Όταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ υποδέχτηκε τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στον Λευκό Οίκο στα τέλη Σεπτεμβρίου, επανέλαβε το αίτημά του προς την Ευρώπη και τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, να τερματίσουν το ενεργειακό τους εμπόριο με τη Ρωσία.
Η στροφή Τράμπ προς την Ουκρανία και οι επιπτώσεις της για την Τουρκία
Αυτή η μετατόπιση της πολιτικής της κυβέρνησης Τραμπ σε μια κατεύθυνση πιο φιλοουκρανική και αντιρωσική θα έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις για την Τουρκία.
Μακροπρόθεσμα, μια αποδυναμωμένη Ρωσία και μια Ουκρανία που θα καταφέρει να ανακτήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος των κατεχόμενων εδαφών της είναι σύμφωνη με τα συμφέροντα της Τουρκίας, καθώς θα ενίσχυε τον στρατηγικό ρόλο της Άγκυρας στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο Θάλασσα, αναφέρει λίαν έγκριτο , επισημαίνοντας μεταξύ πολλών άλλων τα εξής:
Αυτό θα ενθάρρυνε τόσο τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να συμπεριλάβουν την Τουρκία σε διμερή και πολυμερή αμυντικά έργα, καθώς και να προμηθεύσουν την Τουρκία με τον στρατιωτικό εξοπλισμό που χρειάζεται.
Βραχυπρόθεσμα ωστόσο, η στενή ενεργειακή συνεργασία της Τουρκίας με τη Ρωσία αποτελεί πρόκληση.
Απαίτηση Τραμπ προς τις χώρες ΕΕ- ΝΑΤΟ να τερματίσουν το ενεργειακό εμπόριο με τη Ρωσία
Η απαίτηση του Τραμπ προς την Ευρώπη και τους συμμάχους του ΝΑΤΟ να τερματίσουν το ενεργειακό τους εμπόριο με τη Ρωσία, την οποία επανέλαβε τόσο στην εναρκτήρια ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (ΓΣΗΕ) όσο και ενώπιον της συνέντευξης Τύπου με τον Ερντογάν, είναι στην πραγματικότητα κάτι για το οποίο η Τουρκία λαμβάνει προφυλάξεις εδώ και πολύ καιρό.
Ωστόσο, η έκκληση του Τραμπ να σταματήσει η εισαγωγή ρωσικού πετρελαίου έρχεται καθώς η Ουάσινγκτον και η Άγκυρα επεκτείνουν την ενεργειακή τους συνεργασία.
Την ίδια εβδομάδα με τη συνάντηση στον Λευκό Οίκο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας για Στρατηγική Πολιτική Πυρηνική Συνεργασία και η κρατική BOTAŞ της Τουρκίας υπέγραψε μια σημαντική συμφωνία για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από τις ΗΠΑ.
Εκτός από τις συμφωνίες της με αμερικανικές εταιρείες, η Τουρκία έχει υπογράψει συμφωνίες LNG συνολικού ύψους 15 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (bcm) με αρκετές παγκόσμιες εταιρείες.
Οι δύο σημαντικές ημερομηνίες αναφορικά με την ενέργεια για την Τουρκία
Από τώρα έως το 2028, η Τουρκία θα μπορούσε να προμηθεύεται έως και 36% του φυσικού αερίου που εισήγαγε από τη Ρωσία το 2024, από νέους προμηθευτές.
Αυτή η διαφοροποίηση είναι σημαντική, καθώς η εικοσιπενταετής συμφωνία φυσικού αερίου της Τουρκίας, 16 bcm ετήσιας ισχύος, με τη Ρωσία πρόκειται να λήξει το 2026.
Αυτό το βήμα θα αποδυναμώσει σημαντικά τη θέση της Ρωσίας ως εξαγωγέα φυσικού αερίου στην Τουρκία και θα αυξήσει τη διαπραγματευτική ισχύ της Άγκυρας.
Ωστόσο, βραχυπρόθεσμα, δεν φαίνεται πιθανό η Τουρκία να τερματίσει εντελώς την ενεργειακή της σχέση με τη Ρωσία.
Έτσι, η αυξανόμενη ενεργειακή και εμπορική συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει να ερμηνευθεί ως μια περαιτέρω ενίσχυση των διμερών σχέσεων Τουρκίας-ΗΠΑ και μια προσπάθεια περιορισμού της ρωσικής επιρροής.
Με την πολιτική ηγεσία στην Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες να θέτουν τις βάσεις, εταιρείες και από τις δύο χώρες μπορούν να διερευνήσουν ευκαιρίες συνεργασίας στον Νότιο Καύκασο, το Ιράκ, τη Συρία και τη Λιβύη, συμβάλλοντας ενδεχομένως στην ευημερία και την ειρήνη σε αυτές τις περιοχές.
Οι προσπάθειες της Τουρκίας να διαφοροποιήσει τις ενεργειακές της πηγές
Πολύ πριν από την ολοκληρωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Τουρκία συνειδητοποίησε ότι η Ρωσία δεν θα δίσταζε να χρησιμοποιήσει την ενέργεια ως όπλο.
Έτσι διαφοροποίησε σημαντικά τις ενεργειακές της πηγές και το ενεργειακό της "μείγμα" αυξάνοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και εισάγοντας ΥΦΑ, καθιστώντας την τον δεύτερο μεγαλύτερο εισαγωγέα αμερικανικού ΥΦΑ στην Ευρώπη το 2017.
Αύξησε επίσης την ικανότητα αποθήκευσης φυσικού αερίου, κατατάσσοντας τη δεύτερη στην Ευρώπη όσον αφορά την ικανότητα επαναεριοποίησης ΥΦΑ το 2024, με τρεις πλωτές μονάδες επαναεριοποίησης αποθήκευσης και δύο τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ.
Η Τουρκία έχει επίσης διαφοροποιήσει τους αγωγούς της, με τον Διαανατολικό Αγωγό Φυσικού Αερίου (TANAP) να παραδίδει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στο Σαχ Ντενίζ στην Τουρκία από το 2018 και τον Διαδριατικό Αγωγό (TAP), που λειτουργεί από το 2020, να μεταφέρει αυτό το αέριο στην Ευρώπη.
Αυτό ενίσχυσε τον ρόλο της Τουρκίας ως βασικής χώρας διαμετακόμισης, ειδικά μετά τη μείωση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου από τις ευρωπαϊκές χώρες μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Πέρυσι, η Τουρκία αύξησε τις αγορές LNG από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τόσο για εγχώρια κατανάλωση όσο και για εμπόριο με τρίτες χώρες.
Μια σημαντική συμφωνία εισαγωγής και εμπορίου LNG υπογράφηκε το 2024 μεταξύ της κρατικής τουρκικής BOTAŞ και της ExxonMobil, σηματοδοτώντας ένα αυξανόμενο μερίδιο των ΗΠΑ στην τουρκική αγορά κατά την επόμενη δεκαετία.
Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, η Τουρκία υπέγραψε επίσης συμφωνία με αμερικανικές εταιρείες για την ανάπτυξη των δικών της σχιστολιθικών πεδίων.
Κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών την περασμένη εβδομάδα, η ομάδα με επικεφαλής τον Τούρκο υπουργό Ενέργειας Alparslan Bayraktar σύναψε πρόσθετες ενεργειακές συμφωνίες.
Η τουρκική κρατική BOTAŞ και η Mercuria υπέγραψαν συμφωνία για την εισαγωγή περίπου 70 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων LNG ΗΠΑ για είκοσι χρόνια.
Αυτή η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης τη διανομή LNG αμερικανικής προέλευσης στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, συμβάλλοντας σε μια σταδιακή μετατόπιση της Ευρώπης από το ρωσικό στο αμερικανικό φυσικό αέριο.
Ομοίως, το Μνημόνιο Συνεργασίας για τη Στρατηγική Πολιτική Πυρηνική Συνεργασία, που υπογράφηκε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Ερντογάν στην Ουάσινγκτον, θα συμβάλει στην ενεργειακή ασφάλεια της Τουρκίας και θα μειώσει την εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια μέσω της μεταφοράς μικρών αρθρωτών αντιδραστήρων και πυρηνικής τεχνολογίας των ΗΠΑ.
Ωστόσο παρά τις προσπάθειες της Τουρκίας να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο, οι εισαγωγές από τη Ρωσία αυξήθηκαν μετά το 2022.
Σύμφωνα με την Αρχή Ρυθμιστικής Αγοράς Ενέργειας της Τουρκίας (EPDK), το ρωσικό φυσικό αέριο αντιπροσώπευε το 39,5% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου το 2022, το 42,27% το 2023 και το 41,3% το 2024.
Συνεργασία ΗΠΑ-Τουρκίας σε περιοχές που αντιμετωπίζουν προκλήσεις
Οι προσπάθειες των Ηνωμένων Πολιτειών να υποστηρίξουν τα επιχειρηματικά συμφέροντα τους σε περιοχές όπου η στρατιωτική παρουσία τους έχει μειωθεί, παρέχουν ευκαιρίες για ενεργειακή συνεργασία με την Τουρκία σε τρίτες χώρες.
Οι φιλικές προς τα ορυκτά καύσιμα πολιτικές του Τραμπ ενθαρρύνουν τις αμερικανικές εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου να εισέλθουν σε νέες αγορές, δημιουργώντας μια ευκαιρία συνεργασίας με τουρκικές εταιρείες.
Η διάνοιξη του "Διαδρόμου Ζανγκεζούρ" με την στήριξη της Τουρκίας
Η Τουρκία έπαιξε βασικό ρόλο στη νίκη του Αζερμπαϊτζάν επί της Αρμενίας το 2020 και στην επιστροφή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στην κυριαρχία του Μπακού το 2023, παρέχοντας κρίσιμη στρατιωτική και στρατηγική υποστήριξη, αλλά και στην διάνοιξη του «Διάδρομου Ζανγκέζουρ» ο οποίος θεωρείται ως μέρος του Μεσαίου Διαδρόμου, που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν και τελικά με την Τουρκία —συνδέοντας έτσι την Ευρώπη με την Κεντρική Ασία και τελικά με την Κίνα.
Αν και η Αρμενία καθυστέρησε την εφαρμογή της διάταξης για τον διάδρομο από τη συμφωνία του 2020, τελικά με την μεσολάβηση των ΗΠΑ, ο διάδρομος ο οποίο μετονομάστηκε σε "Διαδρομή Τραμπ για Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία" άνοιξε , ελέγχοντας τη ρωσική και ιρανική επιρροή στην περιοχή.
Αμερικανικές και τουρκικές εταιρείες, οι οποίες έχουν ήδη διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε περιφερειακά έργα υποδομής, αναμένεται να συνεργαστούν στην κατασκευή και λειτουργία της διαδρομής.
Καθοριστική η συμβολή της Άγκυρας για την ανατροπή Άσαντ
Η Τουρκία η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανατροπή του καθεστώτος Μπασάρ αλ-Άσαντ στη Συρία, μαζί με τις χώρες του Κόλπου αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά στην ανοικοδόμηση της, μεταξύ άλλων μέσω ενεργειακών έργων.
Τον Μάιο, τουρκικές, αμερικανικές και καταριανές εταιρείες υπέγραψαν συμφωνία 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή σταθμών φυσικού αερίου και ηλιακής ενέργειας στη Συρία, με στόχο την κάλυψη μεγάλου μέρους των ενεργειακών αναγκών της χώρας με συνολικά 5.000 μεγαβάτ τα επόμενα τρία χρόνια.
Η συνεργασία ΗΠΑ-Τουρκίας στο Ιράκ
Στο Ιράκ, με την αποστολή του Παγκόσμιου Συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ για την ήττα του ISIS να πλησιάζει στο τέλος της, τα αμερικανικά στρατεύματα μεταφέρονται από τη Βαγδάτη και το δυτικό Ιράκ στο Ερμπίλ.
Έτσι τουρκικές και αμερικανικές εταιρείες θα μπορούσαν να συνεργαστούν στενότερα τόσο με την KRG όσο και με την ιρακινή ομοσπονδιακή κυβέρνηση σε νέα έργα ενέργειας και υποδομών.
Δεδομένης της εκτεταμένης στρατιωτικής παρουσίας της Τουρκίας στην Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) και των πρόσφατων διπλωματικών της πρωτοβουλιών -συμπεριλαμβανομένης της συνάντησης του Υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν με πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν στο Ιράκ τον περασμένο μήνα- η Τουρκία φαίνεται έτοιμη να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στη διασφάλιση της ασφάλειας και της σταθερότητας στην περιοχή, σε συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πιθανή ενεργειακή συνεργασία ΗΠΑ-Τουρκίας στη Λιβύη
Πρόσφατες εξελίξεις υποδηλώνουν ότι η Λιβύη αναδεικνύεται ως ένας ακόμη τομέας πιθανής ενεργειακής συνεργασίας μεταξύ τουρκικών και αμερικανικών εταιρειών.
Η Τουρκία έχει μετατοπιστεί από την αποκλειστική υποστήριξη της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με έδρα την Τρίπολη στην εμπλοκή της και με την κυβέρνηση της ανατολικής Λιβύης με επικεφαλής τον Χαλίφα Χαφτάρ, με έδρα τη Βεγγάζη.
Το πρώτο σημάδι αυτής της μετατόπισης ήρθε τον Απρίλιο, όταν ο γιος του Χαφτάρ, Σαντάμ, επισκέφθηκε την Τουρκία και συναντήθηκε με τον Τούρκο υπουργό Άμυνας και ανώτερους στρατιωτικούς αξιωματούχους.
Αυτή η εμπλοκή έχει καταστήσει πιο πιθανό το κοινοβούλιο της Βεγγάζης να εγκρίνει τη συμφωνία αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Τουρκίας με την Τρίπολη του 2019.
Αυτό θα σηματοδοτούσε ένα ορόσημο για τα κυριαρχικά δικαιώματα και τις προσπάθειες εξερεύνησης ενέργειας της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Μέσω των συμφωνιών θαλάσσιας και αμυντικής συνεργασίας με την κυβέρνηση της Τρίπολης, η Τουρκία έχει καθιερωθεί ως βασικός πολιτικός και στρατιωτικός παράγοντας στη Λιβύη, επιχειρώντας από δύο στρατιωτικές βάσεις - μια ναυτική και χερσαία βάση στη Μισράτα και μια αεροπορική βάση στην Αλ-Ουατίγια - από τον Μάιο του 2020.
Ο ευρύτερος στόχος της Τουρκίας είναι να αξιοποιήσει αυτό το στρατιωτικό αποτύπωμα για να διασφαλίσει τα οικονομικά δικαιώματα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Τον Αύγουστο, η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου (NOC) της Λιβύης υπέγραψε μνημόνιο κατανόησης με την ExxonMobil.
Δεδομένου του εξέχοντος ρόλου της ExxonMobil στην εξερεύνηση φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, η συνεργασία μεταξύ της NOC, της ExxonMobil και της τουρκικής BOTAŞ φαίνεται ολοένα και πιο πιθανή.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Από τα παραπάνω προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:
Σε περιοχές παρελθουσών ή συνεχιζόμενων συγκρούσεων η Τουρκία αναμένεται να συνεργαστεί με αμερικανικές εταιρείες.
Καθώς η Τουρκία αυξάνει την ενεργειακή συνεργασία με την Ουάσινγκτον, διαφοροποιεί τις εισαγωγές ενέργειας μακριά από τη Ρωσία και αυξάνει τη στρατιωτική της παρουσία σε περιοχές όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες μειώνουν το αποτύπωμά τους, αναδύεται ένα νέο μοντέλο συνεργασίας ΗΠΑ-Τουρκίας.
Αυτό το μοντέλο βασίζεται σε κοινά εμπορικά συμφέροντα, στρατηγική περιφερειακή παρουσία και κατανομή βαρών που αξιοποιεί τις συμπληρωματικές δυνατότητες ήπιας και σκληρής ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας.
Η τύχη του Τουρκολιβυκού μνημονίου
Αναφορικά με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, εκτίμησή μας είναι ότι τελικά θα εγκριθεί από το Κοινοβούλιο της Λιβύης, αφού αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την σύμπραξη-συνεργασία ExxonMobil- NOC και της τουρκικής BOTAŞ για την συνεκμετάλλευση των θαλάσσιων ενεργειακών κοιτασμάτων της υποτιθέμενης ΑΟΖ της, νοτίως της Κρήτης.
Αν η παραπάνω εκτίμησή μας επαληθευθεί, θα λέγαμε ότι στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ με βάση τα συμφέροντά τους, μέσω της ExxonMobil , είναι εκείνες που καθορίζουν τις ΑΟΖ Ελλάδας-Λιβύης-Τουρκίας νοτίως και ανατολικά της Κρήτης, ενώ σειρά θα πάρει και η περιοχή της ΑΟΖ μας μεταξύ Κρήτης- Ρόδου-Καστελορίζου-Κύπρου-Κρήτης.
