύγει από την πραγματικότητα, καθώς η Μαρία εγκαταλείπει το χωριό της και ακολουθεί τον αγαπημένο της, ένα γενναίο λήσταρχο, στα βουνά. Αν και δέχτηκε κακές κριτικές, χαρακτηρίστηκε ως «εθνική μας ταινία» από το κοινό και πολλά έντυπα της εποχής. Στην ταινία, πρωταγωνιστούσαν: Φρίντα Πουπελίνα (με το ψευδώνυμο Νένα Μάη), Αιμίλιος Βεάκης, Αχιλλέας Μαδράς (ο… νονός του σαρδάμ για όσους δεν το γνωρίζουν) κ.ά.
Το κράτος ενίσχυσε τον Μαδρά με στρατιώτες και πολεμικό υλικό για τις ανάγκες της ταινίας. Το φιλμ έγινε ομιλόν το 1939 στο Χόλιγουντ και προβλήθηκε με μεγάλη επιτυχία στην Αθήνα.
Το 1957, προβλήθηκε η ταινία «Μαρία Πενταγιώτισσα» σε σενάριο και σκηνοθεσία Κώστα Ανδρίτσου. Πρωταγωνιστούσαν σ’ αυτή οι: Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ανδρέας Μπάρκουλης, Στέφανος Στρατηγός, Λάμπρος Κωνσταντάρας, Θόδωρος Μορίδης, Κώστας Χατζηχρήστος, Θανάσης Βέγγος κ.ά.
Η ταινία έκοψε 31.254 εισιτήρια και εκτόξευσε τη δημοτικότητα της Αλίκης Βουγιουκλάκη στα ύψη.
Υπάρχει και ταινία του 1967, με τίτλο «Η Κόρη της Πενταγιώτισσας» σε σενάριο Νέστορα Μάτσα και σκηνοθεσία Αντώνη Τέμπου. Σ’ αυτήν πρωταγωνιστούν: Γιώτα Σοϊμίρη, Χάρης Παναγιώτου, Θόδωρος Μορίδης, Στέφανος Στρατηγός, Σωτήρης Μουστάκας κ.ά. Η ταινία έκοψε 55.483 εισιτήρια.
Τέλος, σύμφωνα με το βιβλίο του Δ. Χαλατσά «Ληστρικά Τραγούδια», η δικογραφία του Κακουργιοδικείου Μεσολογγίου για την υπόθεση της Μαρίας της Πενταγιώτισσας και του «Τουρκάκη» υπήρχε στο Εφετείο Πατρών ως το 1957. Από τότε… αγνοείται η τύχη της!
Ανάμεσα στα δεκάδες δημοτικά τραγούδια για τη Μαρία, υπάρχει κι ένα λαϊκό, του 1969, ερμηνευμένο από τον Γιώργο Ταλιούρη («Στολίδι Είσαι Μόνη σου», «Εσύ Είσαι Αριστοκράτισσα» κ.ά.). Επιλέξαμε αυτό, ως κάτι διαφορετικό για το τέλος αυτού του διαφορετικού, πιστεύουμε, άρθρου για τη Μαρία την Πενταγιώτισσα!
