Η μάχη των Θερμοπυλών ήταν μια από τις σημαντικότερες μάχες της παγκόσμιας ιστορίας, που ανέδειξε το στρατιωτικό ήθος και την ανδρεία των Σπαρτιατών. 

Διεξήχθη το 480 π.Χ. ανάμεσα στους Πέρσες και τους Έλληνες στα στενά των Θερμοπυλών κατά τη δεύτερη εκστρατεία των Περσών κατά της Ελλάδας.

Ηγέτης των Περσών ήταν ο Ξέρξης, ενώ επικεφαλής των Ελλήνων ήταν ο Λεωνίδας και ο Δημόφιλος ο Θεσπιεύς, ο ανώτατος διοικητής των 700 Θεσπιέων που πήραν μέρος στη θρυλική μάχη.

Ο Αθηναίος πολιτικός Θεμιστοκλής ήταν εκείνος που έπεισε τους Έλληνες να κλείσουν τα στενά των Θερμοπυλών και του Αρτεμισίου, προκειμένου να καταφέρουν να αντιμετωπίσουν το υπεράριθμο στράτευμα των Περσών.

Σύμφωνα με τους αρχαίους ιστορικούς, οι Πέρσες είχαν εκατομμύρια άνδρες στρατό. Ο Ηρόδοτος ανέφερε 3.000.000 ενώ ο Κτησίας ανέφερε 800.000 χιλιάδες. Ωστόσο, με σύγχρονους υπολογισμούς ο περσικός στρατός ανερχόταν περίπου στις τριακόσιες χιλιάδες. Από την άλλη πλευρά οι Έλληνες παρατάχθηκαν με περίπου 5.000 άντρες στρατό, ανάμεσα τους ήταν Αρκάδες, Θηβαίοι, Μυκηναίοι, Κορίνθιοι και οι θρυλικοί 300 Σπαρτιάτες του Λεωνίδα.

Οι Έλληνες εκμεταλλεύτηκαν τη διαμόρφωση του εδάφους και επέλεξαν να αντιμετωπίσουν τους τρομερό στρατό των Περσών στις Θερμοπύλες. Θα κρατούσαν αμυντική γραμμή και θα περίμεναν τους Πέρσες στο στενό, όπου θα εισέρχονταν λίγοι κάθε φορά, οπότε θα μπορούσαν να τους επιτίθενται. Σύμφωνα με τον Διόδωρο, οι Έλληνες παρατάχθηκαν σε πυκνή τάξη και ήταν ανώτεροι σε ανδρεία και στο μέγεθος της ασπίδας – οι ξύλινες ασπίδες και τα μικρά δόρατα των Περσών δεν ήταν αποτελεσματικά σε μάχη με τους Έλληνες.

Οι Έλληνες παρατάχθηκαν μπροστά από το τείχος, που έχτισαν οι Φωκείς στο πιο στενό σημείο των Θερμοπυλών. Μετά από τέσσερις ημέρες αναμονής ο Ξέρξης αποφάσισε να επιτεθεί μετωπικά. Αρχικά έστειλε τους Μήδους και τους Κισσίους, με τους Έλληνες να τους εξουδετερώνουν. Στη συνέχεια έστειλε τους Αθάνατους, αρχηγό των οποίων ήταν ο Υδάρνης, όμως δεν κατάφεραν να διαπεράσουν την άμυνα των Σπαρτιατών.

Τη δεύτερη ημέρα οι Πέρσες επιτέθηκαν ξανά όμως δεν κατάφεραν να κάμψουν την αντίσταση των Ελλήνων. Εκείνο το απόγευμα, ο ηγέτης των Περσών αποσύρθηκε στη σκηνή του για να μελετήσει τις επόμενες κινήσεις του. Τότε, ο Εφιάλτης τον επισκέφτηκε και του αποκάλυψε ότι υπήρχε ένα μονοπάτι από το οποίο θα περικύκλωνε το ελληνικό στράτευμα.

Πράγματι, οι Αθάνατοι διέσχισαν το μονοπάτι που τους υπέδειξε ο προδότης Εφιάλτης, και όταν οι Έλληνες τους αντιλήφθηκαν επικράτησε σύγχυση στο στράτευμα. Οι περισσότεροι πρότειναν υποχώρηση, όμως ο Λεωνίδας αποφάσισε μάχη μέχρις εσχάτων. Μαζί με 300 Σπαρτιάτες, 700 Θεσπιείς  και 400 Θηβαίους παρέμειναν στη θέση τους και πολέμησαν με τους Πέρσες. Ακολούθησε σκληρή μάχη σώμα με σώμα με τον Λεωνίδα να πέφτει νεκρός από περσικά βέλη. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο: «Σ’ εκείνο τον χώρο όσους είχαν ακόμη ξίφη και τους άλλους που με χέρια και με δόντια πολεμούσαν τους σκότωσαν οι βάρβαροι τοξεύοντάς τους, αφού κατέστρεψαν το τείχος». 

Οι Πέρσες νίκησαν όμως μέτρησαν περισσότερες απώλειες στο πεδίο της μάχης από τους Έλληνες. Ο Τομ Χόλλαντ είχε εκτιμήσει ότι «αν οι Έλληνες άντεχαν ακόμα μερικές μέρες, οι Πέρσες θα είχαν αναγκαστεί να υποχωρήσουν λόγω έλλειψης φαγητού και νερού». Αν και ηττήθηκαν στις Θερμοπύλες, η μάχη έδωσε χρόνο στους υπόλοιπους Έλληνες να αναδιοργανωθούν και να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στις μετέπειτα μάχες των Πλαταιών και της Μυκάλης.