Έξι δεκαετίες έχουν περάσει από τον θάνατο της θρυλικής Λάικα, ενός ημίαιμου Σιβηριανού Χάσκι που βρέθηκε αδέσποτο στους δρόμους της Μόσχας. Η Λάικα ήταν το πρώτο θηλαστικό που όχι μόνο έφτασε στο διάστημα, αλλά μπήκε και σε τροχιά γύρω από τη Γη το 1957 και έγινε πασίγνωστη, εντός της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο.
Δυστυχώς η Λάικα δεν επρόκειτο να επιστρέψει ποτέ στη Γη και πέθανε, μάλλον μερικές ώρες μετά την εκτόξευση, όταν τελείωσε το οξυγόνο.
Το πορτραίτο της Λάικα έγινε εξώφυλλο στα μεγαλύτερα διεθνή περιοδικά της εποχής. Η Ολεσίνα Τουρκίνα, συγγραφέας του βιβλίου “Soviet dogs in space”, αναφέρει ότι «παράχθηκαν άπειρα καρτ ποστάλ, πακέτα τσιγάρων, γλυκά “Λάικα” σπιρτόκουτα, γραμματόσημα, καρφίτσες και ημερολόγια με το πορτραίτο της Λάικα. Η δημοφιλία της Λάικα αποτέλεσε μάλιστα και επικοινωνιακό «όπλο» της Σοβιετικής Ένωσης την περίοδο του ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού με τις ΗΠΑ.
Κι όμως δεν ήταν το πρώτο ζώο στο διάστημα
Η Λάικα ήταν μεν το πρώτο θηλαστικό που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη στις 3 Νοεμβρίου του 1957, όμως δεν ήταν το πρώτο έμβιο ων που έστειλε η ανθρωπότητα στο «υπερπέραν».
Οι πρώτοι που έστειλαν γήινη ζωή στο διάστημα, ήταν οι ΗΠΑ όταν το 1947 έστειλαν μια μικρή ομάδα μυγών η οποία μάλιστα, επέστρεψε σε πλήρη «απαρτία». Το 1949, και πάλι οι ΗΠΑ κατάφεραν να στείλουν στο έξω από την ατμόσφαιρα τον Abert τον Β‘ (ο πρώτος δεν κατάφερε να βγει από την γήινη ατμόσφαιρα), ένα πιθηκοειδές από την οικογένεια Μακάκα. Ωστόσο ούτε εκείνος κατάφερε να επιστρέψει καθώς δεν άνοιξε το αερόστατο της κάψουλάς του κατά την είσοδό του στη γήινη ατμόσφαιρα. Μακάκες με το προσωνύμιο Albert συνέχισαν να κάνουν σύντομα ταξίδια έξω από την ατμόσφαιρα με… αμερικανικά εισητήρια, ενώ μια φορά εστάλη και ένα ποντίκι.
Όμως όσο οι Αμερικανοί πειραματίζονταν με τα πιθηκοειδή, οι Σοβιετικοί αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν σκυλιά. Έτσι το 1951 η Τσίγκαν και η Ντέζικ έγιναν οι πρώτοι ανεπτυγμένοι οργανισμοί που έφτασαν στο διάστημα ενώ στις 3 Νοεμβρίου του 1957 η φωτογενής Λάικα έγινε το πρώτο έμβιο ον που μπήκε σε τροχιά. Το 1960, η Μπέλκα και η Στρέλκα (επίσης εξαιρετικά δημοφιλείς), μπήκαν επίσης σε τροχιά και επέστρεψαν σώες στη Γη, ταξιδεύοντας με μια διαστημική… «κιβωτό», αφού συνταξίδευαν με 42 ποντίκια, 2 αρουραίους και ένα κουνέλι, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον Γιούρι Γκαγκάριν, τον πρώτο άνθρωπο που πήγε στο διάστημα το 1961. Μάλιστα ένα από τα κουτάβια της Στρέλκα δόθηκε ως δώρο από τον Νικήτα Χρουτσώφ της ΕΣΣΔ, στην κόρη του προέδρου των ΗΠΑ Τζον Φ. Κέννεντυ, Κάρολαϊν.
Από τότε, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Σοβιετική Ένωση άρχισαν να μειώνουν τις αποστολές ζώων στο διάστημα. Ωστόσο δεν σταμάτησαν ποτέ ολοκληρωτικά καθώς από τότε έχουν ταξιδέψει πολλά ακόμη ζώα στο διάστημα. Το 1963 η Γαλλία έστειλε την πρώτη γάτα, τον Φέλιξ, ενώ δέκα χρόνια αργότερα δύο Ευρωπαίες αράχνες ύφαναν τον πρώτο ιστό σε μηδενική βαρύτητα. Μάλιστα, όπως αναφέρουν οι επιστήμονες, αρχικά ο ιστός ήταν ιδιαίτερα χαλαρός, μόλις όμως συνήθησαν τις συνθήκες, μπόρεσαν να υφάνουν έναν ιστό με την ίδια σταθερότητα που θα είχε και στη Γη.
Εκτός όλων αυτών στο διάστημα έχουν ταξιδέψει χελώνες, γουρούνια, μέδουσες, ψάρια, ερπετοειδή, μέλισσες, σκορπιοί, κατσαρίδες, κ.α..
Γιατί επιμένουμε στην αποστολή ζώων
Σε κάθε περίπτωση, όσο και αν το θέμα της αποστολής ζώων στο διάστημα φαντάζει εντυπωσιακή, προφανώς πρόκειται για μια από τις πιο ακραίες μορφές χρήσης πειραματόζωων. Μάλιστα ορισμένα από τα ζώα που επέστρεψαν στη Γη πέθαναν λίγο αργότερα εξαιτίας του υπερβολικού στρες που υπέστησαν.
Η διαστημική υπηρεσία του Ιράν μάλιστα, που έστειλε μια μαϊμού στο διάστημα το 2013, δημοσίευσε ένα βίντεο που δείχνει ολόκληρο το ταξίδι που ευτυχώς είχε αίσιο τέλος. Ωστόσο η αγωνία και το σοκ είναι ζωγραφισμένα στο πρόσωπο του ζώου.
«Οι άνθρωποι δεν ήξεραν τι μπορεί να συμβεί στον ανθρώπινο οργανισμό στο διάστημα, ή σε οποιαδήποτε άλλη μορφή ζωής στο διάστημα»,τονίζει στο space.com ο Μπραντ Κάρπεντερ, κορυφαίος επιστήμονας της NASA.
Η Αντίλια Κοτοφσκαγια που ανήκε στην επιστημονική ομάδα που έστειλε τη Λάικα στο διάστημα δήλωσε για το θέμα το 2015: «Τα ημίαιμα αδέσποτα ήταν ιδανικά για την αποστολή. Είχαν μια δύσκολη ζωή είτε λόγω του κρύου, είτε λόγω της πείνας. Αυτό σημαίνει ότι ήταν συνηθισμένα σε διαφορετικές συνθήκες. Δευτερευόντως, τα σκυλιά μπορούν να εκπαιδευτούν εύκολα, ενώ η ψυχολογία τους έχει ερευνηθεί σε μεγάλο βάθος ήδη από την εποχή του Ιβάν Παβλόφ».
Είναι γεγονός ότι χωρίς τη θυσία των ζώων η επιστήμη δεν θα μπορούσε να έχει προχωρήσει μέχρι τα σημερινά επίπεδα. Η συνεισφορά τους στην ιατρική και την φαρμακευτική επιστήμη είναι εξαιρετικά πολύτιμη. Το ίδιο ισχύει και σε ό,τι αφορά την παρουσία του ανθρώπου στο διάστημα που δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί αν οι συνέπειές του σε έμβιους οργανισμούς δεν είχαν διερευνηθεί με τη χρήση ζώων.
Ωστόσο το ερώτημα σχετικά με το αν έχουμε φτάσει σε ένα σημείο στο οποίο θα πρέπει να πάψει η χρήση ζώων σε επιστημονικά πειράματα – σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται περί κακοποίησης – γίνεται όλο και πιο επίμονο.
