Το μουσείο που βάζει τις Σέρρες στον διεθνή πολιτιστικό χάρτη

Άνοιξε τις πόρτες του στις Σέρρες το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Πινακοθήκη «Κωνσταντίνος Ξενάκης», που εντάσσει την πόλη στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη, παρουσιάζοντας το ανεξάντλητο έργο του διεθνούς φήμης Έλληνα εικαστικού, -αείμνηστου- Κωνσταντίνου Ξενάκη (1931-2020).

Σύμφωνα με το , πρόκειται για ένα Μουσείο που ο ίδιος ο καλλιτέχνης ονειρεύτηκε και σχεδίασε, αλλά δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένο. Στους σύγχρονους χώρους του εκτίθενται 171 έργα του, από όλες τις δημιουργικές περιόδους του Ξενάκη. Επίσης 13 έργα δώρισε οΣερραίος καθηγητής του Α.Π.Θ. Αριστοτέλης Νανιόπουλος, προσωπικός φίλος του δημιουργού, καθώς και άλλοι δωρητές.

«Δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο Μουσείο-Πινακοθήκη, αλλά για ένα ολοκληρωμένο Θεματικό Μουσείο, όπου μπορεί να περιηγηθεί κανείς στην εξέλιξη του έργου του καλλιτέχνη και σε ολόκληρη την καλλιτεχνική του διαδρομή, με τη χρήση και αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογικών μέσων. Πραγματικό στολίδι και σημείο αναφοράς πλέον εντός και εκτός συνόρων» μας λέει ο Σερραίος εικαστικός Βασίλης Βαφειάδης, που όλα αυτά τα χρόνια αποτελεί μέρος της μεγάλης προσπάθειας που τελικά είχε αίσιο τέλος.

Πειραιάς: Επισκέψεις Χαρδαλιά στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας

Κάιρο, Παρίσι, Αθήνα, Σέρρες

Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, που υπήρξε ποιητής, γλύπτης και εικαστικός καλλιτέχνης, γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου, αργότερα εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Παρίσι ενώ από τη δεκαετία του 90 μοίραζε το χρόνο του μεταξύ της γαλλικής πρωτεύουσας για να εγκατασταθεί μόνιμα τα τελευταία χρόνια στο σπίτι και ατελιέ του στο Παγκράτι. Θεωρείται σημαντικός εκπρόσωπος της μεταμοντέρνας τέχνης και τα έργα του είναι γνωστά για την σημειολογία τους και τον συνδυασμό κωδικών, γραμμάτων διαφόρων αλφαβήτων, και διαφόρων αντικειμένων, κατά την προσωπική τεχνοτροπία του καλλιτέχνη.

Ο καθηγητής του Α.Π.Θ. Αριστοτέλης Νανιόπουλος, πρόεδρος του σωματείου «ΣΕΡΡΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ» που συνέβαλλε καθοριστικά στην ίδρυση του μουσείου, ήταν αυτός που πρότεινε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στον Ξενάκη να δωρίσει τα έργα του σε κάποια επαρχιακή πόλη της Ελλάδας, προκειμένου αυτά να μην καταλήξουν στα υπόγεια της Εθνικής Πινακοθήκης ή κάπου στη Γαλλία. Η δωρεά των έργων του, μαζί με τη δημιουργία ενός Μουσείου – Πινακοθήκης, θα συνέβαλλε σημαντικά στο να αποκτήσει η πόλη έναν σημαντικό πολιτιστικό πόλο.

Τελικά μετά από πολλές συζητήσεις και ώριμες σκέψεις, ο δημιουργός επέλεξε να δωρίσει τα έργα του στην πόλη των Σερρών. Το 2005 κατατέθηκε η πρόταση προς τον δήμο Σερρών και ξεκίνησε μια τιτάνια προσπάθεια προκειμένου να οδηγηθούμε σχεδόν 17 χρόνια μετά στο σημερινό αποτέλεσμα. Γιατί επέλεξε τελικά τις Σέρρες ο Ξενάκης, εξηγεί ο κ. Νανιόπουλος : «Ο αιγυπτιώτης Κωνσταντίνος είχε ιδιαίτερο ψυχικό δεσμό με τον Μέγα Αλέξανδρο και την ιστορία της Μακεδονίας. Μισοαστεία, μισοσοβαρά ανέφερε συχνά ότι θεωρεί τον εαυτό του παιδί των Πτολεμαίων. Έβλεπε το Μουσείο σαν δικό του δώρο σε μια πόλη της μητέρας Μακεδονίας. Όλα αυτά τα χρόνια της μεγάλης προσπάθειας, η πόλη τον αγκάλιασε και εισέπραξε ο ίδιος πολλή αγάπη και φιλία σε πλήθος εκδηλώσεων στην πόλη, που οργανώθηκαν για αυτόν και το έργο του. Η προσπάθεια δημιουργίας του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Πινακοθήκη Κωνσταντίνος Ξενάκης», η οποία διήρκεσε περίπου 20 χρόνια, έχει πλέον ολοκληρωθεί, χάρη στη συμβολή πολλών και πρώτιστα του ίδιου του καλλιτέχνη. Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, δυστυχώς έφυγε από τη ζωή την 6η Ιουνίου 2020, χωρίς να έχει δει ολοκληρωμένο το Μουσείο του, όμως το πνεύμα του θα ζει και τα έργα του θα υπάρχουν για πάντα, εδώ στις Σέρρες».

Μέσα στο μουσείο – πινακοθήκη

Μπαίνοντας στον χώρο του μουσείου, ο επισκέπτης εισέρχεται στην πραγματικότητα στο «Σύμπαν του Ξενάκη»: Ψηφιακές προβολές φωτογραφιών του δημιουργού και των ανθρώπων που τον περιέβαλλαν από την παιδική του ηλικία κατακλύζουν το τοίχο απέναντι από την είσοδο, δημιουργώντας ένα αλληλοεμπλεκόμενο σύμπαν ανθρώπων και τόπων.

Η αριστερόστροφη είσοδος στον κυρίως εκθεσιακό χώρο αρχίζει με την 1η Ενότητα ‘Ορια της τέχνης: Η αφαίρεση, το φως η κίνηση: 1955-70’ και επικεντρώνεται στα πρώτα του έργα που χαρακτηρίζονται από αντισυμβατικές εικαστικές μεθόδους εκτέλεσης. Ακολουθεί μια έγχρωμη προβολή, σηματοδοτώντας την χρήση του φωτός και της κίνησης που ακολουθεί αμέσως μετά τα έργα του τελάρου. Το προοίμιο αυτό ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των τρισδιάστατων ηλεκτροκινητικών του έργων σε ένα ιδιαίτερο χώρο, όπου ο επισκέπτης τα βιώνει εν συνόλω και εν λειτουργία.

Μια στοίβα από «εφημερίδες-μανιφέστα», τις οποίες ο επισκέπτης μπορεί να πάρει μαζί του, ορίζει την επόμενη ενότητα η οποία χαρακτηρίζεται από εικαστικές «Δράσεις», πολιτικές διαμαρτυρίες. Σκηνές από αυτές τις «δράσεις» είναι αποτυπωμένες σε τεράστια πανό αναρτημένα από την οροφή, δημιουργώντας «τόπους» στους οποίους έδρασε ο καλλιτέχνης: Malmö, Βερολίνο, Ζάγκρεμπ, Αθήνα. Είναι η 2η ενότητα ‘Τέχνη πολιτική: 1970-74’, η οποία ορίζει την μετάβαση του καλλιτέχνη από την εφευρετικότητα των νέων μέσων, στην πολιτική προτεραιότητα της τέχνης.

Η 3η ενότητα «Τέχνη κοινωνική: 1973-2005», αποκαλύπτει τους νέους, περισσότερο κατασταλαγμένους προβληματισμούς του Ξενάκη. Συνειδητοποιεί, πολύ έγκαιρα ήδη από την δεκαετία του 1970, ότι η αναδυόμενη μεταμοντέρνα κοινωνική συνθήκη προτάσσει νέους τρόπους επικοινωνίας -κυριαρχία των ΜΜΕ, ο ψηφιακός κόσμος που αχνοφαίνεται- και νέες συμπεριφορές στην οικονομία και την κοινωνία. Είναι η εποχή που οι συλλογικότητες χάνουν την δραστικότητά τους και τα μεγάλα οράματα αποδομούνται. Με την ανάδυση αρχικά και την σταδιακά κυρίαρχη παρουσία των συμβόλων στο έργο του, αλλά και με το αδιάγνωστο της συνδυασμένης παράθεσής τους σε δισδιάστατα ή τρισδιάστατα έργα, θέτει με αυτόν τον εικαστικό του τρόπο τα επίκαιρα για την εποχή ερωτήματα ανθρώπινης επικοινωνίας.

Η 4η ενότητα «Ένας αδύναμος κόσμος: 1990-2017», με την παγκοσμιοποίηση αρχικά επί θύραις και σταδιακά εγκατεστημένη, ο Ξενάκης δημιουργεί έναν εικαστικό κόσμο όπου άλλοτε ο άνθρωπος-μονάδα κινδυνεύει να καταποθεί από μια στροβιλιζόμενη άβυσσο, άλλοτε είναι αντιμέτωπος με τον θάνατο, άλλοτε αναζητά τις απαντήσεις σε άλλους εξωδυτικούς πολιτισμούς ή άλλοτε, πιο ευανάγνωστα, σχολιάζει απελπισμένος την δυσλειτουργικότητα της «Ενωμένης Ευρώπης» ή την πάγια «βολεμένη» κατάσταση στη χώρα του. Η πορεία στο ενδιάμεσο αυτής της ενότητας και σε δύο ιδιαίτερους χώρους, αφενός δίνει τη δυνατότητα με ψηφιακές προβολές να βιώσει ο επισκέπτης την παρουσίαση των σκηνικών του Ξενάκη σε ένα χοροθέατρο της Γαλλίας, αλλά και να ακούσει τον ίδιο να διηγείται τη ζωή του συνυφασμένη με την τέχνη του.

Η διαδρομή προς την έξοδο ολοκληρώνεται με το μεγεθυμένο φωτογραφικό πορτρέτο του Ξενάκη σε αγαλματική στάση Αιγύπτιου φαραωνικού γραφέα ο οποίος κατάγραφει, όχι αγαθά ανακτορικής κατοχής, αλλά τα ζητήματα που θέτει η κοινωνία και η οικονομία στους ανθρώπους και τα οποία ο ίδιος έχει προσπαθήσει να εκφράσει με τη συνολική του δουλειά, φανερή για όποιον έχει ολοκληρώσει την πορεία προς την έξοδο. Δίπλα του, το κείμενο που ο ‘Ιάπωνας φιλόσοφος και ποιητής Makoto Ooka έγραψε για τον Ξενάκη και την εικαστική γλώσσα των συμβόλων που εφηύρε, σχολιάζει τόσο τις αναζητήσεις του καλλιτέχνη σε άλλους πολιτισμούς, όσο και την πικρία του για την ελλειμματική παρουσία της συντεταγμένης χώρας του στην υποστήριξη δημιουργικών φωνών.

Στην διάρκεια της πορείας και εντός των ενοτήτων συντομότατες προβολές ελάχιστων λεπτών πίσω από υψίκορμα πανώ δίνουν επιπλέον εικονιστικές πληροφορίες για το έργο του Κωνσταντίνου Ξενάκη, αντικαθιστώντας με τον τρόπο αυτό, τον λόγο ή την γραφή.

«Είμαστε υπερήφανοι, που μετά από συστηματικές και πολύχρονες προσπάθειες καταφέραμε να κάνουμε πραγματικότητα το όραμα του πρωτοπόρου καλλιτέχνη. Πρόκειται για έναν σύγχρονο μουσειακό χώρο, αντάξιο της συλλογής του Κωνσταντίνου Ξενάκη, που αποτελεί σημαντικό πολιτιστικό πόλο και μια σπουδαία επένδυση με έντονη αναπτυξιακή δυναμική» λέει η πρόεδρος της Κοινωφελούς Επιχείρησης του Δήμου Σερρών (Κ.Ε.ΔΗ.Σ.) Δρ. Χρυσάνθη Παλάζη-Τσοχατζίδη, τονίζοντας πως θα συμβάλλει καθοριστικά στο να ενταχθεί η πόλη στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη.

Αξίζει να σημειωθεί πως το κτίριο που στεγάζει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Πινακοθήκη «Κωνσταντίνος Ξενάκης», είναι σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης με τη χρήση της γεωθερμίας και φιλική σε ΑμεΑ, με ιδιαίτερες προβλέψεις φυσικής και αντιληπτικής προσβασιμότητας, όπως απτικά εκθέματα, ηχητική πρόσβαση σε κείμενα μέσω QR codes, βίντεο με προσθήκη υποτίτλων και ελληνική νοηματική γλώσσα.

Η ίδρυση και λειτουργία του Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Πινακοθήκη «Κωνσταντίνος Ξενάκης» αποτελεί επιστέγασμα μίας μεγάλης, συλλογικής και συστηματικής προσπάθειας από μία ευρεία συμμαχία ανθρώπων. Από την προηγούμενη δημοτική Αρχή του Πέτρου Αγγελίδη στις Σέρρες, έως τη σημερινή του Αλέξανδρου Χρυσάφη. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος των σωματείων «Σερραίων Πολιτεία» και «Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας Ιστορίας των Σερρών», που κατάφεραν και ξεπέρασαν πολλά γραφειοκρατικά προβλήματα, πετυχαίνοντας την ένταξη υλοποίησης του έργου στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας INTERREG V-A, Ελλάδα-Βουλγαρία 2014-2020.

Πληροφορίες