Όπως είναι γνωστό με τη «Σύμβαση του Μοντρέ» η οποία υπογράφηκε την 20ή Ιουλίου 1936 στην ελβετική πόλη Μοντρέ, τέθηκε σε ισχύ στις 9 Νοεμβρίου 1936, καταχωρήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών στις 11 Δεκεμβρίου 1936, στην Ελλάδα κυρώθηκε με τον Α.Ν 2/1936 (ΦΕΚ 333 Α/7-8-1936) και εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα, διευθετήθηκε το καθεστώς διάπλου και ναυσιπλοΐας των «Στενών».
Σε γενικές γραμμές με τη Σύμβαση του Μοντρέ, στην οποία Συμβαλλόμενα μέρη ήσαν Βουλγαρία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Τουρκία, Αυστραλία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Αγγλία και Γιουγκοσλαβία, παραχωρείται ο έλεγχος στην Τουρκία και ρυθμίζεται η στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή και εγγυάται η ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη πολεμικά πλοία σε καιρό ειρήνης.
Οι όροι της σύμβασης για χρόνια, αποτέλεσαν πηγή διαμάχης, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών πλοίων της Ρωσίας. Υπήρξαν αντεγκλήσεις σχετικά με τη νομιμότητα διέλευσης ορισμένων τύπων πολεμικών πλοίων και η Τουρκία επανειλημμένα παραβίασε τη Σύμβαση κατά το δοκούν όπως στην κρίση στην Ουκρανία (2014), στη συμμετοχή της Ρωσίας στον πόλεμο της Συρίας (2015) και στον πόλεμο της Ουκρανίας (2022).
Αλλά τα τερτίπια της Τουρκίας για τα Στενά δεν εξαντλούνται μόνο με τα πολεμικά πλοία.
Τον Ιούλιο του 1994, έθεσε σε ισχύ κανονισμό για τη ναυσιπλοΐα στα Στενά – χωρίς την έγκριση του ΙΜΟ – που της έδινε το δικαίωμα, για θέματα προστασίας του περιβάλλοντος (δήθεν), να αρνείται τη διέλευση πλοίων ή να τα κλείνει. Η κίνηση αυτή της Τουρκίας ήταν η αφορμή που γέννησε την ελληνική ιδέα κατασκευής του αγωγού Μπουργκάς Αλεξανδρούπολη.
Η προσέγγιση Τουρκίας-Αιγύπτου στη βάση win-win του Ερντογάν-Τουρκολιβυκό μνημόνιο και ΑΟΖ Καστελορίζου στο επίκεντρο
Τον Απρίλιο του 2011, όλα τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδιδαν την δήλωση, του Ερντογάν (τότε) πρωθυπουργού, σύμφωνα με την οποία η Τουρκία θα κατασκεύαζε τη διώρυγα της Κωνσταντινούπολης (Canal Istanbul), για να αποσυμφορηθούν τα Στενά και να αποδεσμευτεί από τη Συνθήκη του Μοντρέ προσδιορίζοντας μάλιστα και την ολοκλήρωσή της το 2023, στην 100η επέτειο από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Πολλοί αναρωτήθηκαν τότε, αν η εξαγγελία άγγιζε την πραγματικότητα ή ήταν μόνο προεκλογική εν όψει των γενικών εκλογών της Τουρκίας στις 12 Ιουνίου 2011. Εκ του αποτελέσματος ήταν το δεύτερο.
Άλλωστε, η Σύμβαση του Μοντρέ καλύπτει και τα δύο Στενά (Βοσπόρου και Δαρδανελίων). Συνεπώς, με την κατασκευή μιας μόνο διώρυγας δεν θα μπορούσε η Τουρκία να ξεφύγει από τους κανόνες της Σύμβασης κάτι το οποίο θα ήταν εφικτό μόνο με την κατασκευή και δεύτερης διώρυγας που θα παρέκαμπτε και τα Δαρδανέλια.
Το 2023, η Τουρκία με αφορμή τη σύνταξη νέων επιχειρησιακών χαρτών του ΝΑΤΟ, έθεσε θέμα ονομασίας των “Στενών” παραβλέποντας το πως αυτά κατονομάζονται στη Σύμβαση του Μοντρέ και απαιτώντας τα Δαρδανέλλια να λέγονται «Στενά Τσανάκαλε», ο Βόσπορος «Στενά Ιστανμπούλ», ενώ αφήνει την ονομασία της θάλασσας του Μαρμαρά.
Όμως,, στο επίσημο κείμενο της Σύμβασης, το οποίο είναι γραμμένο στη Γαλλική γλώσσα, η ορολογία – ονοματολογία που υφίσταται είναι :
Τα Στενά των Δαρδανελίων (Detroit Dardanelles)
Τα Στενά του Βοσπόρου (Detroit Bosphore)
Η Θάλασσα του Μαρμαρά (Mer Marmara)
Το Αιγαίο (Mer Egee)
Η Μαύρη Θάλασσα (Mer Noire)
Μάλιστα, αναφέρει ότι όπου στο κείμενο αναφέρονται Στενά (Detroits) (προφανώς χάριν συντομίας) εννοούμε τα Στενά των Δαρδανελίων, τα Στενά του Βοσπόρου και τη Θάλασσα του Μαρμαρά.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, μπροστά στις σχετικές απαιτήσεις της τουρκικής πλευράς πάνω σε ζητήματα που μόνο ονοματολογικά δεν είναι, η αμερικανική αντιπροσωπεία στα κεντρικά του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες κατέβηκε με μια «συμβιβαστική πρόταση» η οποία περιλαμβάνει τη δυνατότητα διπλής ονομασίας των Στενών από τα κράτη - μέλη του ΝΑΤΟ, προκειμένου να υπάρξει απεμπλοκή από το αδιέξοδο που αποτρέπει μέχρι στιγμής την ομοφωνία για την ενεργοποίηση των νέων χαρτών για τα περιφερειακά σχέδια (regional plans) ΝΑΤΟικών επιχειρήσεων σε όλη την έκταση ευθύνης και - κυρίως - στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η πρόταση είναι να υπάρχει στα σχέδια σαφής αναφορά ότι η Τουρκία χρησιμοποιεί τη δική της ονομασία για τα Στενά («Turkish Straits») και κάθε άλλο μέλος της συμμαχίας να μπορεί να χρησιμοποιήσει την ορολογία που υφίσταται στη Σύμβαση του Μοντρέ.
Προς το παρόν, η ελληνική πλευρά φέρεται να μην έχει αποδεχτεί την πρόταση.
Οψόμεθα…
