Η ζήλια είναι ένα συναίσθημα που όλοι, λίγο ως πολύ, έχουμε βιώσει. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δομημένες κατά τέτοιο τρόπο ώστε ο καθένας, έστω και σε μικρό βαθμό, να αισθάνεται ζήλια για τον πλησίον του.
Μέχρι ενός σημείου η ζήλια είναι φυσιολογική, τόσο στην περίπτωση που προέρχεται από το περιβάλλον μας, όσο και στην περίπτωση που είναι δικό μας συναίσθημα. Εντούτοις, όταν η ζήλια καθορίζει τη συμπεριφορά μας ή στην περίπτωση που αφήνουμε το συναίσθημα να μας κατακλύσει, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν.
Συχνά μπερδεύουμε τη σημασία της λέξης ζήλια με την λέξη φθόνος. Οι δύο λέξεις αντιπροσωπεύουν εντελώς διαφορετικά συναισθήματα. Αισθανόμαστε ζήλια για πράγματα που έχουμε ήδη, συνήθως όταν νομίζουμε ότι τα κεκτημένα μας απειλούνται από άλλους. Αντίθετα, αισθανόμαστε φθόνο για πράγματα που έχουν οι άλλοι και όχι εμείς. Τα δύο αυτά συναισθήματα ενεργοποιούν διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου και αυτό αντανακλά στον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας.
Όμως, τι πραγματικά συμβαίνει στον εγκέφαλο μας όταν ζηλεύουμε;
«Η ζήλια είναι η συναισθηματική αντίδραση που προκύπτει όταν νιώθουμε απειλή ότι θα χάσουμε μια ουσιαστική σχέση από ένα τρίτο άτομο», εξηγεί η νευροψυχολόγος δρ. Σάναμ Χάφεζ. «Παρότι η ζήλια συνδέεται συνήθως με ερωτικές σχέσεις, μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε μορφή σχέσης όπως στην οικογένεια, στις φιλίες ακόμα και στην δουλειά, όταν έρχεται κάποιος καινούριος υπάλληλος στο γραφείο». Είναι δύσκολο να εξετάσουμε και να ερευνήσουμε την ζήλια καθώς επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες και από το περιβάλλον –είναι αδύνατο να ζητήσουμε από ένα ζευγάρι να αρχίσει να ζηλεύει ο ένας τον άλλον, έτσι απλά, στο πλαίσιο μιας συνεδρίας.
Επιστήμονες οι οποίοι έχουν ερευνήσει την σχέση της ζήλιας και του εγκεφάλου θεωρούν ότι επηρεάζει το μετωπιαίο λοβό. Πρόκειται για το μέρος του εγκεφάλου που έχει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο των συναισθημάτων μας, στην συνείδηση, στην νόηση και στην κρίση, καθώς και στην αλληλεπίδραση μας με το περιβάλλον. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Emotion» το 2015 έδειξε ότι οι άνθρωποι ζήλευαν περισσότερο όταν διεγειρόταν ο αριστερός μετωπιαίος φλοιός του εγκεφάλου τους.
Η δρ. Χάφεζ υποστηρίζει ότι και το πλάγιο διάφραγμα του εγκεφάλου συνδέεται με την ζήλια, επειδή επεξεργάζεται τον «κοινωνικό πόνο» ή την εμπειρία του να αισθάνεται κάποιος παραμελημένος ή πληγωμένος από τους άλλους σε διάφορες καταστάσεις. Σημειώνει ότι η ζήλια μπορεί να δημιουργήσει επιπλέον άγχος. Ο εγκέφαλος μπορεί να απελευθερώσει ορμόνες του στρες που προκαλούν οξεία αντίδραση στρες (ASD). Αυτός είναι και ο λόγος που όταν αισθανόμαστε κτητικοί απέναντι σε κάποιον ή σε κάτι μπορεί να νιώθουμε περισσότερο άγχος ή πόνο.
Τι κάνει ο φθόνος στον εγκέφαλο μας
Τα συναισθήματα φθόνου δεν εμφανίζονται σε οποιαδήποτε περιοχή του εγκεφάλου. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Human Brain Mapping» το 2010 έδειξε ότι όταν ακούμε για παράδειγμα τον μισθό του συναδέλφου μας ή όταν βλέπουμε το μεγάλο σπίτι του γείτονα μας, ενεργοποιείται ένα μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται κοιλιακό ραβδωτό στρώμα.
«Το κοιλιακό ραβδωτό στρώμα είναι μέρος του μεταιχμιακού συστήματος του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων και στις συμπεριφορές που σχετίζονται με την ανταμοιβή» λέει ο νευρολόγος δρ. Κλίφορντ Σεγκίλ. Αν νιώθουμε χάλια και ενοχικά, συγκρίνοντας τον εαυτό μας με την επιτυχία κάποιου άλλου, σίγουρα υπεύθυνο είναι το κοιλιακό ραβδωτό στρώμα.
Άλλη έρευνα του 2016 του «Nature Communications» έδειξε ότι η πρόσθια έλικα του προσαγωγίου του εγκεφάλου μας πιθανόν συνδέεται με τον φθόνο, καθώς επεξεργάζεται όλα όσα παρατηρούμε στους άλλους. «Η πρόσθια έλικα του προσαγωγίου του εγκεφάλου εμπλέκεται σε πολλές περίπλοκες λειτουργίες όπως με την ενσυναίσθηση, τα συναισθήματα και τις λήψεις αποφάσεων», λέει ο δρ. Σεγκίλ.
Ορισμένοι ερευνητές εκτιμούν ότι η αυτή η περιοχή του εγκεφάλου ευθύνεται και για τον πόνο που προκαλεί ο φθόνος. Η πρόσθια έλικα του προσαγωγίου του εγκεφάλου μας βοηθά να διευθετήσουμε δυσαρμονίες και συγκρούσεις και ενεργοποιείται όταν νιώθουμε πόνο. Αν ενεργοποιηθεί την στιγμή που νιώθουμε φθόνο για κάτι, αισθανόμαστε αγωνία, οδύνη -κάτι που μας κάνει παράλογους και βεβαίως, είναι ενοχλητικό.
Μπορούμε να σταματήσουμε να νιώθουμε ζήλια ή φθόνο;
Πόσο εφικτό είναι να πάψουμε να νιώθουμε ζήλια ή φθόνο; Ο δρ. Σεγκίλ πιστεύει ότι είναι πιθανό να «μάθουμε» να ζηλεύουμε λιγότερο.
Κάποιες έρευνες το επιβεβαιώνουν. Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Scientific Reports» το 2017 έδειξε ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να νιώθουν περισσότερο φθόνο αν έχουν μεγαλύτερο ραχιαίο πλάγιο προμετωπιαίο φλοιό (DLPFC). Ο DLPFC παίζει καθοριστικό ρόλο στις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου όπως την μνήμη, την συγκέντρωση και την προσοχή. Οι άνθρωποι που έχουν μεγάλο DLPFC έχουν και υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, που σημαίνει ότι νιώθουν λιγότερο φθόνο.
Γίνεται αντιληπτό ότι το DLPFC μας κάνει να νιώθουμε συνεχώς φθόνο απέναντι τους άλλους. Αν θέλουμε να περιορίσουμε την επίδραση του μπορούμε να μάθουμε να ελέγχουμε τα συναισθήματα μας και να σεβόμαστε τα συναισθήματα των άλλων.
Η δρ. Χάφεζ συμφωνεί τονίζοντας ότι αν νιώθουμε συνεχώς ζήλια καλό θα ήταν να απευθυνθούμε σε κάποιον επαγγελματία και ειδικό για καθοδήγηση και βοήθεια. «Η ψυχοθεραπεία είναι ένας καλός τρόπος για να προσδιορίσουμε και να αντιμετωπίσουμε διάφορα θέματα που μας απασχολούν όπως και την ζήλια», αναφέρει. Η θεραπεία θα μας βοηθήσει να απελευθερώσουμε τον πόνο που νιώθουμε, να δούμε τα βασικά ζητήματα που μας απασχολούν και μας βασανίζουν και να βρούμε τις αιτίες πίσω από τις συμπεριφορές μας. Με απλά λόγια, θα μπορέσουμε να μάθουμε να αντιδράμε σε διάφορες καταστάσεις με λιγότερο οδυνηρούς τρόπους, με λιγότερο πόνο και ζήλια.
