Ἀπομαγνητοφωνημένο ἀπόσπασμα τοῦ π. Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, τῆς ὁμιλίας «Λόγος περὶ τῆς Ὀρθοδόξου θεραπευτικῆς Γ΄», ἀπὸ τὸ βιβλίο «Πατερικὴ Θεολογία» τοῦ πατρὸς Ἰωάννου Ρωμανίδου, ἐκφωνήθηκε στίς 07/07/2005.

Ἐπανάσταση στὸ θέμα τῆς χειροτονίας τῶν κληρικῶν σὲ μία ἐποχὴ ποὺ ἄρχιζε διαφθορά, ἔκανε ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος. Καὶ πιστεύω ὅτι ἡ Ἐκκλησία μέσα καὶ ἀπ΄ αὐτὸ τὸν ὀνόμασε Νέο Θεολόγο, ἔκανε τρομερὴ ἐπανάσταση. Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ μέχρι σήμερα, ἔγινε μία διαμάχη ὅσον ἀφορᾶ στὴν ἐκλογὴ τῶν κληρικῶν καὶ τῶν Ἐπισκόπων. Ἀκόμα καὶ τὸ θέμα τῆς ἐκλογῆς τῶν Ἐπισκόπων, εἶναι ἀκριβῶς ἡ μετάδοσις αὐτῆς τῆς ἐμπειρίας τῆς θεραπευτικῆς. Καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς λόγους, ὄχι ὁ μόνος ἀλλὰ ἕνας ἀπὸ τοὺς λόγους, ποὺ ἡ Ἐκκλησία μετὰ ἀπὸ κάποιο αἰώνα ἀποφάσισε νὰ ἐκλέγει Ἐπισκόπους ἀγάμους, ὑπάρχουν καὶ πρακτικοὶ λόγοι ποὺ τοὺς ἔχω πεῖ ἄλλη φορᾶ, δὲν τοὺς ἀναιρῶ, ἀλλὰ ἕνας ἀπ΄ τοὺς λόγους εἶναι ὅτι ἐὰν…

οἱ Ἐπίσκοποι προέρχονται ἀπὸ τὸ χῶρο τῆς ἀκραιφνοῦς ἐφαρμογῆς τῆς θεραπευτικῆς, ποὺ εἶναι ὁ χῶρος τῆς νήψεως ποὺ ἐφαρμόζεται στὰ μοναστήρια, θὰ μποροῦσαν αὐτὴ τὴ μέθοδο τῆς θεραπευτικῆς νὰ τὴν περάσουν μέσα στὶς ἐνορίες.

Δηλαδή, ἕνας Ἐπίσκοπος ὁ ὁποῖος δὲν μετέχει σ΄ αὐτὴ τὴ θεραπευτική, δὲν ἔχει νὰ μεταδώσει, τί παράδοση θὰ παραδώσει; Ἐμπειρίας, γνώσεως, διοικητικῶν ἐμπειριῶν, διαταγῶν, ἐντολῶν, ἀποφάσεων, τιμωριῶν, ἐπιτιμίων; Αὐτὸ μεταδίδεται, καὶ ἡ πράξη πιὰ αὐτή, ἡ νηπτικὴ πράξη τοῦ ἡσυχασμοῦ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, εἶναι ἡ θεραπευτική τῆς Ἐκκλησίας μας, εἰσέρχεται διὰ τοῦ Ἐπισκόπου μὲς΄ στὴν ἐνορία. Ἄρα, Ἐπίσκοπος ὁ ὁποῖος δὲν μετέχει σ΄ αὐτὴ τὴν Παράδοση, καὶ ἔχει ἕνα τελείως λαϊκὸ φρόνημα, καὶ γίνεται Ἐπίσκοπος δὲν ξέρω γιὰ ποιοὺς λόγους, δὲν ἔχει νὰ μεταδώσει τίποτα, παρὰ μόνο management καὶ τίποτε ἄλλο. Καὶ ἐδῶ εἶναι ἡ τραγωδία πολλὲς φορὲς αὐτῶν τῶν πραγμάτων, ἀκόμη καὶ οἱ Σύνοδοι, δὲν εἶναι ὅλη ἡ Ἐκκλησία. Ἡ Ἐκκλησία εἴμαστε ἐμεῖς, τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλὰ μία Σύνοδος ἡ ὁποία ἐκφράζει μία κίνηση τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸν κόσμο, νὰ πάρει μία ἀπόφαση, νὰ πεῖ κάτι, ἂν δὲν ἔχει τὴν κίνηση αὐτὴ ἀπὸ Ἐπισκόπους ποὺ ξέρουν αὐτὴν τὴν θεραπευτική τῆς Ἐκκλησίας μας, αὐτὴν τὴν νήψη, μπορεῖ νὰ βγάλουν λάθος ἀποφάσεις.

Γι΄ αὐτὸ ἔχουμε καὶ Ἐπισκόπους οἱ ὁποῖοι εἶναι αἱρετικοί. Τὸ ὅτι ἔγινε Ἐπίσκοπος, δὲν σημαίνει ὅτι ἦταν ἅγιος. Δὲν ἤξερε τὴν θεραπευτική τῆς Ἐκκλησίας, γι΄ αὐτὸ ἔγινε αἱρετικός, αὐτὸ εἶναι ἡ αἵρεση. Δὲν γνώριζε τὴν μετάδοση τῆς θεραπευτικῆς τῆς Ἐκκλησίας μας. Καὶ ἔτσι μποροῦμε νὰ ἔχουμε προβλήματα ἀκόμη καὶ σὲ Συνοδικὲς ἀποφάσεις, ἐδῶ οὔτε ἡ πλειοψηφία μετράει πιά. Εἶναι κατὰ πόσο μεταδίδεται αὐτὴ ἡ θεραπευτική τῆς Ἐκκλήσιας ὡς Παράδοση, εἶναι πολὺ μεγάλα θέματα καὶ ὅταν βλέπουμε τὴν Ἐκκλησία νὰ ταλανίζεται ἀπὸ προβληματισμούς, ἀπὸ ἕνα σορὸ διαμάχες, ἐκεῖ νὰ συλλαμβάνεται τὸ πράγμα, ἡ ἔλλειψη ἐμπειρίας τῆς θεραπευτικῆς τῆς Ἐκκλησίας μας. Χάνεται αὐτὸ καὶ ἀρχίζουμε τὶς διαμάχες.

Νὰ θυμήσω ὅτι αὐτὴ ἡ μέθοδος τῆς θεραπείας τοῦ Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, ποὺ ὀνομάστηκε μετὰ μέσα ἀπὸ τὸν Γρηγόριο τὸν Παλαμὰ ἡσυχασμός, εἶναι καθοριστικὴ γιὰ τὴν Ἐκκλησία μας. Ἡ ἡσυχαστικὴ εὐσέβεια, εἶναι ἐκείνη ποὺ ἔδινε πάντοτε τὴν δύναμη στοὺς Ὀρθοδόξους νὰ ἀντέχουν ὅλα τὰ προβλήματα καὶ κάθε σκλαβιά. Δηλαδή, ἂν ἀντέξαμε στὸν τόπο μας σκλαβιά, πεῖτε τη ὅπως θέλετε Τουρκοκρατία, τὴν ἀντέξαμε ἐπειδὴ ὑπῆρχε ἡ ἡσυχαστικὴ μέθοδος. Καὶ ἐπανέρχομαι σ΄ αὐτὸ ποὺ εἶχα πεῖ μία ἄλλη φορᾶ, ὅταν μετὰ ἀπὸ τὴν ἀπελευθέρωση κοίταξαν νὰ βγάλουν ἀπ΄ τὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας τὴν ἡσυχαστικὴ μέθοδο, πέσαμε σὲ τρομεροὺς παραλογισμούς. Γιατί ἐκεῖνος ποὺ ἔχει νοερὰ προσευχή, ποὺ εἶναι ἡ ἔκφραση αὐτῆς τῆς θεραπευτικῆς, τῆς νοερᾶς ἐνέργειας, δὲν φοβᾶται τίποτε, καμιὰ σκλαβιὰ δὲν τὸν πιάνει. Ἀφοῦ μέσα στὴν καρδιὰ του ἔχει τὴ μαρτυρία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ μένει κοντὰ στὸν Θεό.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέει: «προσεύξομαι τῷ Πνεύματι, προσεύξομαι δε καὶ τῷ νοΐ» καὶ «ψαλῶ τὸ Πνεύματι, ψαλῶ δε καὶ τῷ νοΐ». Δηλαδή, αὐτὴ ἡ νοερὰ ἐνέργεια ποὺ εἶναι μία κάθαρση μέσα ἀπ΄ τὴ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, λειτουργεῖ μέσα μας ἐν Ἁγίω Πνεύματι, καὶ καθαρίζει καὶ τὸν νοῦ. Βλέπετε εἶναι στηριγμένα αὐτὰ τὰ πράγματα στὸν Ἀπόστολο Παῦλο, δὲν εἶναι νεοφανῆς παράδοση ὅπως εἶπαν μερικοὶ «ποῦ τὸ βρῆκαν αὐτό;». Τὸ εἶπαν καὶ ἀντίπαλοι τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, «ποῦ τὸ βρῆκε αὐτό;», ἐδῶ τὸ βρῆκε, ποῦ ἀλλοῦ τὸ βρῆκε;. Ἀφοῦ λοιπὸν ἀνιχνεύσανε οἱ Δυτικοί, οἱ Φράγκοι εἰδικά, τὴν δύναμη αὐτὴ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἔκαναν ὅ,τι μποροῦσαν νὰ τὴν ἐξαφανίσουν. Καὶ ἔθεσαν ὡς στόχο τους τὴ διάλυση τοῦ ἡσυχασμοῦ.

Ἑρμηνεύοντας βαθύτερα τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι μετάδοση θεραπευτικῆς ἐκφράσεως καὶ τρόπου. Τί σᾶς εἶπα πρὶν ἀπὸ λίγο γιὰ τὸν κληρικό; Ὅταν ὁ κληρικὸς χειροτονεῖται, ἡ Παράδοση ποὺ τοῦ δίνεται εἶναι ἡ Παράδοση τῆς θεραπευτικῆς τῆς Ἐκκλησίας μας: Κάθαρση – Φωτισμὸς – Θέωση, αὐτὸ μεταδίδεται. Καὶ τί εἶπα πρὶν ἀπὸ λίγο γιὰ τὸν ἡσυχασμό; Ὅτι ὁ ἡσυχασμὸς διασφάλυσε αὐτὴν τὴν μέθοδο, καὶ μάλιστα ὅταν ἡ Ἐκκλησία γιὰ πολλοὺς λόγους ἀλλὰ καὶ γιὰ ἕνα σπουδαῖο λόγο, ἐπέλεξε οἱ Ἐπίσκοποι νὰ ἐκλέγονται ἐκ τῶν ἀγάμων (τὸ τονίζω καὶ πάλι αὐτὸ γιατί θὰ ἔχει σχέση μὲ αὐτὸ ποὺ θὰ πῶ), τὸ ἐπέλεξε γιατί οἱ ἄγαμοι ἐκ τῶν Μονῶν ἐρχόμενοι, θὰ μετέφεραν μὲς΄ στὶς ἐνορίες αὐτὴν τὴν Παράδοση, τὴν θεραπευτική τοῦ ἡσυχασμοῦ (κάθαρση – φωτισμός). Δὲν εἶναι δηλαδή, ἀναίρεση τῆς δυνατότητας νὰ βιωθεῖ αὐτὸ ποὺ βιώνεται ὡς ἡσυχασμὸς σὲ ἕνα μοναστήρι στὸν κόσμο, εἶναι ἔμφαση καὶ εἶναι πρόκληση.

Καὶ πιὰ ὁ Ἐπίσκοπος ὡς πρωτογενὲς ἔργο του ἔχει αὐτό, νὰ μεταδώσει μὲς΄ στὴν ἐνορία πιά, τὴν ἡσυχαστικὴ ἐμπειρία ποὺ τὴν ἔζησε ὁ ἴδιος, ὡς ἔκφραση μετανοίας, καθάρσεως καὶ φωτισμοῦ. Καὶ αὐτὸ τὸ μεταδίδει μὲς΄ στὴν ἐνορία. Καὶ δὲν μεταδίδει ἁπλῶς διοικητικὲς ἐμπειρίες ἢ ἀποφάσεις, αὐτὸ μεταδίδεται, ἂν αὐτὸ δὲν μεταδοθεῖ θὰ μείνουν οἱ ἐνορίες μας μικρὰ super market. Θὰ κάνουν πάρα πολλὰ πράγματα, ἀλλὰ δὲν θεραπεύουν τὸν ἄνθρωπο, δὲν τὸν γιατρεύουν καὶ δὲν τὸν βάζουν στὴν τρομερὴ ἐμπειρία τῆς Θεώσεως, τὸ εἶπα ἐπιστήμη. Ἡ ἐμπειρία αὐτὴ τοῦ Φωτισμοῦ εἶναι ἐπιστήμη, καθαρὴ ἐπιστήμη, δὲν ἔχει καμμιὰ φιλοσοφικὴ ἔκφραση. Ἐδῶ μετανιώνει ἕνας ἄνθρωπος, ἐδῶ κλαίει, ἐδῶ νηστεύει, ἐδῶ ἁγιάζει, βγαίνει ἅγιος. Τὸ κάνει σήμερα στὴ Νέα Ὑόρκη, τὸ κάνει στὸ Λονδίνο, τὸ κάνει στὴν Ἀθήνα, ὁ διαφορετικὸς ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν ἴδια μέθοδο γίνεται ἅγιος στὴν Νέα Ὑόρκη, στὸ Λονδίνο καὶ στὴν Ἀθήνα. Αὐτὸ εἶναι ἐπιστήμη καὶ ἡ Ἐκκλησία αὐτὴν τὴν ἐπιστήμη μεταδίδει.

Ἔτσι λοιπόν, στὸ κείμενο τοῦ πατρὸς Ἰωάννου Ρωμανίδου ποὺ ἀναλύω, λέει τὸ ἑξῆς: ὑπάρχει ἡ πεποίθηση σὲ μερικοὺς ὅτι ἡ Ἱερὰ Παράδοσις φυλάττεται ἀπὸ τὶς Συνόδους τῶν Ἐπισκόπων, ὅμως οἱ Σύνοδοι τῶν Ἐπισκόπων Τοπικὲς ἢ Οἰκουμενικὲς στοὺς πρώτους Χριστιανοὺς δὲν ἦταν ὅπως εἶναι οἱ σημερινὲς Σύνοδοι τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Διότι ἀποτελοῦντο ἀπὸ Ἐπισκόπους ποὺ ἦταν κάτοχοι τῆς θεραπευτικῆς μεθόδου τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ δὲ σκοπὸς τῆς συγκροτήσεως τῆς Συνόδου, ἦταν ἡ διαφύλαξη ὄχι ἁπλῶς καὶ μόνο τοῦ δόγματος καὶ τῆς λατρευτικῆς τάξεως ὅπως συμβαίνει σήμερα (ἀπαραίτητο κι αὐτό), ἀλλὰ κατεξοχὴν τῆς θεραπευτικῆς μεθόδου τῆς Ἐκκλησίας. Ὁπότε ὁ σωστὸς Ἐπίσκοπος ἦταν καὶ εἶναι κάτοχος τῆς θεραπευτικῆς μεθόδου. Ἐκεῖνα τὰ χρόνια τὸ ἔργο μίας Συνόδου τῶν Ἐπισκόπων ἦταν οὐσιαστικό, ἦταν νὰ διαφυλαχθεῖ αὐτὴ ἡ θεραπευτικὴ ἀγωγὴ τῆς Ἐκκλησίας μας, αὐτὸ εἶναι πολὺ συγκλονιστικό. Δὲν ἀναιρεῖ τὴ διαφύλαξη τῆς λατρευτικῆς παραδόσεως ἢ διοικητικῶν ἰσορροπιῶν, ἀλλὰ ἡ ἐπικεφαλής, ἡ κορωνίς, ἡ σπονδυλικὴ στήλη, βλέπετε σ΄ ὅλα περνάει, εἶναι αὐτὴ ἡ θεραπευτική.

Ἂν συγκροτοῦναι λοιπὸν Σύνοδοι, οἱ ὁποῖες δὲν ἐξασφαλίζουν αὐτὸ τὸ πράγμα, δὲν εἶναι Σύνοδοι. Ἂν διαβάσετε τὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅσες Σύνοδοι δὲν ἀνεγνωρίσθησαν, ἦταν ξέρω ΄γῶ ληστρικὲς Σύνοδοι, ἀπ΄ αὐτὸ ἀκριβῶς ἔπασχαν, τὴν θεραπευτική τῆς Ἐκκλησίας μας. …Γι΄ αὐτὸ ὅταν ἀνέλυα τὸ Πηδάλιο σᾶς ἔλεγα πάντα, αὐτὸς ὁ Κανὼν τί σκοπὸ ἔχει καὶ πῶς θεραπεύει, δὲν ἦταν διοικητικὸς κανών. Ἀκόμη καὶ διοικητικὰ πράγματα, θεράπευαν πολὺ βαθιὰ πράγματα. Νομίζεις ὅτι εἶναι διοίκηση καὶ δὲν εἶναι διοίκηση εἶναι θεραπεία, καμμιὰ σχέση μὲ διοίκηση οὐσιαστικά. Φαίνεται διοίκηση ἐξωτερικά, γιὰ ἕνα νοῦ ἂς ποὺ δὲν καταλαβαίνει τὰ πράγματα θὰ τὸ πεῖ management, ἡ Ἐκκλησία τὸ κάνει θεραπευτικὴ ὅμως αὐτό.

…Μὴν ξεχνᾶτε ὅτι ἡ ἡσυχαστικὴ μέθοδος ἐφαρμόστηκε κατεξοχὴν καὶ μέσα σὲ μοναστήρια ποὺ ἦταν μέσα σὲ πόλεις. Μὴ ξεχνᾶτε ἡ Πόλις λεγόταν τὸ «Μέγα Μοναστήρι» γιὰ τὰ πολλὰ μοναστήρια ποὺ εἶχε. Ποτὲ ἡ Παράδοσή μας δὲν ἀναιροῦσε τὰ κέντρα τοῦ ἡσυχασμοῦ νὰ εἶναι καὶ μὲς΄ στὶς πόλεις, γιὰ νὰ ὑπάρχει ἡ Ἐκκλησία ὅλη μαζὶ ἀπ΄ αὐτὸ τὸ θεραπευτικὸ μέγεθος. Εἶναι ἕνα ἄλλο κοίταγμα.

Μιλώντας λοιπὸν γιὰ τὶς Συνόδους, λέει ὅτι αὐτὸ εἶναι τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας τῶν Συνόδων. Αὐτὴ ὅμως ἡ διαφύλαξη ἔχει δύο πλευρές, ἐσωτερικὰ μέσα στὴν Ἐκκλησία λαμβάνεται μέριμνα γιὰ τὴ διαφύλαξη τῆς σωστῆς ἀσκητικῆς ἀγωγῆς, καὶ ἐξωτερικὰ συνίστηται στὴ διαφύλαξη τοῦ δόγματος. Βλέπετε εἶναι καὶ τὸ δόγμα καὶ αὐτὴ ἡ θεραπευτική.

Λέγει ὁ Ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος, ὅτι οἱ Χριστιανοὶ ποὺ δὲν ἔχουν τὴν εὐχὴ (εἶναι ἡ νοερὰ ἐργασία ποὺ ἔρχεται ὡς ἀποτέλεσμα αὐτοῦ ποὺ λέω: «Κάθαρση – Φωτισμός», λειτουργεῖ πιὰ ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μὲς΄ στὸν ἄνθρωπο), ἐμεῖς θεωροῦμε τὴν εὐχὴ ἕνα μηχανικὸ πράγμα «Κύριε ἐλέησον – Κύριε ἐλέησον…» εἶναι ἕνα οὐσιαστικὸ μέγεθος τὸ ὁποῖο εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς μετανοίας μας, ἔτσι ἐνεργοποιεῖται μέσα ἀπ΄ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ αὐτό. Ὅποιος λοιπὸν Χριστιανὸς δὲν ἔχει τὴν εὐχή, δὲν διαφέρει οὐσιαστικὰ ἀπὸ τὸν πιστὸ ὁποιασδήποτε θρησκείας. Ἀκοῦστε τί λέει εἶναι συγκλονιστικό. Ἂν δὲν ὑπάρχει ἡ εὐχή, ἡ κάθαρση τοῦ νοῦ, ἡ νοερὰ ἐνέργεια ποὺ λέγαμε, εἶναι ὅπως ὅλοι οἱ πιστοί, πιστεύουμε σὲ ἕνα Θεό, σὲ κάποιο μελλοντικὸ Παράδεισο καὶ νὰ ΄ναι καλοὶ ἄνθρωποι. Ἐμεῖς αὐτὰ τὰ τινάζουμε στὸν ἀέρα! Ἐδῶ καὶ τώρα! «Ἐν τῷ ἄδει οὐκ ἔστι μετάνοια».

Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὄχι κοσμική, εἶναι ἐνδοκοσμική, λειτουργεῖ τὸ ἔργο της τώρα στὴ θεραπεία τοῦ κόσμου. Δὲν ἀφήνει τὰ πράγματα σὲ μία μελλοντικὴ ἐσχατολογία. «Ἐν τῷ ἄδει οὐκ ἔστι μετάνοια», δὲν μπορεῖ νὰ ἀλλάξει τίποτε. Ἐκεῖ δὲν θὰ ὑπάρχει «Κάθαρση – Φωτισμός», ἡ Ἐκκλησία ἐδῶ κάνει τὴν θεραπείας της. Ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ θὰ ἐπιτρέψει ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ποὺ ζοῦσαν ἀπὸ Ἀδὰμ μέχρι σήμερα, ἐκεῖ στὰ ἔσχατα νὰ δοῦν τὸν Χριστό, τὸν Θεὸ ἅπαντες. Πιστοί, ἄπιστοι, βουδιστές, ὅλοι. Ἀλλὰ τὸ θέμα εἶναι ἕνα, πῶς θὰ Τὸν δοῦν. Κι αὐτὸ κάνει ἡ Ὀρθόδοξη θεραπευτική, καθαρίζει τὴ νοερὰ ἐνέργεια γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ δοῦμε τὸν Θεό. Κι αὐτὸ εἶναι ἔργο τοῦ τώρα.

Ἂν αὐτὸ λοιπὸν δὲν λειτουργήσει, ὅλα τ΄ ἄλλα εἶναι μία θρησκευτικότητα ὅπως ὅλες οἱ θρησκεῖες. Καὶ πολὺ σωστὰ λένε μερικοὶ «τί διαφέρει ὁ βουδισμὸς κτλ καὶ αὐτοὶ προσεύχονται καὶ αὐτοὶ κάνουν νηστεῖες κτλ.», δὲν ὑπάρχει εἰδοποιὸς διαφορά. Ἡ διαφορὰ τῶν Χριστιανῶν αὐτῶν σὲ σχέση μὲ τοὺς πιστοὺς τῶν ἄλλων θρησκειῶν συνίσταται στὸ ὅτι οἱ μὲν χριστιανοὶ αὐτοὶ πιστεύουν διανοητικὰ μόνο στὸν Χριστὸ καὶ ἁπλῶς δέχονται τὰ χριστιανικὰ δόγματα ἐνῶ οἱ ἄλλοι δὲν τὰ δέχονται, αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορά.
Ἂν δὲν εἴμαστε ἄνθρωποι τῆς Καθάρσεως καὶ τῆς νοερᾶς ἐνέργειας, διαφέρουμε ἀπὸ τοὺς ἄλλους ποὺ δεχόμαστε τὰ χριστιανικὰ δόγματα καὶ οἱ ἄλλοι δὲν τὰ δέχονται, καθαρὸς ἐγκεφαλισμός. Καὶ τονίζω ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ ἐμπειρική! Εἶναι τρομερὰ ἐμπειρικὴ ἡ ἐμπειρία αὐτῆς τῆς ἀποκαλύψεως. Ὁπότε ποιὰ εἶναι ἡ διαφορὰ μεταξὺ ἑνὸς ἀτόμου κατ΄ ὄνομα Ὀρθοδόξου καὶ ἑνὸς μουσουλμάνου; Ὅταν ὁ Ὀρθόδοξος, ὄχι μόνο δὲν ἀγωνίζεται νὰ θεραπευτεῖ, ἀλλὰ ἀκόμη ὅταν εἶναι ψυχικὰ ἄρρωστος, οὔτε καν φαντάζεται ὅτι ὑπάρχει ἀποτελεσματικὴ θεραπευτικὴ μέθοδος γιὰ τὴν ἀρρώστια του μὲς΄ στὴν Ἐκκλησία. Ἐδῶ εἶναι τὸ οὐσιαστικό, νὰ φανταστεῖ ὁ Χριστιανὸς Ὀρθόδοξος ὅτι ἡ θεραπεία του εἶναι μέσα στὴν Ἐκκλησία καὶ ὄχι ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία.