Ο Μακιαβέλι έλεγε πως η πολιτική είναι ένα παιχνίδι παθών και αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων και η υποκρισία είναι θεμελιώδης κανόνας...
Με αφορμή το έτος του κορονοϊού και την πολιτική διαχείριση της πανδημίας σε όλα τα επίπεδα τέθηκε εκ νέου το ζήτημα της αξιοπιστίας των πολιτικών θέσεων επ' αυτής. Σήμερα λόγω Πρωταπριλιάς θα διεισδύσουμε λίγο περισσότερο...
Το 1733 στο Άμστερνταμ δημοσιεύεται σε γαλλική μετάφραση υπογεγραμμένο από...κάποιον Τζόναθαν Σουιφτ το έργο “Η τέχνη της πολιτικής ψευδολογίας”. Σε αυτό μεταξύ άλλων σημειώνεται πως η τέχνη του πολιτικού ψεύδους είναι πράγματι “η τέχνη του να κάνεις τον λαό να πιστεύει ευεργετικά ψεύδη και να το κάνεις για καλό σκοπό”. Διότι ο λαός “δεν έχει κανένα δικαίωμα στην πολιτική αλήθεια”...
Αφού γίνεται ταξινόμηση των πολιτικών ψευδών, καθορίζονται οι κανόνες του πολιτικού ψεύδους μεταξύ των οποίων είναι και πως “δεν πρέπει να δείχνουμε στον λαό τρομερά πράγματα γιατί θα εξοικειωθεί με αυτά και θα τα συνηθίσει”.
Οι διδαχές της “Τέχνης της πολιτικής ψευδολογίας” παρουσιάζονται ως διαχρονικές και παγκόσμιες.
Τονίζεται επίσης πως : “Υπάρχει κάτι βασικό που διακρίνει το πολιτικό ψεύδος. Πρέπει να είναι εφήμερο! Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για να μπορέσει να προσαρμοστεί στις συνθήκες, για να γίνει κατάλληλο για όλα τα άτομα που πρέπει να θαμπώσει”.
Επίσης αναφέρεται πως “αν ένα ψεύδος επιβιώσει για μια ώρα, έχει ήδη πετύχει το σκοπό του, ακόμη και αν τελικά σβήσει”.
Σε ένα άλλο σημαντικό εγχειρίδιο με τίτλο “Είναι χρήσιμο να εξαπατά κανείς τον λαό;” ο Μαρί Ζαν Αντουάν Νικολά Ντε Καριτά, μαρκήσιος ντε Κοντορσέ, ενας από τους πιο ιδεολόγους της Γαλλικής Επανάστασης, αντιτίθεται ηχηρά στο λεγόμενο “ευγενές ψεύδος” δηλαδή στο υποτιθέμενο δικαίωμα του κυβερνώντος να εξαπατά τον λαό για το καλό του τελευταίου. Μολονότι η θεωρία του “ευγενούς ψεύδους” έχει τις ρίζες της στον Πλάτωνα η κριτική πραγματεία του Κοντορσέ είναι εντονότατη και στοιχειοθετημένη.
Το ζήτημα του αν πρέπει ή όχι ο κυβερνών να εξαπατά τον λαό αποτέλεσε αντικείμενο αντιπαραθέσεων και στοχασμού κατά τον 18ο αιώνα, όπως υποδεικνύει το επιγραμματικό ποίημα του Γκαίτε “Ψεύδος ή εξαπάτηση”, όπου ο ποιητής αφήνει να εννοηθεί πως αυτό αποτελεί έλασσον κακό, αν όχι απαραίτητο!
Οι υποστηρικτές του Μακιαβέλι έχουν πολλές φορές ισχυριστεί ότι εκείνος δεν σύστηνε το ψεύδος του ηγεμόνα, αλλά περιοριζόταν στο να περιγράψει τις διαδικασίες μέσω των οποίων ο ηγεμόνας διατηρούσε την εξουσία των πραγμάτων. Βέβαια αυτό δεν συνάδει με τα μακιαβελικά κείμενα απόλυτα, αφού για παράδειγμα το περίφημο Κεφάλαιο 18 του “Ηγεμόνα” συστήνει στον εξουσιαστή να δείχνει με τους δημόσιους λόγους και τις χειρονομίες του ότι συμμορφώνεται με τις αξίες που υποτιμά, ειδικά με την ειρήνη και την πίστη. Η υποκρισία αυτή του ηγεμόνα πρέπει να αποδοθεί στην φύση του λαού που “η ανοησία και η απλοϊκότητά του τον κάνουν να επιθυμεί να εξαπατηθεί”..
Το 1780 ο Γάλλος Φρεντερίκ ντε Καστιγιόν υποστήριξε πως ο λαός πρέπει να εξαπατάται διότι είναι “συνεχώς ανήλικος”! Από την άλλη ο Φρανσουά Καρτό ντε Λα Βιγιάτ σημειώνει πως αυτό το είδος δεσποτισμού από τους κυβερνώντες μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με την εκπαίδευση του λαού μέσα σε κλίμα ελευθερίας της γνώμης και ανθεκτικότητας σε ιδέες και συνήθειες.
Ένα μέγιστο ερώτημα που τίθεται στον ευρύτερο στοχασμού περί “καλού ψεύδους” είναι και το εξής: Πως μπορεί κανείς να διασφαλίσει ότι ο ισχυρός δεν θα χρησιμοποιήσει το ψεύδος προκειμένου να κάνει κάτι κακό, από την στιγμή που έχει επιτρέψει στον εαυτό του να το χρησιμοποιήσει για να κάνει το καλό;
Σε αυτό που συμφωνούν οι περισσότεροι είναι πως αυτό που διακυβεύεται είναι η διαφορά γνώσης ως εργαλείο πολιτικής κυριαρχίας.
Ο Λέο Στράους (1899 –1973), Γερμανό-Αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος και κλασικιστής που ειδικευόταν στην κλασική πολιτική φιλοσοφία, έκρινε πως “θα πρέπει να κυβερνούν μονάχα όσοι ξέρουν πως να το κάνουν και επιπλεόν χωριστά από όσους δεν ξέρουν”... Το σκεπτικό του είναι ταυτόχρονα μακιαβελικό, αλλά και νιτσεϊκό αφού ο Νίτσε είχε την ιδέα πως πολύς κόσμος δεν αναζητάει την αλήθεια αλλά μόνο μια ικανοποιητική πίστη. Ο Στράους υπερασπίζεται την πλατωνική πνευματική και ηθική ανωτερότητα των κυβερνώντων φιλοσόφων έναντι του κυβερνώμενου λαού.
Οι διευθύνουσες ελιτ έχουν και σήμερα πρόβλημα υποτίμησης της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του λαού , ο οποίος ακόμη μερικές φορές αντιμετωπίζεται ως...ανήλικος.
Άρα τι γίνεται με την αλήθεια; Πως θα νικήσει την πολιτική ψευδολογία. Κι εδώ έρχεται πάλι ο Κοντορσέ να δώσει την απάντηση στον “Λόγο για τις εθνικές συμβάσεις” το 1791: "Η αλήθεια ανήκει σε αυτούς που την αναζητούν και όχι σε αυτούς που ισχυρίζονται ότι την γνωρίζουν”....
