To άγαλμα της Αθηνάς Βαρβακείου, που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, είναι το πιο πιστό αντίγραφο του χρυσελεφάντινου αγάλματος της θεάς Αθηνάς.
Δεν έχει το μέγεθος ούτε την λάμψη, που είχε το γιγαντιαίο άγαλμα του Φειδία, αλλά δημιουργήθηκε στα πρότυπα της Αθηνάς Παρθένου, που κοσμούσε το εσωτερικό του Παρθενώνα κατά την αρχαιότητα. Έτσι οι σημερινοί επισκέπτες μπορούν να φανταστούν την μεγαλοπρέπεια και την κομψότητα που είχε το αυθεντικό έργο του Φειδία.
Το αντίγραφο του χρυσελεφάντινου αγάλματος ανακαλύφτηκε το 1880 στο Βαρβάκειο Λύκειο γι’αυτό ονομάζεται Αθηνά του Βαρβακείου. Έχει ύψος 1,05 και χρονολογείται τον 2ο αιώνα π.Χ.
Ο Παρθενώνας χτίστηκε προς τιμήν της προστάτιδας της πόλης, θεάς Αθηνάς και σχεδιάστηκε ώστε να χωράει το χρυσελεφάντινο άγαλμα στο εσωτερικό του. Ήταν τοποθετημένο σε ένα βάθρο στο σηκό του ναού και ο πυρήνας του αγάλματος ήταν κατασκευασμένος από ξύλο. Ο Φειδίας χρησιμοποίησε για τα γυμνά μέρη του σώματος ελεφαντόδοντο και για το ένδυμα και τα μαλλιά χρυσό βάρους 1.140 κιλών.
Η θεά Αθηνά παρουσιαζόταν πάνοπλη να κοιτά προς την Ανατολή και να κρατά στο δεξί της χέρι τη θεά νίκη και στο αριστερό την ασπίδα και το δόρυ της. Είχε 13 μέτρα ύψος και ήταν εφάμιλλο της δόξας και της δύναμης της Αθήνας του Περικλή. Η Αθηνά Παρθένος, όπως τα περισσότερα έργα του Φειδία, ήταν ένα αριστούργημα. Φορούσε αττικό κράνος που ήταν διακοσμημένο με μυθικά ζώα, δωρικό πέπλο και μέσα στην ασπίδα της υπήρχε το ιερό της φίδι. Σε όλο το δημιούργημα, όπως και στον ναό του Παρθενώνα, υπήρχαν αναπαραστάσεις κενταυρομαχίας, γιγαντομαχίας και αμαζονομαχίας. Οι Αθηναίοι είχαν την ευκαιρία να το θαυμάσουν μόνο στις γιορτές της πόλης. Πιθανόν καταστράφηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ. από μια πυρκαγιά που ξέσπασε στο εσωτερικό του ναού.
Η καταδίκη του Φειδία
Την περίοδο του 438-433 π.Χ οι πολιτικοί αντίπαλοι του Περικλή κατηγόρησαν τον Φειδία ότι υπεξαίρεσε μέρος του χρυσού από το άγαλμα. Τόσο ο Περικλής, όσο και ο Φειδίας έβλεπαν τις πολιτικές αντιπαραθέσεις της εποχής τους και είχαν προβλέψει πως θα αντιδρούσαν αν τους κατηγορούσαν για κατάχρηση και σκάνδαλα γύρω από τις δαπάνες του έργου. Κατέγραψαν εγκαίρως σε μια μαρμάρινη στήλη που ήταν τοποθετημένη στην Ακρόπολη τα δημόσια έξοδα για την κατασκευή του αγάλματος. Μάλιστα ανέφεραν και το ακριβές βάρος του χρυσού που χρησιμοποιήθηκε.
Όταν ο Φειδίας βρέθηκε κατηγορούμενος από τους πολιτικούς αντιπάλους του Περικλή, ζήτησε από το δικαστήριο να αφαιρεθεί όλο το χρυσάφι που στόλιζε το άγαλμα και να ζυγιστεί ξανά. Ο Φειδίας είχε φροντίσει τα διάφορα μέρη της ογκώδους κατασκευής να μπορούν να αποκολληθούν και σε περίπτωση που η πόλη χρειαζόταν χρυσό να μπορούσε να χρησιμοποιηθούν από το άγαλμα. Παράλληλα να μπορεί να ζυγιστεί και να αποδειχθεί ότι δεν υπήρξε κατάχρηση.
Όταν το δικαστήριο το ζύγισε αποδείχθηκε η αθωότητα του Φειδία. Ωστόσο, δεν κατάφερε να γλιτώσει από τους αντιπάλους του. Επόμενη κατηγορία εναντίον του ήταν η προσβολή των θεών. Στο εσωτερικό της ασπίδας που κρατούσε η θεά Αθηνά, είχε σχεδιάσει δύο μορφές που έμοιαζαν με τον ίδιο και τον Περικλή. Η τοποθέτηση των προσώπων τους στο πλευρό των θεών θεωρήθηκε ύβρις και καταδικάστηκε. Ο Φειδίας τότε εγκατέλειψε θυμωμένος την Αθήνα και κατέφυγε στην Ολυμπία όπου δημιούργησε το έτερο κορυφαίο δημιούργημα του, το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία. Ήταν μια ηχηρή απάντηση στους συκοφάντες του, που έβαλαν πάνω απ΄όλα το πολιτικό συμφέρον τους.
Χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία
Ο Φειδίας όταν εγκαταστάθηκε στην Ολυμπία φιλοτέχνησε ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Δυστυχώς ούτε αυτό σώζεται. Το άγαλμα απεικόνιζε τον Δία, τον αρχηγό των Ολύμπιων θεών είχε 13 μέτρα ύψος και ήταν τοποθετημένο στο βάθος του ναού του Δία στην Ολυμπία. Αποτελούνταν επίσης από χρυσό, ελεφαντόδοντο και πολύτιμους λίθους. Ο Δίας παρουσιαζόταν καθιστός στο θρόνο του, είχε ένα στεφάνι από κλαδί ελιάς στο κεφάλι και κρατούσε στο δεξί του χέρι τη θεά Νίκη και στο αριστερό το σκήπτρο του.
Το εργαστήριο που ο Φειδίας κατασκεύασε το άγαλμα ανακαλύφτηκε στα μέσα του 20ου αιώνα. Βρισκόταν απέναντι από το ναό του Δία και είχε ίδιες διαστάσεις με το σηκό του ναού. Το άγαλμα παρέμεινε στην Ολυμπία για οχτώ αιώνες. Η επικρατέστερη εκδοχή για την καταστροφή του είναι ότι τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και κάηκε, όπως το άγαλμα της θεάς Αθηνάς μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά.
