Πώς αλληλογραφούσαν οι αρχαίοι Έλληνες; Ένας Άγγλος δημοσιολόγος, λοιπόν, είχε την περιέργεια να μελετήσει την αλληλογραφία τους από τις σωζόμενες επιστολές, τις οποίες δεν άφησε αλώβητες ο πανδαμάτωρ χρόνος, αλλά και η μανία καταστροφής, η οποία είχε καταλάβει τους πρώτους Χριστιανούς, εναντίον κάθε πράγματος και ιδέας που συνδεόταν με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα.Σε αυτή την αδικαιολόγητη μανία καταστροφής, ατυχώς, οφείλεται, μεταξύ άλλων, και η θανάτωση της σοφής Υπατίας στην Αλεξάνδρεια, ως και η εξαφάνιση των φλογισμένων από πάθος και πόθο ποιημάτων της Σαπφούς.Ο Άγγλος επιστήμονας διατριβούσε κυρίως στη μελέτη ιδιωτικών επιστολών, στις οποίες δινόταν ελεύθερη διέξοδος στις σκέψεις των γραφόντων προς συγγενείς, φίλους και γνώριμους, χωρίς την εξεζητημένη επιτήδευση που έχουν τα βιβλία.Η έρευνά του ξεκινούσε το 270 π.Χ. Θα μπορούσε να ξεκινήσει και λίγο νωρίτερα ακόμα, μελετώντας το αρχείο του Ζήνωνος, κατά το 300 π.Χ, αλλά σε αυτό το αρχείο περιέχονταν έγγραφα και υπηρεσιακές επιστολές, στις οποίες δεν υπήρχε κάτι το ανθρώπινο και το αισθηματολογικό. Ήταν απλώς τυπικές επιστολές του τοπάρχη Ζήνωνος προς τους υφισταμένους του στην Αίγυπτο και στην Παλαιστίνη.Σύμφωνα με τον Άγγλο ειδικό, το 270 π.Χ., ο μέγας φιλόσοφος Επίκουρος είχε γράψει ένα γράμμα προς κάποια νεαρή κοπέλα, ίσως μαθήτριά του:“Ήρθαμε πολύ καλά στη Λάμψακο, εγώ, ο Πυθοκλής, ο Έρμαχος και ο Κτήσιππος και βρήκαμε εκεί τον Θεμίστο και τους άλλους φίλους να χαίρουν άκρας υγείας. Θα χαρώ πολύ να μάθω ότι είσαι κι εσύ καλά από υγεία και η μητέρα σου και η γιαγιά σου. Και να υπακούς στον παππού σου και στη δασκάλα σου, ακριβώς όπως και πριν. Γιατί πρέπει να ξέρεις ότι κι εγώ και όλοι σε αγαπούμε πολύ, γιατί υπακούς σ’ αυτούς σε όλα…”Εδώ ο πάπυρος είναι κατεστραμμένος και δε γνωρίζουμε πώς τελείωσε το γράμμα του ο φιλόσοφος προς τη νεαρή κοπέλα.Μια άλλη επιστολή είναι εκείνη ενός Σεραπίωνος, το 22 π.Χ., ο οποίος είχε φτάσει στην Αλεξάνδρεια και έγραφε προς τον αδελφό του Δωρίονα στην Οξύρρυγχο διάφορες πληροφορίες, σοβαρές και ανάλαφρες. Του γράφει πρώτα για τη φήμη ότι το σπίτι τους είχε ερευνηθεί από τις Αρχές κατά την απουσία τους και τον καθησυχάζει. Μετά αστειεύονται με τον εξής τρόπο:“Γράψε μου, σε παρακαλώ, για τον φαλακρό πώς πηγαίνει η φαλάκρα του. Δημιουργήθηκαν καινούριες τρίχες στην κορυφή της κεφαλής; Μη λησμονήσεις να μου γράψεις”.Ποιος ήταν αυτός ο φαλακρός στον οποίο αναφερόταν είναι άγνωστο. Φαίνεται, όμως, ότι τα δύο αδέλφια είχαν τσακώσει τον φαλακρό να αγοράζει σε κουρείο της Οξυρρύγχου κάποιο υποτιθέμενο φάρμακο τριχοφυΐας και κρυφογελούσαν εις βάρος του.Ένα άλλο γράμμα του 41 π.Χ. αφορά σε χρηματικές δυσχέρειες ενός νεαρού φίλου:“Ο Σεραπίων (ένα ιδιαιτέρως συνηθισμένο όνομα στην εξελληνισμένη Αίγυπτο) χαιρετά τον Ηρακλείδη. Σου έστειλα δύο άλλα γράμματα, το ένα δια χειρός Νηδύμου και το άλλο με τον Κρόνιο τον σπαθοφόρο. Τέλος, έλαβα από τους Άραβες το γράμμα σου, το διάβασα και λυπήθηκα. Να τα έχεις καλά με τον δανειστή σου, τον Πτολλαρίωνα. Ίσως να μη σε στενοχωρήσει. Να του πεις πως δεν είσαι σαν τους άλλους. Είσαι απλά ένα παιδί. Να του γλυκομιλάς κάθε μέρα και ίσως σου δείξει οίκτο και κατανόηση. Καλύτερα να τα έχεις καλά μαζί του. Αν τα καταφέρεις, θα είσαι αξιέπαινος. Χαιρέτισε τον Διόδωρο, τον Αρποκράτη και τους άλλους και να έχεις υγεία”.Μια άλλη επιστολή, εξαιρετικά φθαρμένη, του πρώτου αιώνα μ.Χ., μας περιγράφει ένα τουριστικό ταξίδι στον Νείλο:“Ο Νέαρχος… Επειδή πολλοί ταξιδεύουν με πλοία για να δουν ξένους τόπους και καλλιτεχνήματα, ακολούθησα κι εγώ το παράδειγμά τους και περιόδευσα στον Νείλο και στη Λιβύη, όπου ο Άμμων ψάλλει τους χρησμούς του και έμαθα πολλά πράγματα. Μάλιστα, χάραξα το όνομά μου και των συντρόφων μου στους τοίχους του ναού προς αιώνια ανάμνηση… Η προσευχή…”Ερχόμαστε τώρα σε μια σκηνή οικογενειακή. Ο Φίλων και η σύζυγός του Ταοννοφρίς από την Οξύρρυγχο έχασαν τον γιο τους, ο οποίος πέθανε πρόωρα και η Ειρήνη, φίλη της θλιμμένης μητέρας, της έγραψε μια παρηγορητική επιστολή:“Ειρήνη προς την Ταοννοφρίς και τον Φίλωνα για παρηγοριά. Λυπούμαι πολύ και κλαίω για το νεκρό παιδί σας, όπως είχα κλάψει κι εγώ και για τον δικό μου νεκρό, τον πολυαγαπημένο μου γιο, τον Διδύμαντα. Και είχα κάνει γι’ αυτόν όλα όσα μπορούσα και όλοι οι άλλοι οι δικοί μου έκαναν το παν, όπως ο Επαφρόδιτος, ο Θερμοθίων, ο Φιλίων, ο Απολλώνιος και ο Πλάντας. Αλλά, μολαταύτα, τίποτε δεν είναι δυνατόν να γίνει κατά του θανάτου. Να παρηγορείτε ο ένας τον άλλον και να είστε υγιείς”.Για εμάς τους Έλληνες αυτές οι επιστολές των προγόνων μας έχουν μεγάλη σημασία. Δείχνουν τα ίδια αισθήματα και την ίδια διανοητικότητα που επικρατεί αναλλοίωτη στη σκέψη και στην καρδιά των Ελλήνων πέρα από κάθε εποχή.Η είδηση δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, στις 21/07/1938…
