Η ανακάλυψη των αζωτούχων λιπασμάτων, όπως το νιτρικό κάλιο ή η νιτρική αμμωνία, πυροδότησε στα τέλη του 19ου αιώνα μια επανάσταση στις καλλιέργειες παγκοσμίως. Επιτρέποντας στα χωράφια να προσφέρουν πολύ μεγάλες αποδόσεις, άλλαξαν τα δεδομένα στη γεωργία και έδωσαν μια προσωρινή λύση στο πρόβλημα επισιτισμού που προέκυπτε από τον ολοένα αυξανόμενο πληθυσμό του Δυτικού κόσμου.

Πριν τη μαζική βιομηχανική παραγωγή αζωτούχων λιπασμάτων, η κύρια πηγή νιτρικών αλάτων βρίσκονταν στην έρημο Ατατακάμα της Χιλής. Από το 1880 εώς και το 1930, στο μεγαλύτερο κοίτασμα νιτρικού καλίου στον κόσμο, δεκάδες ορυχεία λειτουργούσαν στην ξηρή και αφιλόξενη έρημο, περιστοιχισμένα από εργοτάξια (“oficinas salitreras”) και εργατικές κατοικίες που στέγαζαν τους Χιλιανούς, Περουβιανούς και Βολιβιανούς εργάτες και τις οικογένειές τους ή και πιο αναβαθμισμένους οικισμούς, όπου χτίζονταν οι βίλες των Βρετανών ιδιοκτητών, τα θέατρα, ακόμα και μεταλλικές πισίνες. Οι «νιτρικές» πόλεις ήκμασαν για χρόνια, αποκλεισμένες και αυτοσυντηρούμενες στην αχανή έρημο Ατακάμα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Για έξι δεκαετίες, τα ορυχεία και τα εργοστάσια παρήγαγαν το σύνολο σχεδόν των λιπασμάτων νιτρικού καλίου που χρησιμοποιούνταν στην Ευρώπη και την Αμερική, είτε ως λίπασμα είτε ενίοτε ως πρώτη ύλη σε πυρομαχικά, λόγω της εύφλεκτης φύσης τους. Οι εξαγωγές νιτρικού καλίου αποτελούσαν το 70-80% των συνολικών εξαγωγών της Χιλής και συνέβαλαν στο 40-50% του Α.Ε.Π.

Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία έθεσε εμπάργκο στις εξαγωγές νιτρικού καλίου προς τη Γερμανία. Αυτό οδήγησε τους Γερμανούς στο να δημιουργήσουν, στα τέλη της δεκαετίας του ’20, ένα  υποκατάστατο, τη συνθετική αμμωνία, πράγμα που επέτρεψε τη μαζική παραγωγή του πολύτιμου νιτρικού καλίου σε βιομηχανική κλίμακα. Στη Χιλή, η ζήτηση για το λίπασμα έπεσε κατακόρυφα και η βιομηχανία του ορυκτού νιτρικού καλίου κατέρρευσε. Σταδιακά, οι «νιτρικές» πόλεις εγκαταλείφθηκαν και ερήμωσαν.

Σήμερα, μόνο ένα από τα 200 περίπου εργοτάξια εξακολουθεί να λειτουργεί, το Maria Elena, ενώ όσα δεν ξηλώθηκαν για το ξύλο και το μέταλλο των κτιρίων, παραμένουν ερειπωμένες πόλεις-φάντασμα στη μέση του πουθενά.

Η Santa Laura και το Humberstone είναι οι πιο καλοσυντηρημένες από αυτές, με τα σπίτια, τα σχολεία, τα εργοστάσια να στέκουν άδεια και να προσφέρουν μια φευγαλέα εικόνα από την περασμένη άνθηση της Χιλής και της ζωής των 3500 κατοίκων του κάθε oficina/πόλης. Ανοιχτές στο κοινό, λειτουργούν πλέον ως μουσεία και έχουν χαρακτηριστεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 2005.

Μια τρίτη πόλη-φάντασμα κρύβει, εκτός από ορυχεία, και ένα σκοτεινό παρελθόν: το Chacabuco. Υπήρξε ως εργοτάξιο και οικισμός μόνο για 16 χρόνια, από το 1924 ως το 1940. Κατά τη δικτατορία του Πινοσέτ, το 1973 μετατράπηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης τουλάχιστον 2000 πολιτικών κρατουμένων και περιτριγυριζόταν πλέον από ναρκοπέδια, πολλά από τα οποία βρίσκονται ακόμα εκεί σε άγνωστες τοποθεσίες. Σήμερα, αποτελεί και αυτή τουριστικό αξιοθέατο, αν και πιο φθαρμένο και …επικίνδυνο.