10 Ιουλίου 1774: Η τσαρική Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπογράφουν τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, που προβλέπει -μεταξύ άλλων- ελεύθερη ανά τη Μεσόγειο ναυσιπλοΐα για τους Ρώσους. Τη συνθήκη αυτή θα εκμεταλλευτούν οι Έλληνες, που θα αναπτύξουν τη ναυτιλία τους, κατασκευάζοντας σύγχρονα πλοία, στα οποία θα υψώσουν τη ρωσική σημαία.

Για πολλούς ιστορικούς και διπλωμάτες, θεωρείται η αρχή του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή πήρε το όνομά της από το ομώνυμο βουλγαρικό χωριό (σήμερα ονομάζεται Kainarca), κοντά στη Σιλιστρία, στο οποίο υπογράφηκε το 1774. Ήταν το αποτέλεσμα του πρώτου μεγάλου Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-74), στον οποίο η Ρωσία κατέλαβε την Αζοφική, την Κριμαία και τη Βεσσαραβία…

Τι προβλέπει

Η τσαρική Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψαν τη συνθήκη, που προβλέπει -μεταξύ άλλων- ελεύθερη ανά τη Μεσόγειο ναυσιπλοΐα για τους Ρώσους. Τη συνθήκη αυτή, όμως, θα εκμεταλλευτούν οι Έλληνες, που θα αναπτύξουν τη ναυτιλία τους, κατασκευάζοντας σύγχρονα πλοία, στα οποία θα υψώσουν τη ρωσική σημαία. Έτσι, οικοδομήθηκε η περιουσία των ναυτικών που συνέβαλαν ως γνωστό στην επιτυχή έκβαση της Επανάστασης για την ανεξαρτησία μας το 1821.

Δέκα πανδημίες που άλλαξαν την ιστορία - Μεταδοτικές ασθένειες που μας απειλούν

Με αυτή τη συνθήκη η Ρωσία επέστρεφε στον Σουλτάνο 18 νησιά του Αιγαίου και την Πελοπόννησο και αναγνώριζε την πολιτική ανεξαρτησία των Τατάρων της Κριμαίας, της Βεσσαραβίας και του Κουμπάν. Από την πλευρά της, η Ρωσία εξασφάλισε το δικαίωμα να διατηρεί στόλο στον Εύξεινο Πόντο και απέκτησε το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας των υπό ρωσική σημαία εμπορικών πλοίων, καθώς και του ελεύθερου εμπορίου των Ρώσων υπηκόων στην οθωμανική επικράτεια.

Οι Έλληνες αξιοποίησαν τη συγκεκριμένη παραχώρηση των Τούρκων και με τη συνδρομή της Ρωσίας ανέπτυξαν μεγάλο στόλο που έπλεε στον Εύξεινο Πόντο με ρωσική σημαία. Οι Ρώσοι δε διέθεταν πολλά πλοία, οπότε οι Έλληνες πλοιοκτήτες ανέλαβαν τη ναυπήγηση πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος, στα οποία τοποθετούσαν τη ρωσική σημαία προκειμένου να μεταφέρουν εμπορεύματα στη Ρωσία. Η Τσαρική Ρωσία δεσμευόταν, επίσης, για συνεχή προστασία στη Χριστιανική Θρησκεία και τις εκκλησίες αυτής από την Πύλη.

Από την πλευρά τους, οι Οθωμανοί παραχωρούσαν διάφορα φρούρια επί του Ευξείνου Πόντου στη Ρωσία, θα κατέβαλαν τα έξοδα πολέμου και αναγνώριζαν στη Ρωσία το δικαίωμα δημιουργίας ρωσικών προξενείων σε πόλεις της επιλογής της.

Το «Ανατολικό ζήτημα»

«Ανατολικό ζήτημα» αποκαλείται το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για την τύχη των χριστιανών υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και το μέλημά τους να φύγουν οι Τούρκοι από την Ευρώπη. Με αυτή την έννοια, το «ανατολικό ζήτημα» είναι στην ουσία το «βαλκανικό ζήτημα». Το πρώτο βήμα για την οικοδόμηση του προβλήματος ήταν η συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699), όχι μόνον επειδή έδωσε στους Ευρωπαίους το δικαίωμα της «διαμεσολάβησης» σε καιρό πολέμου, αλλά και διότι περιελάμβανε τον όρο της απαλλαγής των χριστιανών υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από κάθε φορολογία που βάραινε μόνον αυτούς.

Ήταν η πρώτη συνθήκη που μεριμνούσε για υπόδουλους των Οθωμανών. Η δεύτερη και κυριότερη ήταν η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, που κατέστησε τη Ρωσία προστάτη των χριστιανών υπηκόων της Τουρκίας. Γι’ αυτό, η τυπική αρχή του «ανατολικού ζητήματος» τοποθετείται στη χρονιά αυτή. Βέβαια, στα επόμενα 150 χρόνια, οι υπόδουλοι λαοί ανέλαβαν να λύσουν μόνοι τους το πρόβλημα και να διώξουν τους Τούρκους από σχεδόν ολόκληρη τη Βαλκανική χερσόνησο.

Ένας σημαντικός τομέας οικονομικής δραστηριότητας, όμως, είχε περάσει σε ελληνικά χέρια: Το εμπόριο. Ολόκληρη η εμπορική κίνηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας βρισκόταν σε χέρια είτε αλλοδαπών είτε Ελλήνων, ενώ, από τον ΙΗ’ αιώνα, άρχισε να αναπτύσσεται και το ελληνικό εμπορικό ναυτικό, εξοπλισμένο να αντιμετωπίζει τους πειρατές και με την άνεση κινήσεων, που του έδινε η κάθε φορά σημαία ελεύθερης ναυσιπλοΐας.
Έτσι, πλάι στα στρατιωτικά σώματα των αρματολών και κλεφτών, οι Έλληνες έχτιζαν χωρίς να το ξέρουν και το πολεμικό τους ναυτικό.

Στα τέλη του αιώνα, η γαλλική επανάσταση και ο ναυτικός αποκλεισμός της Γαλλίας έδωσαν στους Έλληνες ναυτικούς τη δυνατότητα καθημερινής άσκησης στους ελιγμούς σε συνθήκες ναυμαχίας, καθώς η διάσπαση των γραμμών του αγγλικού στόλου τους προσπόριζε πλούτη και τον σεβασμό των Γάλλων. Ο κατοπινός ναύαρχος, Ανδρέας Μιαούλης, στα ανοιχτά της Μασσαλίας πήρε τα μαθήματα, που θα του επέτρεπαν να διασπά τις τουρκοαιγυπτιακές γραμμές και να τροφοδοτεί το πολιορκημένο Μεσολόγγι. Μεγάλη ανάπτυξη γνώρισαν οι εμπορικοί στόλοι κυρίως τριών νησιών του Αιγαίου, της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών. O μεγάλος αριθμός πλοίων που συγκέντρωσαν αυτά τα νησιά και τα εξασκημένα σε συνθήκες μάχης πληρώματά τους, καθώς και ο πλούτος που συγκεντρώθηκε από το εμπόριο θα αποτελέσουν ουσιαστικούς παράγοντες επιτυχίας της Επανάστασης του 1821.΄Έτσι, με την ανοχή των Τούρκων και υπό την προστασία της Ρωσίας συντελέστηκε η ραγδαία ανάπτυξη του εμπορικού ναυτικού του υπόδουλου Ελληνισμού, το οποίο ήταν έτοιμο να μετατραπεί σε δεδομένη περίσταση σε πολεμικό. Επιπλέον, το μεταναστευτικό ρεύμα που ευνοήθηκε μετά την υπογραφή της συνθήκης συντέλεσε στην εγκατάσταση χιλιάδων Ελλήνων, εμπόρων, κληρικών, διανοουμένων στη νότια Ρωσία (σημερινή Ουκρανία). Εκεί, οργανώθηκαν σε κοινότητες που ευημερούσαν και προωθούσαν ακόμα περισσότερο τις ελληνορωσικές σχέσεις.

Η ταυτόχρονη άνοδος της Ρωσίας πρόσφερε στους Έλληνες έναν ακόμα χώρο ανάπτυξης των δραστηριοτήτων τους.

Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1768

Ο σουλτάνος Μουσταφά Γ’ είχε συμπληρώσει έντεκα ειρηνικά χρόνια διακυβέρνησης, όταν το 1768 κάποιοι Πολωνοί, κυνηγημένοι από τον ρωσικό στρατό, πέρασαν τα σύνορά του. Οι Ρώσοι τους ακολούθησαν μέσα στο τουρκικό έδαφος, τους έφτασαν και τους έσφαξαν, αλλά παρέμειναν επί Τουρκικού εδάφους. Ο Μουσταφά δεν είχε λόγο να ενοχληθεί ιδιαίτερα από το συμβάν. Πολύ ευγενικά, ζήτησε από τον πρεσβευτή της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη να αποχωρήσει ο ρωσικός στρατός. Μόνον όταν δεν πήρε απάντηση κατάλαβε πως κάτι συνέβαινε.

Ο πόλεμος κηρύχτηκε τον Οκτώβριο του 1768 στα χαρτιά. Οι εχθροπραξίες άρχισαν την επόμενη άνοιξη, ενώ ο ρωσικός στόλος με επικεφαλής τους Ορλόφ ξεκίνησε από τη Βαλτική, βγήκε στον Ατλαντικό, πέρασε στη Μεσόγειο κι έφτασε, το 1770, στο Αιγαίο. Οι επαναστατημένοι Έλληνες είδαν να βγαίνουν από τα πλοία τετρακόσιοι όλοι κι όλοι Ρώσοι, κάμποσοι Μαυροβούνιοι και λίγοι Κροάτες. Ο στόλος κινήθηκε να βρει τους Τούρκους, που τους καταναυμάχησε στο Τσεσμέ, ενώ στη στεριά το τουρκικό λεπίδι θέριζε. Ο ρωσικός στρατός ήταν μακριά. Το 1772 πέρασε τον Δούναβη. Το 1773 απωθήθηκε πίσω αλλ’ η Ρωσία είχε ήδη κερδίσει τις παραδουνάβιες ηγεμονίες.

Τζόκοβιτς: Γράφει ιστορία στο Wimbledon για το 20ο Grand Slam

Την ίδια χρονιά, σουλτάνος έγινε ο Αμπντούλ Χαμίτ Α’. Ήταν 48 χρόνων και μόλις είχε βγει από τη φυλακή, όπου τον είχαν στείλει όταν έκλεισε τα πέντε! Στις 9 Ιουλίου του 1774, υπέγραφε τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Η Συνθήκη αυτή συντάχθηκε και υπογράφηκε μέσα σε 6 ημέρες και περιλαμβάνει 28 φανερά και 2 μυστικά άρθρα.

Το σημαντικότερο άρθρο της Συνθήκης αυτής για τους Έλληνες ήταν το 7ο κατά το οποίο: «Η Πύλη υπόσχεται να παρέχει συνεχή προστασία στη Χριστιανική Θρησκεία και τις εκκλησίες αυτής».

Από πλευράς Ρωσίας προς Οθωμανική αυτοκρατορία:

Η Ρωσία αναγνώρισε την πολιτική ανεξαρτησία των Τατάρων της Κριμαίας, της Βασσαραβίας και του Κουμπάν, καθώς και τη θρησκευτική, μόνο, εξάρτηση αυτών από τον Σουλτάνο με την ιδιότητα του Χαλίφη.

Η Ρωσία επιστρέφει στον Σουλτάνο όλα τα νησιά του Αιγαίου που κατείχε. Συνολικά 18 νησιά, καθώς και την Πελοπόννησο.Η Ρωσία αποχωρεί από τις Παρίστριες Ηγεμονίες (Μολδαβία και Βλαχία), που επιστράφησαν μεν στον Σουλτάνο, αλλά ετέθησαν σε ειδικό καθεστώς.

Η Ρωσία εξασφάλισε το δικαίωμα να διατηρεί στόλο στον Εύξεινο Πόντο, αποκτώντας το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας των υπό ρωσική σημαία εμπορικών πλοίων σ’ αυτόν, καθώς και του ελεύθερου εμπορίου των Ρώσων υπηκόων στην οθωμανική επικράτεια.

Η Ρωσία επέβαλε το ασαφές δικαίωμα προστασίας των ορθοδόξων χριστιανών υπηκόων της Πύλης από τον Τσάρο.Από πλευράς Οθωμανικής αυτοκρατορίας προς Ρωσία:

Το χανάτο της Κριμαίας απέκτησε την ανεξαρτησία του από τον σουλτάνο.

Τα διάφορα Φρούρια επί του Ευξείνου Πόντου (Γενικαλέ, Κερτς, Αζοφ κ.ά.) αποδίδονται στη Ρωσία.Η Οθωμανική αυτοκρατορία υποχρεώθηκε σε καταβολή εξόδων πολέμου, «πολεμικής αποζημίωσης» τεσσάρων εκατομμυρίων χρυσών ρουβλίων.

Κατοχυρώθηκε η αυτονομία των ηγεμονιών Μολδαβίας και Βλαχίας και της πολιτικής ανεξαρτησίας των Τατάρων της Κριμαίας.

Ο Σουλτάνος αναγνώρισε στη Ρωσία το δικαίωμα δημιουργίας ρωσικών προξενείων σε πόλεις της επιλογής της.