Νεαρά αγόρια και άνδρες «χτυπά» πλέον η νευρική ανορεξία, η διατροφική διαταραχή -μάστιγα της τελευταίας δεκαετίας.
Οι ειδικοί βλέπουν με ανησυχία την νευρική ανορεξία να εξαπλώνεται στον εφηβικό -αλλά όχι μόνο- πληθυσμό της χώρας μας, και να εκδηλώνεται ακόμη και σε παιδιά Δημοτικού, χωρίς να «προτιμά» μόνο κορίτσια και νεαρές γυναίκες όπως γινόταν μέχρι πριν από πέντε χρόνια. Πιο απειλητική ίσως από την ίδια την νευρική ανορεξία -σημειωτέον είναι η μία από τις βασικές διατροφικές διαταραχές που συγκαταλέγεται στις ψυχικές ασθένειες- είναι η χαμηλών αντανακλαστικών αντίδραση της οικογένειας του πάσχοντος. Είναι ενδεικτικό ότι το 50% των ατόμων με διατροφική διαταραχή που απευθύνθηκαν στο Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών έχρηζε εντατικής θεραπείας με παρέμβαση στη διαδικασία της σίτισης!
Το protothema.gr συνομίλησε με την κυρία Μαρία Τσιάκα, διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών και οικογενειακή θεραπεύτρια εξειδικευμένη στις διατροφικές διαταραχές, για την έξαρση που καταγράφεται (και) στην Ελλάδα στις διατροφικές διαταραχές, για τις σοβαρές, ενδεχομένως και μοιραίες σε κάποιες περιπτώσεις, επιπτώσεις που μπορεί να έχουν, για τα προειδοποιητικά σημάδια που πρέπει να γνωρίζουν ιδίως οι γονείς των παιδιών και των εφήβων, και για τους τρόπους αντιμετώπισής τους.
-Τι περιλαμβάνει ο όρος διατροφικές διαταραχές;
Οι διατροφικές διαταραχές (ΔΔ) είναι μια κατηγορία ψυχικών ασθενειών. Ο βασικός άξονας των ΔΔ εμπεριέχει α) εμμονή, καθώς το άτομο αυτο-αξιολογείται και αυτοπροσδιορίζεται κυρίως γύρω από την τροφή και το σώμα β) ασιτία η υπερφαγικά επεισόδια, πολύ συχνά σε εναλλαγή και των δυο γ)όλες οι σκέψεις και συμπεριφορές καθορίζονται αποκλειστικά από την τροφή και το σώμα (το 100% των σκέψεων σε καθημερινή βάση) δ) έντονο φόβο για την τροφή, ο οποίος συχνά αντιμετωπίζεται με την ενεργοποίηση ακραίων και καταστροφικών συμπεριφορών, όπως απόλυτη ασιτία, υπεργυμναστική, πρόκληση εμετών, χρήση καθαρτικών και διαφόρων άλλων ουσιών για άμεση μείωση του βάρους.
-Ποια είναι τα συμπτώματα, τα σημάδια των βασικών διατροφικών διαταραχών;
Τα άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία (Anorexia Nervosa) συνήθως περιορίζουν πολύ την ποσότητα της τροφής, αποκλείοντας βασικές κατηγορίες- κυρίως λιπαρά και υδατάνθρακες. Ασκούνται σχεδόν σε καθημερινή βάση και στις περιπτώσεις της ανορεξίας βουλιμικού τύπου μπορεί να προκαλούν εμετούς ή να κάνουν χρήση καθαρτικών. Η έλλειψη περιόδου δεν αποτελεί πλέον κριτήριο διάγνωσης για ανορεξία, οπότε και γυναίκες με έμμηνο ρήση μπορεί να νοσούν από ανορεξία.
Η νευρική βουλιμία (Bulimia nervosa) είναι μια σοβαρή και επικίνδυνη διατροφική διαταραχή, της οποίας το κύριο χαρακτηριστικό είναι ο φαύλος κύκλος που ξεκινάει με περιορισμό, εξελίσσεται σε αλλεπάλληλα βουλιμικά επεισόδια που συνοδεύονται με εμετούς ή με χρήση καθαρτικών, αλλά συνήθως οι ασθενείς είναι φυσιολογικού βάρους.
Η αδηφαγική διαταραχή (Binge Eating Disorder) χαρακτηρίζεται από συνεχή βουλιμικά επεισόδια με έντονα συναισθήματα ενοχών, απώλειας ελέγχου, δυσφορίας και άγχους. Η διαταραχή συνοδεύεται συνήθως από παχυσαρκία.
H ορθορεξία (Οrthorexia), παρόλο που δεν αναγνωρίζεται ως επίσημη ΔΔ, εντούτοις εκδηλώνεται στο 1% του γενικού πληθυσμού. Βασικό χαρακτηριστικό είναι η εμμονή με τις υγιεινές ή και βιολογικές τροφές. Το αρχικό κίνητρο συνήθως είναι η διαχείριση μιας οργανικής νόσου ή η μακροζωία και όχι η απώλεια βάρους.
-Ποιους αφορούν οι διατροφικές διαταραχές; Το στερεότυπο θέλει πχ η νευρική ανορεξία να εκδηλώνεται κυρίως σε νεαρά κορίτσια.
Βασικά οι ΔΔ χτυπούν και τα δύο φύλα! Σαφώς το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά κορίτσια και τα στατιστικά στοιχεία μας λένε ότι ο μέσος όρος έναρξης της ανορεξίας είναι κοντά στα 12 έτη, ενώ της βουλιμίας αντίστοιχα στα 14 έτη στα κορίτσια. Όμως οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι το 25-40 % των ατόμων που νοσούν είναι νεαρά αγόρια και άνδρες. Πάντως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έξαρση στην ανορεξία κυρίως σε πολύ νεαρά άτομα ακόμα και σε παιδιά. Συγκεκριμένα στην Αγγλία έχει καταγραφεί αύξηση 55% της νοσηλείας σε παιδιά με ανορεξία ηλικίας από 7 έως 12 ετών. Δυστυχώς τις περισσότερες φορές η οικογένεια αργεί να το αντιληφθεί, είτε λόγω μυστικότητας από την πλευρά των ασθενών, είτε γιατί συγχέουν τις συμπεριφορές της νόσου με εκείνες της εφηβείας. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα η ασθένεια να εξελιχθεί σε χρόνια.
-Ποια είναι η εικόνα όπως αποτυπώνεται στα στοιχεία του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών;
Τα τελευταία 10 χρόνια που λειτουργεί το κέντρο μας, έχει δεχθεί 2.103 ασθενείς και τις οικογένειές τους. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι από το διάστημα 2007-2011, τo 70% των ασθενών έχουν διαγνωσθεί με ψυχογενή βουλιμία και το υπόλοιπο 30% με ανορεξία, εκ των οποίων το 90% των ασθενών ήταν γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας 32 ετών και μέσο όρο διάρκειας νόσου τα 9 χρόνια.
Από το 2011 έως τώρα, έχει αντιστραφεί η προέλευση των ασθενών, καθώς το 85% νοσούν από ψυχογενή ανορεξία, ενώ το 15% από ψυχογενή βουλιμία. Ο μέσος όρος διάρκειας της νόσου στους ασθενείς με ανορεξία ξεπερνά τα 6 χρόνια, ενώ στη βουλιμία τα 15 χρόνια. Επίσης πάνω από το 50% των ασθενών έχριζαν εντατικής θεραπείας με παρέμβαση στη διαδικασία της σίτισης και από αυτό το ποσοστό το 30% έχριζε εσωτερικής νοσηλείας.
Τα παραπάνω ποσοστά με απλά λόγια μας οδηγούν σε δυο σημαντικά συμπεράσματα.
Πρώτον, η αναζήτηση βοήθειας από οικογένειες και ασθενείς με ανορεξία αυξήθηκε κατακόρυφα τα τελευταία 5 χρόνια, περίπου στο 300%, ενώ μειώθηκε σε ασθενείς με ψυχογενή βουλιμία. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η ανορεξία είναι σε μεγάλη έξαρση τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, οπότε η αναζήτηση εξειδικευμένης βοήθειας είναι πιο επιτακτική, αφού όλο και περισσότεροι ειδικοί υγείας και ψυχικής υγείας αναγνωρίζουν το πρόβλημα.
Δεύτερον ότι οι περισσότεροι ασθενείς που απευθύνθηκαν στο κέντρο μας, θεωρούνται χρόνιοι στην νόσο αφού ξεπερνούν τα 5 έτη παραμονής στην διατροφική διαταραχή. Αυτό το στοιχείο έχει πολλαπλές αναγνώσεις. Μια από αυτές είναι ότι οι ασθενείς αργούν να αναζητήσουν βοήθεια, αν και αυτό είναι αναμενόμενο μέσα στην ανορεξία. Το θέμα είναι ότι στο ίδιο μήκος κύματος λειτουργούν και οι οικογένειες, αφού αναπόφευκτα οργανώνονται γύρω από την ανορεξία. Η έλλειψη πληροφόρησης και διαχείρισης της νόσου αποδυναμώνει την οικογένεια κυριολεκτικά. Ο υπέρ-προστατευτισμός, η πλάνη ότι είναι φάση της εφηβείας και θα περάσει, ο φόβος να μην συγκρουστούν με τον ασθενή και η απόγνωση κάνουν τους συγγενείς ανίσχυρους να ξεχωρίσουν την νόσο από τον ασθενή, ως συνέπεια την διατήρηση της νόσου.
-Τελικά οι διατροφικές διαταραχές έχουν «προτιμήσεις», πχ με βάση το φύλο, την ηλικία, τα επαγγέλματα, το μορφωτικό και το οικονομικό επίπεδο;
Οι διατροφικές διαταραχές δεν έχουν φύλο, εθνικότητα, ηλικία και κοινωνική τάξη! Παρόλα αυτά κάποιες ομάδες είναι πιο επίφοβες να αναπτύξουν ΔΔ. Ενδεικτικά θα σας αναφέρω μερικές από τις επαγγελματικές ομάδες υψηλού κινδύνου π.χ οι αθλητές κυρίως σε αθλήματα που το βάρος καθορίζει την κατάκτηση του ρεκόρ, οι χορεύτριες, τα μοντέλα, οι ιατροί, οι διαιτολόγοι κτλ.
-Υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία ή και τη ζωή του ατόμου που εκδηλώνει τέτοια διαταραχή; Και αν ναι, ποιοι είναι αυτοί;
Οι διατροφικές διαταραχές είναι θανατηφόρες, καθώς οι στατιστικές δείχνουν ότι ανά μια ώρα τουλάχιστον ένα άτομο πεθαίνει από τις συνέπειες της διατροφικής διαταραχής, ενώ το 20% των ασθενών που νοσούν πεθαίνουν πρόωρα.
Και να υπενθυμίσω ότι οι διατροφικές διαταραχές έχουν τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας από όλες τις ψυχικές νόσους, ξεπερνώντας κατά πολύ την χρήση ουσιών και αλκοόλ.
Οι διατροφικές διαταραχές επηρεάζουν καταλυτικά την σωματική και ψυχική υγεία, έχοντας τεράστιο αντίκτυπο στην επαγγελματική και κοινωνική ζωή του ασθενούς. Προκαλούν σοβαρές οργανικές συνέπειες.
Στην ανορεξία λόγω του υποσιτισμού, ο οργανισμός επιβραδύνει τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση, πράγμα που σημαίνει ότι ο καρδιακός μυς συρρικνώνεται, έτσι ο κίνδυνος για καρδιακή ανεπάρκεια είναι πιθανός. Επίσης, η μείωση της πυκνότητας των οστών (οστεοπενία, οστεοπόρωση) είναι ένα πολύ συχνό πρόβλημα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι ασθενείς που πάσχουν από ανορεξία και βουλιμία. Όπως και σοβαρή αφυδάτωση ή νεφρική ανεπάρκεια λόγω της υπερκατανάλωσης υγρών.
Στη βουλιμία το βασικό χαρακτηριστικό είναι ο φαύλος κύκλος που ξεκινά με περιορισμό τροφής και εξελίσσεται σε επαναλαμβανόμενα βουλιμικά επεισόδια που συνήθως συνοδεύονται από μεθόδους αντιστάθμισης, όπως πρόκληση εμετών, χρήση καθαρτικών ή χαπιών διαίτης. Όλα επηρεάζουν καταλυτικά το πεπτικό σύστημα οδηγώντας σε ηλεκτρολυτικές ανισορροπίες, οι οποίες προκαλούν αρρυθμίες και, ενδέχεται να οδηγήσουν σε καρδιακή ανεπάρκεια και θάνατο.
Η αδηφαγική διαταραχή ή επεισοδιακή υπερφαγία έχει ανάλογους κινδύνους με την κλινική παχυσαρκία. Ενδεικτικά, η υψηλή πίεση του αίματος, τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης και ο αυξημένος κίνδυνος καρδιακών παθήσεων, καθώς και το ενδεχόμενο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου II.
Πέρα από τις σοβαρές οργανικές συνέπειες, οι διατροφικές διαταραχές προκαλούν κατάθλιψη, κοινωνική απόσυρση, άγχος και έντονο στρες καθώς και δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις.
-Σε ό,τι αφορά τους έφηβους, τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς;
Θεωρώ ότι οι γονείς δεν πρέπει να υποτιμούν κάποιες συμπεριφορές που εκδηλώνονται και που λειτουργούν ως εύφορο έδαφος για την μετέπειτα εξέλιξη της Δ.Δ . Επειδή ακριβώς οι διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται κυρίως στην εφηβεία είναι πολύ σημαντικό τα πρώτα σημάδια της νόσου να μην ερμηνεύονται λανθασμένα ως εφηβικές αντιδράσεις. Μερικές από τις παρακάτω συμπεριφορές που μπορεί να σηματοδοτήσουν την έναρξη της ΔΔ: α) η έντονη επιθυμία για μείωση βάρους, β) η αποφυγή γευμάτων, κυρίως του βραδινού και υπολογισμός θερμίδων γ) ενοχή που συνοδεύει την κατανάλωση τροφής, συχνό ζύγισμα και πίστη ότι η απώλεια βάρους είναι το τέλειο μέσο για την προσωπική επιτυχία και την βελτίωση της αυτοπεποίθησης του. Αν κάποια από τα παραπάνω συμβαίνουν, τότε οι γονείς πρέπει ν’ αντιδράσουν άμεσα ζητώντας βοήθεια από εξειδικευμένους ειδικούς για την γρήγορη αναχαίτιση των πρώιμων συμπτωμάτων της ΔΔ.
-Πώς εκτιμάτε ότι διαμορφώνεται η κατάσταση στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά τις διαταραχές της διατροφής σε σχέση με άλλες δυτικές χώρες τόσο από πλευράς εκδήλωσης τέτοιων διαταραχών στον πληθυσμό όσο και πλευράς αντιμετώπισης τους;
Θεωρώ ότι η ασθένεια είναι σε έξαρση στην Ελλάδα, όπως και σε όλη την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, κυρίως στο νεανικό πληθυσμό (σχεδόν το 30% νοσεί από ΔΔ). Μεγάλο προβάδισμα, σύμφωνα με τις έρευνες έχει η βουλιμία και η ανορεξία βουλιμικού τύπου. Παρόλη την κρίση που βιώνει η χώρα μας, η επισιτιστική ανασφάλεια με την αυξημένη κατανάλωση του junk food επιταχύνουν την εξάπλωση της παχυσαρκίας και άρα και των διατροφικών διαταραχών που βρίσκονται στο φάσμα της βουλιμίας. Η αντιμετώπιση στην Ελλάδα είναι ανεπαρκής και οι έρευνες ελάχιστες. Δυστυχώς χρησιμοποιούνται θεραπευτικές μέθοδοι περασμένων δεκαετιών,οι οποίες είναι άκρως ετεροχρονισμένες και δεν συνυπολογίζουν τον βιολογικό παράγοντα της νόσου. Κατά συνέπεια η ασθένεια αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως ψυχολογική νόσος, αποδίδοντας ένα μεγάλο μέρος των βιολογικών δυσκολιών ως έλλειψη θέλησης του ασθενή.
