Tο δημοφιλές reality επιβίωσης στο μικροσκόπιο της ψυχολογικής ανάλυσης από την Κλινική Ψυχολόγο και Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς, Έλσα Μπάρδα

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Αποτελεί το Survivor ένα κοινωνικό πείραμα; Τι κάνει ένα reality να έχει τόσο ενδιαφέρον; Τι ορίζει την ηθική και την ανήθικη συμπεριφορά εντός αρένας παιχνιδιού;

Το τηλεοπτικό φαινόμενο Survivor, από ψυχολογικής απόψεως, θα μπορούσε να είναι κάλλιστα ένα κοινωνικό πείραμα. Στην πρεμιέρα του παιχνιδιού η περιγραφή ήταν η εξής: «24 ξένοι είναι αναγκασμένοι να χαράξουν μια νέα ύπαρξη στα πλαίσια μιας νέας ομάδας (12 άτομα χωρισμένα σε κάθε ομάδα) και να μάθουν να προσαρμόζονται σε νέες συνθήκες ζωής.

Το συγκεκριμένο reality παρουσιάζει μια μικροκοινωνία που απαρτίζεται από δύο ξεχωριστές ανταγωνιστικές ομάδες αγνώστων ανθρώπων μεταξύ τους με διαφορετικούς χαρακτήρες, οι οποίοι πρέπει να επιτύχουν ισορροπία στην μεταξύ τους συνεργασία, προκειμένου να βρουν τροφή, να χτίσουν καταφύγιο, να κερδίσουν το αγώνισμα από την αντίπαλη ομάδα και να δημιουργήσουν συμμαχίες. Στο τέλος, το ομαδικό παιχνίδι καταλήγει να είναι ατομικό, όπου το κάθε μέλος προσπαθεί να επιβιώσει, να ξεχωρίσει και να διεκδικήσει το χρηματικό έπαθλο. 

Η επιστημονική μελέτη, που είναι γνωστή ως το περίφημο πείραμα του Robbers Caves, και η επονομαζόμενη Social Judgement Theory (SJT) αποκάλυψε τις κοινωνικές παραμέτρους που ενδέχεται να προκαλέσουν σύγκρουση στην διακομματική ομάδα στα πλαίσια της συνεργασίας, καθώς και τι συμβαίνει, όταν τα άτομα ανταγωνίζονται για πόρους διαβίωσης. 

Το ψυχολογικό πείραμα-ορόσημο του κοινωνικού ψυχολόγου Muzafar Sherif

μελέτησε τις διομαδικές σχέσεις σε αγνώστους, χωρίζοντάς τους σε δύο ομάδες, οι οποίες συμμετείχαν σε συνεργατικές και ανταγωνιστικές δραστηριότητες. Σε λίγες ημέρες, ανάμεσα στα μέλη των δύο ομάδων εμφανίστηκε το ομαδικό πνεύμα και η ιεραρχία. Στην πορεία ανταγωνισμού ανάμεσα στις δύο ομάδες προκλήθηκε η  αίσθηση της εχθρότητας μεταξύ τους, λόγω του ανταγωνισμού στις δραστηριότητες, οδηγώντας στην ανάπτυξη αρνητικών προκαταλήψεων για τα μέλη εκτός της ομάδας τους (out-group) και, αντίθετα, υπερτονίζοντας τα θετικά χαρακτηριστικά των μελών της δικής τους ομάδας (in-group). Γι' αυτό στο Survivor βλέπουμε ότι στην ανταλλαγή των παικτών ο καινούργιος παίκτης ταυτίζεται πολύ γρήγορα με την καινούργια ομάδα. 

Το Survivor αποτελεί πρόκληση για τους παίκτες

Μεγάλη είναι και η ηθική πρόκληση για τους παίκτες του Survivor, καθώς η ίδια ομάδα που συζητάει και εργάζεται από κοινού για το πώς θα επιτύχει τους στόχους της, μερικές ώρες αργότερα είναι αναγκασμένη να ψηφίσει προς αποχώρηση τον πιο «αδύναμο κρίκο» ή την πιο «δυνατή απειλή».

Άραγε, θα μείνουν οι παίκτες πιστοί στα λεγόμενά τους ή θα αλλάξουν στην πορεία;

Κατά την πορεία του παιχνιδιού, όταν οι δύο φυλές συγχωνευθούν, θα είναι ενδιαφέρον να δούμε αν θα μείνουν πιστοί στους «φίλους» συμπαίκτες της αρχικής φυλής τους ή θα απορρίψουν την προηγούμενη ταυτότητα της ομάδας τους, δημιουργώντας νέες συμμαχίες, σε μια νέα σύσταση ομάδας. 

Το Survivor είναι ένα αρκετά ιντριγκαδόρικο παιχνίδι, που δημιουργεί ασταθές κοινωνικό τοπίο, προσφέροντας την ευκαιρία για προβληματισμό όσον αφορά σε θέματα ηθικής. Άραγε, ο παίκτης που θα επιβιώσει και θα νικήσει, θα παραμείνει πιστός στην συμμαχία του σε όλο το παιχνίδι; Ηθικά διλήμματα αυτού του είδους σε ακραίες συνθήκες, καθώς και οι συνεχόμενες ανατροπές, κρατάνε αμείωτο το ενδιαφέρον των τηλεθεατών. Το αν προάγει μηνύματα, αφορά καθαρά το πώς το αντιλαμβάνεται ο κάθε τηλεθεατής... Το σίγουρο είναι ότι το παιχνίδι βγάζει προς τα έξω  τις ανθρώπινες αδυναμίες που έρχονται στην επιφάνεια ανάλογα με το ερέθισμα και το περιβάλλον.

Οι ίντριγκες ανάμεσα στα μέλη της ίδιας ομάδας δοκιμάζουν την ψυχική αντοχή των παικτών, είτε είναι Διάσημοι είτε Μαχητές. Από μια άποψη, είναι ένα παιχνίδι που προάγει την αλληλοεξόντωση και πιθανόν να οδηγήσει σε συναισθηματική εξάντληση. 

Σύμφωνα με την ψυχολογία, η ηθική συμπεριφορά επηρεάζεται από το κοινωνικό περιβάλλον, και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να διαφέρει σημαντικά μεταξύ των πολιτισμών. Στο παιχνίδι του Survivor, οι «κανόνες» είναι πιο σκοτεινοί και η ηθική συμπεριφορά ορίζεται από την προϋπάρχουσα προσωπική ηθική του κάθε παίκτη και θεατή. 

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.