Με τον ρωσικό στρατό να υποχωρεί από τα περίχωρα του Κιέβου και να αντιμετωπίζει κατηγορίες για βάναυσες τακτικές, σκληρή πολιτική καταστολή στο εσωτερικό και την οικονομία να πλήττεται από δυτικές κυρώσεις, αντίπαλοι και σύμμαχοι θέτουν το ίδιο ερώτημα για τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν: Μπορεί να κρατηθεί στην εξουσία;

Η απάντηση: για τώρα ναι, αλλά ίσως όχι για πάντα, σημειώνει το Associated Press.

Μετά από 22 χρόνια στην εξουσία, ο Πούτιν έχει δημιουργήσει μια ισχυρή φάλαγγα πιστών συνεργατών που τον περιβάλλουν, τόσο στον ρωσικό στρατό όσο και στις μυστικές υπηρεσίες.

Διαθέτει επίσης σημαντική υποστήριξη μεταξύ του ρωσικού λαού, ο οποίος είναι εμποτισμένος με προπαγάνδα υπέρ του Πούτιν μέσω του σχεδόν απόλυτου ελέγχου της τηλεόρασης και άλλων Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας από τον Ρώσο ηγέτη. Ακόμη και σήμερα, πολλοί Ρώσοι θεωρούν ότι η ηγεσία του έχει προσφέρει μεγαλύτερο κύρος, ευημερία και σταθερότητα στη χώρα επί δύο δεκαετίες.

Αυτό το οικοδόμημα προστασίας, ο τεράστιος πλούτος που ελέγχει ο Πούτιν και η απουσία οποιουδήποτε σημαντικού πραξικοπήματος στην ιστορία της Ρωσίας καθιστούν οποιοδήποτε από τα προφανή μέσα για την απομάκρυνση του Πούτιν – μια στρατιωτική ανταρσία ή μια μαζική λαϊκή «έγχρωμη» επανάσταση – σχεδόν αδιανόητο αυτή τη στιγμή, υποστηρίζει το AP.

Ωστόσο, όλα τα ισχυρά κράτη είναι εγγενώς ευάλωτα στα απρόβλεπτα – ειδικά όταν γίνονται κουφά απέναντι στην κοινωνία γύρω τους. Ρωτήστε τον Χόσνι Μουμπάρακ, υπογραμμίζει με νόημα το Associated Press, αναφερόμενο στην περίπτωση της Αιγύπτου.

«Για όνομα του Θεού, αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία», δήλωσε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν για τον Πούτιν τον περασμένο μήνα στην Πολωνία. Ήταν ένα σχόλιο που δεν είχε γραφτεί, αλλά ήταν ειλικρινές, καθώς η αιματοχυσία στην Ουκρανία έχει κλιμακωθεί.

Οι αλλαγές στο ρωσικό Σύνταγμα

Ο 69χρονος Πούτιν είναι υποψήφιος για επανεκλογή το 2024 και οι αλλαγές στο ρωσικό Σύνταγμα θα του επέτρεπαν ενδεχομένως να παραμείνει πρόεδρος μέχρι το 2036. Όμως η φυλάκιση του πιο γνωστού αντιπολιτευόμενου της Ρωσίας, του Αλεξέι Ναβάλνι, είναι ένα μόνο σημάδι ότι ο Πούτιν δεν είναι αρκετά σίγουρος για τη δημοτικότητά του ώστε να υποβληθεί σε μια πραγματική δημοκρατική δοκιμασία.

Παρόλο που δεν μπορεί να υπάρξει αξιόπιστη δημοσκόπηση σε μια χώρα που βρίσκεται πλέον ουσιαστικά υπό στρατιωτικό νόμο, σύμφωνα με το AP, ο αριθμός των Ρώσων που είναι αρκετά ενημερωμένοι και θαρραλέοι ώστε να διαμαρτυρηθούν κατά του πολέμου στην Ουκρανία είναι μέχρι στιγμής χιλιάδες και όχι εκατοντάδες χιλιάδες.

Δεκάδες χιλιάδες εύποροι πολίτες, διανοούμενοι και πολιτικοί επικριτές έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία αντί να παραμείνουν υπό τον αυστηρό έλεγχο που έχει επιβάλει ο Πούτιν, βρίσκοντας διέξοδο στην Κωνσταντινούπολη, την Τιφλίδα ή σε πόλεις της Δύσης. Αυτή η διαρροή εγκεφάλων αναμφίβολα θα βλάψει τη Ρωσία στο μέλλον. Αλλά προς το παρόν, η αποχώρησή τους αφαιρεί έναν πιθανό σύνδεσμο αντιπολίτευσης από την κοινωνία.

Απρόβλεπτη η ιστορία

Φυσικά, η ιστορία είναι απρόβλεπτη. Λίγοι προέβλεψαν τη γρήγορη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αν οι ρωσικές απώλειες στην Ουκρανία είναι τόσο υψηλές όσο έχει αναφερθεί – 15.000 ή περισσότεροι νεκροί και τριπλάσιοι τραυματίες σε διάστημα έξι εβδομάδων – τα αποτελέσματα αυτά θα αρχίσουν τελικά να φτάνουν στην κοινωνία παρά την επίσημη λογοκρισία.

Αναμφισβήτητα, η μοίρα της ΕΣΣΔ σφραγίστηκε το 1986, όταν ο τότε ηγέτης της, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, χαλάρωσε τη «σιδερένια λαβή» του Κομμουνιστικού Κόμματος στην πληροφόρηση και έθεσε ως στόχο την αναδιάρθρωση της στάσιμης οικονομίας της Σοβιετικής Ένωσης, προκειμένου να ανταγωνιστεί καλύτερα τη Δύση.

Εκείνη ήταν η χρονιά της πυρηνικής καταστροφής του Τσερνομπίλ, όταν το Πολιτικό Γραφείο – αφού αρχικά προσπάθησε να συγκαλύψει την καταστροφή – αναγκάστηκε να την αποκαλύψει στο σοβιετικό κοινό. Ο σοβιετικός πόλεμος στο Αφγανιστάν, εν τω μεταξύ, είχε περιέλθει σε τέλμα, με αποτέλεσμα η ΕΣΣΔ να αποσυρθεί το 1988-89.

Ντόμινο

Το 1988, όταν οι Πολωνοί εργάτες που ήταν πιστοί στο ανεξάρτητο συνδικαλιστικό κίνημα «Αλληλεγγύη» ξεκίνησαν μια σειρά απεργιών σε ανθρακωρυχεία και ναυπηγεία, ο Γκορμπατσόφ δήλωσε ότι δεν θα παρέμβει σε ένα από τα βασικά κράτη – δορυφόρους της Σοβιετικής Ένωσης. Ο τότε Πολωνός ηγέτης στρατηγός Βόιτσεκ Γιαρουζέλσκι, του οποίου η επιβολή στρατιωτικού νόμου το 1981 δεν είχε οδηγήσει πουθενά τη χώρα, επέλεξε να ξεκινήσει συνομιλίες με τον ηγέτη των απεργών, Λεχ Βαλέσα. Το αποτέλεσμα: εν μέρει δημοκρατικές εκλογές.

Αυτό με τη σειρά του έθεσε σε κίνηση μια σειρά από ντόμινο στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με την Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία, την Ανατολική Γερμανία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Αλβανία να προσπαθούν να ξεφύγουν από τη σοβιετική κυριαρχία και την κομμουνιστική διακυβέρνηση. Πριν περάσει πολύς καιρός, ο πυρετός είχε εξαπλωθεί στις χώρες της Βαλτικής που αποτελούσαν μέρος της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης και τα εθνικιστικά συναισθήματα φούντωσαν σε όλη την Ένωση.

Οι σκληροπυρηνικοί στη Μόσχα που είχαν δει αρκετά, επιχείρησαν πραξικόπημα κατά του Γκορμπατσόφ, αλλά άργησαν πολύ. Αυτό ανατράπηκε γρήγορα από το λαϊκό κύμα υποστήριξης με επικεφαλής τον Μπόρις Γέλτσιν. Στις 31 Δεκεμβρίου 1991, τόσο ο Γκορμπατσόφ όσο και η Σοβιετική Ένωση είχαν παραμεριστεί, όταν η ΕΣΣΔ διαλύθηκε, όπως θυμίζει το AP.

Τα συμπεράσματα του Πούτιν

Ο Πούτιν, τότε πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών στην Ανατολική Γερμανία, έζησε τα γεγονότα και έβγαλε τα κατάλληλα συμπεράσματα για να διατηρήσει τον έλεγχο τώρα. Ακόμη και πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, εργάστηκε για να διαμορφώσει την κοινή γνώμη, παρουσιάζοντας τους Ουκρανούς ως ναζιστές που απειλούσαν τη Ρωσία. Στη συνέχεια, κατέστειλε τα ανεξάρτητα ΜΜΕ και τις λίγες εναπομείνασες ομάδες της κοινωνίας των πολιτών.

Πιο πρόσφατα, επέβαλε δρακόντειους νόμους κατά των μέσων ενημέρωσης που απαγορεύουν να λέγεται στο ρωσικό κοινό οτιδήποτε σχετικά με τον πόλεμο που έρχεται σε αντίθεση με την επιλεγμένη αφήγηση του Κρεμλίνου για την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Οι διαφωνούντες και οι αμφισβητίες έχουν στιγματιστεί ως αποβράσματα και σκουλήκια, που αξίζουν μόνο να φτύνονται, γράφει χαρακτηριστικά το AP.

Εκτός από τον Γκορμπατσόφ, ο μόνος σοβιετικός ηγέτης που απομακρύνθηκε ήταν ο Νικίτα Χρουστσόφ, του οποίου η 11ετής θητεία στην εξουσία έληξε το 1964.

Τον ανάγκασαν να φύγει οι στενότεροι συνεργάτες του στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Ενοχλημένοι από μια σειρά καταστροφικών οικονομικών αποφάσεων, μια αποτυχημένη πρωτοβουλία για την εγκατάσταση πυρηνικών όπλων στην Κούβα και τα σημάδια ότι ο Χρουστσόφ σκόπευε να δημιουργήσει μια λατρεία προσωπικότητας, τα υπόλοιπα μέλη του Κομμουνιστικού Προεδρείου τον κατήγγειλαν σε μια κλειστή συνάντηση, ενώ εκείνος έλειπε.

Όταν επέστρεψε, αντιλαμβανόμενος ότι είχε χάσει κάθε υποστήριξη, ο Χρουστσόφ συμφώνησε να παραιτηθεί για πλασματικούς λόγους υγείας. Σύντομα κατέστη «ανύπαρκτος» στο εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς ο διάδοχός του Λεονίντ Μπρέζνιεφ ανέλαβε την ηγεσία. Αλλά και πάλι, η αναίμακτη απομάκρυνση του Χρουστσόφ ήταν η μοναδική.

Μπορεί να γίνει κάτι αντίστοιχο;

Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να συμβεί στον Πούτιν καθώς οι οικονομικές συνθήκες επιδεινώνονται ή αν η εισβολή στην Ουκρανία αποβεί καταστροφική για τη Ρωσία;

Σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση, δεν υπάρχει μεγάλη θεσμική κομματική δομή που θα μπορούσε να παρέμβει για να τον ανατρέψει. Ο Πούτιν έχει κολλητούς, «yes men», και μια κουστωδία από «siloviki». Δηλαδή ανθρώπους της εξουσίας πνιγμένους στη σκληρή εθνικιστική σκέψη της FSB και του στρατού, ενώ κανένας από τους αυτούς μέχρι στιγμής δεν τολμά να δείξει την παραμικρή ανεξαρτησία από το πολεμικό «σχέδιο» του Πούτιν για την Ουκρανία, σύμφωνα με το AP.

Ωστόσο, οι απώλειες στο πεδίο της μάχης έχουν ήδη οδηγήσει σε ένα «κόντεμα» των στρατιωτικών στόχων, προκαλώντας θυμό και απογοήτευση σε ορισμένους αντι-ουκρανούς ειδήμονες στη ρωσική τηλεόραση.

Ενώ η ομάδα του Πούτιν έχει κάθε κίνητρο να παραμείνει κοντά του προς το παρόν ή να διακινδυνεύσει να χάσει προνόμια και πλούτο, αν ο πόλεμος στην Ουκρανία παραταθεί για μήνες ή χρόνια και η περιπέτεια του Πούτιν γίνει η καταστροφή μαμούθ που φαίνεται να είναι μέχρι στιγμής, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα εμφανιστούν ρωγμές.

Αν δεν υπάρξει ολοκληρωτική νίκη της Ρωσίας στην Ουκρανία, είναι ήδη δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο κόσμος θα επιστρέψει στις συνηθισμένες δουλειές με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Θα μπορούσε να βρεθεί εγκλωβισμένος σε μια εξοντωτική σύγκρουση χωρίς τέλος στα σύνορά του και να αντιμετωπίσει την ανάγκη να επιβάλει όλο και περισσότερη καταστολή στο εσωτερικό του για να καταπνίξει τη διαφωνία σε έναν πληθυσμό που πληρώνει τις οικονομικές συνέπειες της εισβολής.

Οι γηράσκοντες ηγέτες σπάνια διαρκούν για πάντα ή έχουν την πολυτέλεια να εγκαταλείψουν το αξίωμά τους με τους δικούς τους όρους. Είτε πρόκειται για εκλογές, είτε για εξέγερση είτε για εσωτερική ανταρσία, οι μέρες της διακυβέρνησης του Πούτιν μπορεί να είναι μετρημένες, καταλήγει το AP.