Στις 5 Μαρτίου 2022 ο πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων (ΤΕΕΣ) του Πατριαρχείου Μόσχας μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας απάντησε στο πλαίσιο της εκπομπής «Εκκλησία και κόσμος» σε ερωτήσεις της τηλεπαρουσιάστριας Αικατερίνης Γκρατσιόβα
Αι. Γκρατσιόβα: Χαίρετε! Είναι η εκπομπή «Εκκλησία και κόσμος» στο τηλεοπτικό δίκτυο «Ρωσία 24», όπου κάθε εβδομάδα συζητάμε επίκαιρα θέματα με τον πρόεδρο του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων (ΤΕΕΣ) του Πατριαρχείου Μόσχας μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνα. Σεβασμιώτατε, χαίρετε!
Μητροπολίτης Ιλαρίωνας: Χαίρετε, Αικατερίνη. Χαίρετε, αγαπητοί αδελφοί και αδελφές!
Αι. Γκρατσιόβα: Σεβασμιώτατε, συζητήσαμε πρόσφατα μαζί Σας το ενδεχόμενο μιας συνάντησης επικεφαλής των Εκκλησιών κατά το «σχήμα του Αμμάν», αλλά η Κωνσταντινούπολη ανέλαβε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει τη Μείζονα Σύνοδο των παλαιφάτων Εκκλησιών με σκοπό την καταδίκη της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Γιατί θέλει η Κωνσταντινούπολη να καταδικάσει δημοσίως τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και τι είναι αυτό το όργανο η Σύνοδος των παλαιφάτων Εκκλησιών; Ποιες ιστορικές αποφάσεις της γνωρίζουμε;
Μητροπολίτης Μόρφου: Προσευχηθείτε για όλον τον κόσμο που εισέρχεται στην περιπέτεια του Παγκόσμιου Πολέμου
Μητροπολίτης Ιλαρίωνας: Δεν υπάρχει στην Ορθόδοξη Εκκλησία τέτοιο όργανο, αλλά ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως προσπαθεί επιπόνως να αποδώσει νομιμότητα στις πράξεις του, στις οποίες προχώρησε στην Ουκρανία, και να καταδικάσει τη Ρωσική Εκκλησία για την, όπως την αποκαλούν, «εισπήδηση στην Αφρική». Εν τούτοις, αρκετά αναλυτικά, μεταξύ άλλων και στην εκπομπή μας, διευκρινίσαμε τους λόγους της συστάσεως της εξαρχίας στην Αφρική, δεν ήταν ούτε εισπήδηση, ούτε και απόπειρα να υπονομεύσουμε το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Ήταν η αναγκαστική αντίδραση στην απόφαση του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας να συνταχθεί με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στην αναγνώριση του ουκρανικού σχίσματος και τη νομιμοποίηση αυτού, ενώ μερίδα κληρικών του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας αρνήθηκε να ακολουθήσει τις ενέργειες αυτές και προσέφυγε για κανονικό καταφύγιο στο Πατριαρχείο Μόσχας. Μετά από πολλή σκέψη – αναμέναμε και μελετούσαμε την κατάσταση επί δύο χρόνια – δημιουργήσαμε την εξαρχία αυτή, προκειμένου να δώσουμε τη δυνατότητα στους κληρικούς, οι οποίοι δεν συμφωνούν με τη νομιμοποίηση του ουκρανικού σχίσματος, να συνεχίσουν τη διακονία τους.
Τώρα, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως αντιλαμβάνεται ότι εάν συγκληθεί μια Πανορθόδοξη Σύνοδος ή Σύνοδος Προκαθημένων, δεν θα έχει εκεί υποστήριξη, επομένως προσπαθεί να συγκροτήσει μια ομάδα, η οποία θα τον υποστήριζε. Ειδικότερα δε, λέγεται τώρα ότι θα είναι μια Σύνοδος των παλαιφάτων Εκκλησιών, δηλαδή εκείνων των Εκκλησιών, οι οποίες υπήρχαν, μιλώντας συμβατικά, κατά την πρώτη χιλιετία. Αλλά την πρώτη χιλιετία υπήρχε ένα εντελώς διαφορετικό σύστημα διοικήσεως της Εκκλησίας. Στην Ανατολή υπήρχαν τέσσερα Πατριαρχεία: Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων, ενώ στη Δύση υπήρχε ένα Πατριαρχείο με επικεφαλής τον Πάπα της Ρώμης.
Τώρα υπάρχουν δεκατέσσερις κοινώς αναγνωρισμένες Εκκλησίες. Κατά την άποψή μας είναι δεκαπέντε, διότι συμπεριλαμβάνουμε στον κατάλογο αυτό και την Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική. Όμως λόγω του ότι εξαιτίας της νομιμοποίησης από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως του ουκρανικού σχίσματος επήλθε αυτός ο διχασμός, η κοινωνία μεταξύ των Εκκλησιών διαταράχθηκε. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως προσπαθεί να δημιουργήσει κάποια όργανα, τα οποία θα του επέτρεπαν να λάβει υποστήριξη. Τι επιχειρείται: διαχωρίζουμε τις Εκκλησίες σε Εκκλησίες πρώτης κατηγορίας και Εκκλησίες δευτέρας κατηγορίας; Οι πρώτης κατηγορίας είναι εκείνες, οι οποίες υπήρχαν στην αρχαιότητα, ενώ δευτέρας κατηγορίας είναι εκείνες, οι οποίες εμφανίσθηκαν σε μεταγενέστερη εποχή; Δεν υπήρχε ποτέ κάτι παρόμοιο στην Ορθοδοξία και τέτοια σχήματα όπως είναι φυσικό δεν θα λειτουργήσουν στην Ορθοδοξία.
Μητροπολίτης Μάνης: Η αξία της Ευχής του Αποδείπνου «Άσπιλε, αμόλυντε...»
Αι. Γκρατσιόβα: Κατά τη γνώμη ορισμένων, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ήδη Εκκλησία «δευτέρας κατηγορίας». Λ.χ. ο μητροπολίτης Περιστερίου Γρηγόριος προτείνει την πενταετή άρση του αυτοκεφάλου της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, προκειμένου να θεραπευθεί «το ρωσικό σχίσμα, το οποίο δημιουργήθηκε εξαιτίας της ιδρύσεως της Εξαρχίας της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Αφρική». Είναι αρκετά σοβαρές οι κατηγορίες. Κατά πόσον μπορούν να γίνουν πραγματικότητα; Κατά πόσον σοβαρά τις λαμβάνουν υπόψη στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία;
Μητροπολίτης Ιλαρίωνας: Η ιστορία δεν μπορεί να αντιστραφεί. Εάν, λ.χ. η Μεγάλη Βρετανία ήρε τώρα την ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και ανακήρυττε εκείνες τις πολιτείες, οι οποίες ήταν κάποτε αποικίες της Μεγάλης Βρετανίας, εκ νέου αποικίες της, πώς θα το αντιμετώπιζαν στην Αμερική; Φρονώ ότι είτε θα γελούσαν, είτε θα περιέστρεφαν τα δάχτυλά τους στον κρόταφο.
Υπάρχουν μη αναστρέψιμες διαδικασίες, οι οποίες δεν συμβαίνουν μόνον στον πολιτικό, αλλά και στον εκκλησιαστικό κόσμο. Η Αυτοκέφαλος Εκκλησία δημιουργείται, το αυτοκέφαλο αναγνωρίζεται, αλλά είναι αδύνατο να αρθεί, να αναστραφεί, διότι αυτή είναι μια διαδικασία, που έχει γίνει μια φορά και δια παντός. Επομένως, για την αυτοκέφαλη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία των πολλών εκατομμυρίων πιστών δεν θα έχει καμία σημασία, ποιες αποφάσεις μπορεί να ληφθούν ως προς το αυτοκέφαλό της από οποιονδήποτε άλλο. Αυτή η ίδια έχει το αυτοκέφαλο ως κτήμα της, το έλαβε με νόμιμο τρόπο πριν από πολλούς αιώνες και κανείς δεν μπορεί να της υφαρπάξει αυτό το αυτοκέφαλο.
