Η επικείμενη συνάντηση μεταξύ του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν και του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στην Αλάσκα την Παρασκευή αποκτά ιδιαίτερη σημασία, όχι μόνο λόγω της χρονικής συγκυρίας, αλλά και εξαιτίας της συμβολικής γεωπολιτικής βαρύτητας της περιοχής. Η επιλογή της Αλάσκας δεν είναι τυχαία· πρόκειται για έναν χώρο με ιστορικό βάθος και στρατηγική σημασία, που ενδέχεται να επηρεάσει τις εξελίξεις στον πόλεμο της Ουκρανίας και ευρύτερα.
Η Αλάσκα, πέρα από ουδέτερη τοποθεσία, συμβολίζει για τη Μόσχα την ιστορική πώλησή της στις ΗΠΑ το 1867, μια από τις πιο ειρηνικές εδαφικές μεταβιβάσεις στην ιστορία. Το γεγονός αυτό υπενθυμίζει πως οι γεωπολιτικές αλλαγές μπορούν να προκύψουν όχι μόνο μέσω πολέμου, αλλά και μέσω διαπραγματεύσεων. Ο Πούτιν φαίνεται να επιδιώκει μια νέα φάση συνομιλιών, καθώς η στρατιωτική του προέλαση έχει φτάσει σε όρια.
Το μεγάλο παζάρι της Αλάσκας: Διπλωματικό πόκερ για την Ουκρανία η συνάντηση Τραμπ - Πούτιν
Σύμφωνα με ανάλυση των Financial Times, ούτε οι στρατιωτικές εξελίξεις ούτε οι οικονομικές πιέσεις φαίνεται να αναγκάζουν τον Πούτιν να περιορίσει τις εδαφικές του επιδιώξεις ή να αποδεχτεί δυσμενείς όρους ειρήνης. Αντιθέτως, επιδιώκει να διατηρήσει ανοιχτή την επικοινωνία με τον Τραμπ, ώστε να αποφύγει αρνητικές συνέπειες από πιθανή δυσαρέσκεια του Αμερικανού προέδρου.
Η ερευνήτρια Αλεξάντρα Προκοπένκο από το Carnegie Russia Eurasia Centre σημειώνει πως ο Πούτιν δεν έχει κανένα κίνητρο να τερματίσει τον πόλεμο, αλλά ενδιαφέρεται να διατηρήσει την προσοχή του Τραμπ.
Ωστόσο, η ρωσική πλευρά αντιμετωπίζει αυξημένο ρίσκο. Ο Τραμπ, παρά τις αρχικές του υποσχέσεις για άμεσο τερματισμό του πολέμου, έχει αρχίσει να εγκρίνει ουσιαστικές αποστολές όπλων στην Ουκρανία και να απειλεί με δασμούς χώρες όπως η Ινδία για την αγορά ρωσικού πετρελαίου.
Η στάση αυτή φαίνεται να μεταβλήθηκε μετά την επίσκεψη του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, στη Μόσχα, δύο ημέρες πριν από την προθεσμία του Τραμπ για εκεχειρία ή κυρώσεις. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην πρώτη επίσημη πρόσκληση του Πούτιν για συνάντηση με Αμερικανό πρόεδρο επί αμερικανικού εδάφους από το 2007.
Συνάντηση από ανάγκη, όχι από επιλογή
Ο καθηγητής Σαμ Γκριν από το King’s College του Λονδίνου εκτιμά πως η σύνοδος της Αλάσκας είναι αποτέλεσμα εγκλωβισμού και των δύο ηγετών στις δικές τους επιλογές. Ο Πούτιν δεν ήθελε να φανεί ότι υποχωρεί υπό πίεση, ενώ ο Τραμπ δίσταζε να επιβάλει κυρώσεις που ίσως αποδειχθούν αναποτελεσματικές.
Το γεγονός ότι ο Πούτιν επισκέπτεται τις ΗΠΑ ως προσκεκλημένος και όχι ως κατηγορούμενος, χωρίς την παρουσία Ουκρανών ή Ευρωπαίων, συνιστά διπλωματική νίκη για τη Μόσχα, σύμφωνα με τον Γκριν.
Η απουσία του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι από τη συνάντηση αποτελεί πάγια επιδίωξη του Κρεμλίνου. Το ότι αυτό επιτυγχάνεται χωρίς εμφανείς ρωσικές παραχωρήσεις στα βασικά σημεία του πολέμου, ενισχύει την εικόνα πολιτικού κέρδους για τον Πούτιν, όπως σημειώνει και ο πρώην Ρώσος ΥΠΕΞ Αντρέι Κοζίρεφ.
Οι στρατηγικοί στόχοι της Μόσχας και η πίεση προς το Κίεβο
Η προσπάθεια του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν να επαναφέρει τον διάλογο με τις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με Ουκρανούς αξιωματούχους, εξυπηρετεί τρεις βασικούς στόχους:
- Έξοδος από τη διεθνή απομόνωση,
- Αποφυγή νέων κυρώσεων,
- Αξιοποίηση της επιθυμίας του Τραμπ για τερματισμό του πολέμου, ώστε να επιτευχθούν διπλωματικά όσα δεν κατέστη δυνατό να επιτευχθούν στρατιωτικά.
Ενίσχυση της πίεσης στο πεδίο των μαχών
Η στρατιωτική πίεση προς την Ουκρανία εντείνεται, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις προωθούνται σε κρίσιμες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας, με στόχο την περικύκλωση στρατηγικών πόλεων. Σύμφωνα με την ανεξάρτητη ομάδα ανάλυσης Black Bird Group, η Ρωσία κατέλαβε 502 τετραγωνικά χιλιόμετρα ουκρανικού εδάφους μόνο τον Ιούλιο, διατηρώντας σταθερό ρυθμό από τον Μάιο.
Η ομάδα DeepState, που συνεργάζεται με το ουκρανικό υπουργείο Άμυνας, ανέφερε ότι οι ρωσικές δυνάμεις προώθησαν τη γραμμή τους κατά σχεδόν 7 χιλιόμετρα κοντά στην πόλη Ποκρόφσκ, την οποία επιχειρούν να περικυκλώσουν εδώ και έναν χρόνο.
Οικονομικές πιέσεις στη Ρωσία
Στο οικονομικό πεδίο, η Ρωσία εμφανίζεται ευάλωτη, καθώς τα έσοδα από την ενέργεια έχουν μειωθεί κατά 20% σε ετήσια βάση, λόγω της πτώσης των τιμών του πετρελαίου και των νέων δασμών που επέβαλε ο Τραμπ στις εξαγωγές προς την Ινδία.
Ο οικονομολόγος Γιανίς Κλούγκε από το γερμανικό Ινστιτούτο SWP σχολίασε ότι «η ρωσική οικονομία είναι σήμερα πιο αδύναμη από κάθε άλλη στιγμή τα τελευταία τρία χρόνια». Παρ’ όλα αυτά, η κατάσταση δεν θεωρείται ακόμη αρκετά κρίσιμη ώστε να οδηγήσει σε αλλαγή στρατηγικής από πλευράς Πούτιν.
Για τον Πούτιν, οι απειλές κυρώσεων εκλαμβάνονται περισσότερο ως ένδειξη δυσαρέσκειας του Τραμπ, παρά ως ουσιαστικό πρόβλημα.
Διπλωματικές κινήσεις και πιθανή ανταλλαγή εδαφών
Αν και το περιεχόμενο των συνομιλιών μεταξύ Πούτιν και του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, δεν έχει δημοσιοποιηθεί πλήρως, αμερικανικές επαφές με Ευρωπαίους και Ουκρανούς εταίρους αποκάλυψαν ότι εξετάζεται ακόμη και ανταλλαγή εδαφών.
Ο Τραμπ δήλωσε χαρακτηριστικά: «Θα γίνει κάποια ανταλλαγή περιοχών, προς όφελος και των δύο πλευρών». Η Μόσχα χαρακτήρισε τις προτάσεις Γουίτκοφ «αποδεκτές», αποφεύγοντας ωστόσο να σχολιάσει τις δηλώσεις Τραμπ.
Αμετακίνητοι οι στόχοι της Ρωσίας
Ο Πούτιν επιμένει ότι οι «προϋποθέσεις» του για την Ουκρανία παραμένουν αμετάβλητες, τις οποίες χαρακτηρίζει «στόχους της Ρωσίας». Κατά τη συνάντησή του με τον πρόεδρο της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, την 1η Αυγούστου, ανέφερε:
- Επίσημη αποκήρυξη της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ,
- Διατήρηση μη πυρηνικού καθεστώτος,
- «Αποστρατιωτικοποίηση» και «αποναζιστικοποίηση» της χώρας, που συνεπάγεται την απομάκρυνση του Ζελένσκι,
- Πλήρη απόσυρση των ουκρανικών δυνάμεων από τις τέσσερις μερικώς κατεχόμενες περιοχές: Ντονέτσκ, Λουχάνσκ, Χερσώνα και Ζαπορίζια.
Για τις δύο τελευταίες περιοχές, ο Πούτιν δεν αποκλείει την παραμονή της ουκρανικής κυριαρχίας, υπό τον όρο ότι θα εξασφαλίζεται πρόσβαση της Ρωσίας στην Κριμαία μέσω «νομικής δουλείας», δηλαδή διαδρόμου ελεύθερης διέλευσης.
Ο πολιτικός αναλυτής από το Κίεβο, Βολοντίμιρ Φεσένκο, χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη απαίτηση «διαπραγματευτική παγίδα», εκτιμώντας ότι «ο Πούτιν γνωρίζει πως η Ουκρανία δεν πρόκειται να κάνει μονομερείς παραχωρήσεις». Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Πούτιν θα επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί τη συνάντηση με τον Τραμπ για να παρουσιάσει την Ουκρανία ως υπεύθυνη για τη συνέχιση του πολέμου.
Η στάση της ουκρανικής κοινωνίας και οι διπλωματικές κινήσεις ενόψει της συνάντησης Πούτιν - Τραμπ
Αντίσταση στην παραχώρηση εδαφών από την ουκρανική κοινωνία
Παρά την παρατεταμένη κόπωση από τον πόλεμο, η πλειοψηφία των Ουκρανών απορρίπτει την παραχώρηση εδαφών ως μέσο επίτευξης ειρήνης. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου τον Ιούλιο:
- 74% των ερωτηθέντων απέρριψαν σχέδιο που περιλαμβάνει απώλεια των τεσσάρων περιοχών, έξοδο από το ΝΑΤΟ και περιορισμό των ενόπλων δυνάμεων.
- 54% υποστήριξαν ένα σχέδιο που παγώνει το μέτωπο, προσφέρει εγγυήσεις ασφαλείας και οδηγεί σε σταδιακή άρση κυρώσεων.
Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν ότι, παρά τις δυσκολίες, η ουκρανική κοινωνία παραμένει σταθερή στην άρνηση μονομερών παραχωρήσεων, ειδικά σε ζητήματα εθνικής κυριαρχίας και ασφάλειας.
Διπλωματικός πυρετός πριν από τη σύνοδο
Καθώς πλησιάζει η συνάντηση Πούτιν - Τραμπ, Κίεβο και Μόσχα εντείνουν τις διπλωματικές τους επαφές με συμμάχους και στρατηγικούς εταίρους.
- Η Ουκρανία ζητά διαπραγματεύσεις μόνο μετά από εκεχειρία ή ουσιαστική μείωση των συγκρούσεων, επιμένοντας σε προϋποθέσεις που διασφαλίζουν την εθνική της ακεραιότητα.
- Ο Πούτιν συνομιλεί με ηγέτες εννέα «φιλικών» χωρών, μεταξύ των οποίων ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας της Ινδίας.
Η εντατικοποίηση των επαφών υποδηλώνει προσπάθεια της Μόσχας να διαμορφώσει ευνοϊκό διεθνές περιβάλλον ενόψει της συνάντησης, με στόχο την ενίσχυση της διαπραγματευτικής της θέσης.
Οραματισμοί Πούτιν για νέο γεωπολιτικό πλαίσιο
Ο Ρώσος αναλυτής Αντρέι Κολέσνικοφ σχολίασε πως «η μόνη ρεαλιστική εναλλακτική είναι ο τερματισμός της σύγκρουσης», υπογραμμίζοντας την ανάγκη για πολιτική λύση.
Παράλληλα, ο Πούτιν φέρεται να οραματίζεται μια νέα "Γιάλτα" με τον Τραμπ και τον Σι, επιδιώκοντας τη διαμόρφωση ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, όπου η Ρωσία θα έχει κεντρικό ρόλο, διεκδικώντας τη "δόξα του Στάλιν".
