Ο Εμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε το 1772 στη Δοβίστα Σερρών που σήμερα φέρει το όνομά του και ήταν επιχειρηματίας που κατάφερε να αποκτήσει μεγάλη περιουσία. Αν και γιος ιερέα έδειξε κλήση στο εμπόριο και ιδιαίτερα στις τραπεζικές δραστηριότητές.
Δάνεισε μεγάλα ποσά σε Τούρκους πολίτες ,αλλά και σε αξιωματούχους του Σουλτάνου. Λόγω της επιρροής του, έπεισε τον Σουλτάνο να λάβει πολλές ευνοϊκές αποφάσεις για τους χριστιανούς και ειδικά για την πόλη των Σερρών, που είχε αρκετά προνόμια.
Ο Παπάς είχε αναπτύξει ιδιαίτερα φιλική σχέση με τον Ισμαήλ Μπέη ο οποίος ήταν ανώτερος αξιωματούχος των Τούρκων στη περιοχή της Μακεδονίας. Με το θάνατο του Ισμαήλ Μπέη, διοικητής των τουρκικών αρχών στις Σέρρες ανέλαβε ο Γιουσούφ Πασάς ο οποίος λόγω σπατάλης έφτασε σε δυσθεώρητα επίπεδα το χρέος του πατέρα του. Μάλιστα όταν κλήθηκε από τον Παπά να επιστρέψει τα χρήματα εκείνος τον απείλησε ότι θα τον σκοτώσει σε περίπτωση που επιστρέψει στις Σέρρες.
Τη διετία 1817-1819 ήταν τραπεζίτης στην Κωνσταντινούπολη. Τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις του με την Οθωμανική αυτοκρατορία, εμφανίστηκαν το 1819. Εκείνη τη χρονιά ο Πάπας που ανυπομονούσε να δει την Ελλάδα ελεύθερη μυήθηκε τη φιλική Εταιρεία και προσέφερε ένα μεγάλο ποσό ύψους 1.000 γροσιών για την ενίσχυση του αγώνα. Λέγεται ότι σχεδίασε ακόμη και τη δολοφονία του σουλτάνου.
Αν και προφανώς το σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, είναι μια απόδειξη του ανατρεπτικού ταμπεραμέντου του. Η επαναστατική του δράση Ενθουσιασμένος από την ανάληψη της αρχηγίας της επανάστασης από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, και μετά από εντολή του ίδιου, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη, με αποστολή την οργάνωση ένοπλων επαναστατικών ομάδων στη περιοχή της Μακεδονίας.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να δημιουργήσει επαναστατικό τμήμα συνολικής δύναμης 3.000 αντρών. Η επανάσταση εξαπλωνόταν σταδιακά σε όλη την Ελλάδα. Στο μέτωπο της Μακεδονίας αρχίζουν συμπλοκές μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Τα ελληνικά τμήματα απέφευγαν να εμπλακούν σε κλασικές μάχες κυρίως λόγω ελλείψεων σε πολεμοφόδια αλλά και γιατί ήταν πιο έμπειροι στον κλεφτοπόλεμο.
Με βάση το άγιο Όρος, έδωσε μάχες στις γύρω περιοχές και κατάφερε σημαντικές νίκες στα Στάγειρα και στο Σταυρό. Ο Παπάς τότε έστειλε τηλεγράφημα στον Υψηλάντη ζητώντας του υποστήριξη με πλοία αλλά και πολεμικό υλικό. Ο Μακεδόνας οπλαρχηγός ξόδεψε όλη του τη περιουσία υπέρ του αγώνα ,ωστόσο οι ενισχύσεις που επίμονα ζητούσε δεν ήρθαν ποτέ.
Η συντριβή και ο θάνατος του
Από τον Ιούνιο του 1821 ο Τούρκος πασάς Αβδούλ, από τη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε επιχειρήσεις σε όλη την Μακεδονία, με σκοπό την ανάκτηση του ελέγχου της περιοχής. Οι τουρκικές δυνάμεις συνέτριψαν την αντίσταση των αντρών του Παπά, οι οποίες οργανώθηκαν αμυντικά στη κωμόπολη της Κασσάνδρας. Ωστόσο οι Έλληνες ηττήθηκαν στη μάχη που έγινε στις 30 Οκτωβρίου.
Ο Παπάς μόλις που κατάφερε να γλιτώσει από τις ορδές των Τούρκων, και αναγκάστηκε να εγκατασταθεί στη μονή Εσφιγμένου στο άγιο Όρος. Στις Σέρρες συνέλαβαν την οικογένειά του, έκαψαν το σπίτι του και δήμευσαν την περιουσία του.
Για να ξεφύγει αποφασίζεται η μεταφορά του στην Ύδρα, που θεωρήθηκε ασφαλής. Η υγεία του όμως από την απογοήτευση για την αποτυχία της επανάστασης, είχε κλονιστεί. Δεν άντεξε και πέθανε εν πλώ προς το νησί του Αργοσαρωνικού από καρδιακή προσβολή. Τον έθαψαν στην Ύδρα με όλες τις τιμές.
Η προσωπική του ζωή
Ο Εμμανουήλ Παπάς παντρεύτηκε σε ηλικία μόλις 20 ετών με την αγαπημένη του Φαίδρα η οποία προερχόνταν από αρχοντική οικογένεια της πόλης των Σερρών. Μαζί απέκτησαν 8 παιδιά 5 αγόρια και 3 κορίτσια. Οι γιοί του Νικολάκης, Γιαννάκης, Αθανάσιος σκοτώθηκαν στη διάρκεια της επανάστασης. Το χωριό που γεννήθηκε, ονομάστηκε Εμμανουήλ Παπάς, ως ένδειξη αιώνιας αναγνώρισης για τις θυσίες και την προσφορά του.
