Ο ανθρώπινος νους είναι μια ''μηχανή'' που μπορείνα κάνει απίθανα πράγματα και υπάρχουν άνθρωποι που το αποδεικνύουν!

Ο Ουζμπέκος σκακιστής Τιμούρ Γκαρέγιεφ είναι γνωστός ως ο «Τυφλός Βασιλιάς του Σκακιού». Είναι ο άνθρωπος που τον περασμένο Δεκέμβριο έπαιξε ταυτόχρονα 48 παρτίδες χωρίς να βλέπει. Αν νομίζετε ότι δεν διαβάσετε καλά το επαναλαμβάνουμε ολογράφως: Σαρανταοχτώ.

Για κάποιον που δεν έχει εξοικείωση με το σκάκι αυτό το «χωρίς να βλέπει» φαντάζει υπεράνθρωπο ακόμα και αν πρόκειται για μια παρτίδα. Για έναν καλό σκακιστή όμως είναι απλώς κάτι απολύτως φυσιολογικό. Πολλές φορές πρόκειται για μια ικανότητα που αποκτά ασυνείδητα.

Είναι η φύση του παιχνιδιού τέτοια, που ακόμα και αν βλέπεις τη σκακιέρα αναγκάζεσαι κάτα κάποιο τρόπο να παίξεις «τυφλά», προσπαθώντας να μελετήσεις τις πιθανές κινήσεις λευκών και μαύρων και να «δεις» έως και πολύ μπροστά (ανάλογα με την ικανότητα του καθένα) τις μελλοντικές θέσεις των κομματιών.

Αλλά από αυτό το σημείο μέχρι το να έχεις 48 σκακιέρες ταυτόχρονα στο μυαλό σου και απλώς να ενημερώνεσαι ακουστικά για τις κινήσεις των αντιπάλων, η απόσταση είναι προφανώς χαώδης.
Όσο χαοτική μπορεί να είναι η κατάσταση στο μυαλό κάποιου, που επί 19 ώρες και 9 λεπτά παίζει σκάκι με δεμένα τα μάτια πάνω σε ένα ποδήλατο γυμναστικής, απέναντι σε 48 παίκτες! Υπό αυτές τις συνθήκες έδωσε τον εν λόγω αγώνα επίδειξης σιμουλτανέ-blind πριν από 10 μήνες στο Λας Βέγκας ο Γκαρέγιεφ.

Και η κατάσταση στο κεφάλι του δεν ήταν καθόλου χαοτική… Ένας από τους όρους που έπρεπε να πληροί για να αναγνωριστεί το ρεκόρ του ήταν να έχει πάνω από 80% ποσοστό επιτυχίας. Έπιασε 80,2%, με 35 νίκες, 7 ισοπαλίες και 6 ήττες! Οι αντίπαλοί του δεν ήταν αρχάριοι, αλλά σκακιστές με αγωνιστική εμπειρία και κατά μέσο όρο τρία με πέντε χρόνια προπόνησης.

Ο ίδιος είναι ένας σπουδαίος Γκραν-Μετρ, τρίτος σε σε αξιολόγηση στις ΗΠΑ (έχει πάρει την αμερικανική υπηκοότητα) και στο top-100 παγκοσμίως. Δεν μπορεί να απειλήσει σε ένα σερί αγώνων παίκτες του Top-10, αλλά στη δική του ειδικότητα δεν μπορεί να τον «απειλήσει» κανένας πια στη Γη.

Ο 29χρονος Γκαρέγιεφ έσπασε το ρεκόρ του Γερμανού Μαρκ Λανγκ, που το 2011 αντιμετώπισε 46 παίκτες, με πολύ χειρότερες όμως επιδόσεις (25 νίκες, 19 ισοπαλίες, 2 ήττες). Πολύ καλύτερα τα είχε πάει ο σπουδαίος Αργεντίνος Γκραν-Μάστερ Μιγκέλ Νάιντορφ το 1947, που εξακολουθεί να κατέχει το ρεκόρ νικών. Σημείωσε 39, ενώ είχε 4 ισοπαλίες και μόνο 2 ήττες. Εκείνος όμως κοιμόταν αδιάλειπτα τρεις ημέρες μετά το κατόρθωμα του. Ο Γκαρέγιεφ κοιμήθηκε 6 ώρες πριν το μαραθώνιο σκακιού και (μόνο) άλλες έξι μετά!

Ο αγώνας ξεκίνησε στις 8:30 πρωί Σαββάτου και τελείωσε στις 3:39 ξημερώματα της Κυριακής. Οι 48 παρτίδες άρχισαν ταυτόχρονα, χωρίς περιορισμού χρόνου για την κάθε κίνηση ή συνολικά την παρτίδα.

Η ασύλληπτη μνήμη και υπολογιστική ικανότητα του Γκαρέγιεφ δεν ασκεί γοητεία μόνο στα στενά όρια της σκακιστικής κοινότητας. Με την ελπίδα να κατανοήσουν πώς αυτός και κάποιοι (λίγοι) ακόμα του «σιναφιού» του μπορούν να εκτελέσουν τέτοια νοητικά κατορθώματα, ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες τον κάλεσαν για δοκιμές μνήμης και εγκεφαλικούς τομογραφικούς ελέγχους.
«Είναι εφικτό για τους ολοκληρωμένους σκακιστές να παίζουν πολύ καλά χωρίς να βλέπουν. Αλλά το εκπληκτικό με τον Τιμούρ και κάποιους άλλους είναι ο αριθμός των παρτίδων που μπορούν να κρατήσουν ταυτόχρονα ενεργές. Είναι απλά εκπληκτικό», λέει ο Γέσε Ρίσμαν, που διαχειρίζεται ένα από τα εργαστήρια μνήμης στο UCLA.

Ο Τατάρος στην καταγωγή Γκαρέγιεφ έμαθε σκάκι από τον παππού του σε ηλικία έξι ετών. Στα 16 του έγινε ο νεαρότερος Ασιάτης σκακιστής που πήρε τον τίτλο του Γκραν-Μάστερ. Σύντομα μετακόμισε στις ΗΠΑ, όπου το πάθος του μεταφέρθηκε στο πόκερ, χωρίς όμως να παραμελήσει το σκάκι. Ως φοιτητής βοήθησε το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Μπράουνσβιλ να κατακτήσει για πρώτη φορά το εθνικό πρωτάθλημα σκακιού. Το 2013 ήταν η τρίτη καλύτερη σκακιέρα στην Εθνική Ομάδα των ΗΠΑ.

Η πραγματική διανοητική πρόκληση προέρχεται από το να παίζεις πολλαπλά παιχνίδια ταυτόχρονα στο κεφάλι. Όχι μόνο πρέπει να απομνημονεύονται οι θέσεις κάθε κομματιού σε κάθε νοητική σκακιέρα, αλλά και να ανακαλούνται πιστά όταν χρειάζεται, να ενημερώνονται με τις κινήσεις κάθε παίκτη και στη συνέχεια να αποθηκεύονται αξιόπιστα και πάλι, έτσι ώστε ο εγκέφαλος να μπορεί να προχωρήσει στην επόμενη θέση στη σκακιέρα.
«Χρειάζεται απόλυτη συγκέντρωση και δεν μπορεί να είναι μια γρήγορη διαδικασία. «Αν μεταφερθώ από τη μία σκακιέρα στην άλλη πολύ γρήγορα, όταν επιστρέψω σε αυτήν η εικόνα μπορεί να είναι θολή και να τα θαλασσώσω», λέει ο Γκαρέγιεφ.

Οι πρώτες κινήσεις είναι πολύ δύσκολο να απομνημονευτούν γιατί σε πολλές παρτίδες είναι κοινές και το μπέρδεμα παραμονεύει. Αλλά και προς το τέλος των παρτίδων, που εισέρχεται ο παράγοντας εξάντληση, η μνήμη των θέσεων των κομματιών μπορεί να είναι πια κατακερματισμένη.

Κατά την προετοιμασία του για την απόπειρα του ρεκόρ, ο Γκαρέγιεφ βρέθηκε σε μια εξάμηνη περιοδεία βασισμένη σε ένα βαρύ πρόγραμμα πνευματικής και σωματικής άσκησης, με τεστ μνήμης πλάι σε ειδικούς, γιόγκα και αυστηρά υγιεινή διατροφή.

«Εδώ κολλάει το ποδήλατο κατά τη διάρκεια του αγώνα. Μέσω της άσκησης λαμβάνεις ενέργεια», εξηγεί ο ίδιος.

Ακολούθησε ένας αγώνας επίδειξης 10 blind-παρτίδων στο πλαίσιο συνεδρίου Νευροεπιστήμης στο Σαν Ντιέγκο. Στο ίδιο συνέδριο η ομάδα του Ρίσμαν παρουσίασε τα αποτελέσματά από τις δοκιμές στον σκακιστή.

Οι επιστήμονες τον υπέβαλαν αρχικά σε κάποια τυπικά τεστ μνήμης. Μέσω  αυτών αξιολόγησαν την ικανότητά του να συγκρατεί στο μυαλό τους αριθμούς, εικόνες και λέξεις. Μια κλασσική δοκιμασία μετρά πόσους αριθμούς μπορεί να επαναλάβει κάποιος, τόσο προς τα εμπρός όσο και προς τα πίσω, σύντομα μετά την ακρόασή τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι διαχειρίζονται περίπου 7. «Δεν ήταν εξαιρετικός σε καμία από αυτές τις τυπικές δοκιμές», δήλωσε ο Ρίσμαν. «Δεν βρήκαμε τίποτα άλλο απ’ το σκάκι στο οποίο φαίνεται να είναι εξαιρετικά προικισμένος».
Έπειτα όμως ήρθαν τα εγκεφαλικά τεστ. Με τον Γκαρέγεφ να βρίσκεται στο μηχάνημα, ο Ρίσμαν εξέτασε πόσο καλά συνδέονται οι διάφορες περιοχές του εγκεφάλου του. Ο τομογραφικός έλεγχος έδειξε ότι είναι πολύ μεγαλύτερη από τη μέση η επικοινωνία μεταξύ των τμημάτων του εγκεφάλου του Γκαρέγιεφ, που αποτελούν το λεγόμενο μετωπιαίο-βρεγματικό δίκτυο. Από τα 63 άτομα που εξετάστηκαν παράλληλα με τον σκακιστή, μόνο ένα ή δύο είχαν ανάλογες επιδόσεις.

Αυτή δεν ήταν η μοναδική ένδειξη για κάτι ιδιαίτερο στον εγκέφαλο του Γκαρέγιεφ. Τα τεστ έδειξαν επιπλέον ότι το οπτικό δίκτυο του συνδέεται περισσότερο από το συνηθισμένο με άλλα μέρη του εγκεφάλου. Σε πρώτη φάση φάνηκε ότι οι περιοχές του εγκεφάλου του που επεξεργάζονται οπτικές εικόνες – όπως οι πίνακες σκακιού – έχουν ισχυρότερους δεσμούς με άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιο ισχυροί από το φυσιολογικό. Όταν οι αναλύσεις οριστικοποιηθούν, ενδέχεται να υπάρξουν και οι απτές αποδείξεις για το σπάνιο χάρισμα του «τυφλού σκακιστή».

Ο ίδιος βέβαια δεν αρκέστηκε σε αυτό το (πιθανό) πλεονέκτημα με το οποίο τον προίκισε η φύση. Ασκείται διαρκώς σε τεχνικές μνήμες και άλλα «τρικ» εκπαίδευσης του εγκεφάλου και ανάπτυξης των νοητικών ικανοτήτων του.
Μία απ’ αυτές της τεχνικές είναι το λεγόμενο «παλάτι μνήμης» (memory palace). Πρόκειται για την – εντυπωσιακής αποτελεσματικότητας (όπως έχουν δείξει οι μελέτες) – τεχνική απομνημόνευσης, μέσω της οποίας συνδέει κάποιος αυτά που θέλει να απομνημονεύσει (π.χ. λέξεις ή αριθμούς), με συγκεκριμένες θέσεις σε ένα μέρος. Ο ασκούμενος φαντάζεται ότι τριγυρνάει μέσα σε αυτό το μέρος (π.χ. το παλάτι) και ό,τι βλέπουν (π.χ. ένα έπιπλο), αντιστοιχεί σε μια λέξη που απομνημονεύουν.

Ο λόγος που εκπαιδεύεται τόσο σκληρά είναι ότι δεν σκοπεύει να σταματήσει. «Μοιάζει με ένα ταξίδι δίχως τέλος. Είναι μια θαυμάσια διαδικασία που την απολαμβάνω, χωρίς να μου έχει γίνει εμμονή. Σύντομα θα λάβει το χαρακτήρα περιοδείας. Το αρχικό πλάνο μου είναι να επισκεφτώ την πατρίδα μου, το Ουζμπεκιστάν και μετά να παίξω στη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη».

Στο δικό του memory palace, ο Γκαρέγιεφ δεν βλέπει έπιπλα, αλλά… φρούτα. «Κάθε παρτίδα μου είναι σαν ένα δωμάτιο του παλατιού. Όλα είναι εκεί. Πηγαίνω στην κουζίνα μου και βλέπω ένα τσαμπί από μπανάνες. Οι αφηρημένες εικόνες είναι αναλογικές για συγκεκριμένες κινήσεις. Έτσι πρέπει να γνωρίζω πολλά διαφορετικά… φρούτα!».

Μπερδευτήκατε; Κι εμείς… Ας μείνουμε στην ατάκα του Αμερικανού συγγραφέα Γουίλιαμ Άρθουρ Γουόρντ: «Οι δυσκολίες κάνουν κάποιους ανθρώπους να σπάνε. Άλλους, να σπάνε ρεκόρ…»

Πηγή: