Του Μάνου Χατζηγιάννη

Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τάσσεται υπέρ της σκληρής ατζέντας στις διεθνείς του συναλλαγές. Η προσέγγισή του είναι συνήθως συνδεδεμένη με προσβολές και στρατιωτικές απειλές. Μισεί τον συμβιβασμό και κοιτάζει την παραδοσιακή διπλωματία με περιφρόνηση.

Υπό την κυριαρχία του, η Τουρκία έχει γίνει ένας αποδιοργανωτικός διεθνής παίκτης που έχει λίγους φίλους ή συμμάχους μικρότερης ή μεγαλύτερης σημασίας. Αυτήν την στιγμή η Άγκυρα αντιμετωπίζει τους περισσότερους εχθρούς και επικριτές από οποιαδήποτε άλλη στιγμή από την ίδρυση της δημοκρατίας εδώ και έναν αιώνα.

Αυτή η απομόνωση, ωστόσο, δεν έχει καμία συνέπεια για τον Ερντογάν, ο οποίος συχνά εκφράζει την ετοιμότητά του να χρησιμοποιήσει τον τουρκικό στρατό ως πρώτη επιλογή για την επίλυση προβλημάτων και όχι δια της διπλωματικής οδού.

Ο Ερντογάν αποδείχτηκε επίσης πιστός στα λεγόμενά του, αφού διέταξε τρεις στρατιωτικές επιδρομές στη Συρία, καθώς και εμπλέκοντας την Άγκυρα στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης.

Η Άγκυρα κάνει “πολεμικές πρόβες” στην ανατολική Μεσόγειο για να διαταράξει τις κοινές δραστηριότητες εξερεύνησης στο τομέα της ενέργειας της Ελλάδας, της Κύπρου, της Αιγύπτου και του Ισραήλ. Λέει ότι αυτές οι χώρες - που υποστηρίζονται από τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταξύ άλλων - αγνοούν τα δικαιώματα της Τουρκίας στην περιοχή καθώς και τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων. Βέβαια,την Πέμπτη, η Τουρκία ανακοίνωσε εκ νέου την πρόθεσή της να “γαβγίσει” στους γείτονες πραγματοποιώντας νέες αεροναυτικές ασκήσεις στην ανατολική Μεσόγειο, μια ημέρα αφότου τα πλοία της πραγματοποίησαν ναυτικές ασκήσεις.... με ένα αμερικανικό αντιτορπιλικό στην ίδια περιοχή.

Εν τω μεταξύ, ο αντι-τουρκικός συνασπισμός που γεννήθηκε από αυτή τη διαφωνία αναπτύσσεται, με σχεδόν καμία χώρα να μην προσέχει την αξία των επιχειρημάτων της Άγκυρας.

Λίγοι Τούρκοι αμφισβητούν το δικαίωμα της Άγκυρας να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της στη Μεσόγειο, ειδικά εάν εμπλέκεται ο παραδοσιακός αντίπαλος της χώρας, η Ελλάδα. Παρ 'όλα αυτά, πολλοί ανησυχούν ότι ο...τσαμπουκάς θα αποδειχθεί τελικά αντιπαραγωγικός.

Υπάρχει επίσης ανησυχία ότι η Τουρκία θα απορροφηθεί από μια σύγκρουση που δεν αφορά μόνο περιφερειακές αλλά και εξωτερικές δυνάμεις. Ο φόβος είναι ότι μια καυτή αντιπαράθεση στη Μεσόγειο θα μπορούσε να αποδείξει έντονα πόσο πολιτικά απομονωμένη έχει γίνει η Τουρκία του Ερντογάν.

Πολλοί Τούρκοι αναλυτές πιστεύουν ότι η διπλωματία είναι ο μόνος ορθολογικός τρόπος να προχωρήσει η γειτονική μας χώρα σε αυτήν την κρίση.

Η Τουρκία μπορεί να φαίνεται με την πρώτη ματιά ότι έχει εξασφαλίσει κάποια οφέλη από τη σκληρή προσέγγιση του Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική, την οποία ο Saban Kardas από το αμερικανικό think tank German Marshall Fund ορίζει ως «καταναγκαστική διπλωματία που υποστηρίζεται από στρατιωτικά μέσα». Για παράδειγμα, η Τουρκία ελέγχει τμήματα της συριακής επικράτειας σήμερα, κατά μήκος των συνόρων 911 χιλιομέτρων με τη χώρα, ως αποτέλεσμα των τριών μεγάλων στρατιωτικών επιδρομών της από τον Αύγουστο του 2016. 

Ωστόσο, απέτυχε να επιτύχει τους κύριους στόχους της, ο πρώτος και κύριος από τους οποίους ήταν η εξάλειψη των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ Λαϊκών Μονάδων Προστασίας (YPG-Κουρδική πολιτοφυλακή) από τη βόρεια Συρία. Η Τουρκία θεωρεί την συριακή κουρδική ομάδα τρομοκρατική οργάνωση που απειλεί την ασφάλειά της. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ διευκόλυνε την Επιχείρηση Olive Branch της Άγκυρας εναντίον του YPG στη βορειοανατολική Συρία το 2019, αποσύροντας τις δυνάμεις των ΗΠΑ από τα τουρκικά σύνορα. 

Αλλά ο αμερικανικός στρατός δεν άφησε τη Συρία, όπως περίμενε η Άγκυρα, και ουσιαστικά περέδωσε τις βάσεις που εκκένωσε στη Ρωσία αντί να τις παραδώσει στην Τουρκία. Εν τω μεταξύ, το YPG συνεχίζει να εδραιώνει τη θέση του με την υποστήριξη των ΗΠΑ ανατολικά του ποταμού Ευφράτη σε περιοχές που δεν είναι προσβάσιμες από την Τουρκία. Η Άγκυρα αντέδρασε θυμωμένα νωρίτερα αυτό το μήνα στην υποστήριξη της Ουάσιγκτον για μια συμφωνία πετρελαίου μεταξύ μιας αμερικανικής εταιρείας και της YPG.

Ο στρατηγός εν αποστρατεί Naim Baburoglu λέει ότι οι γείτονες της Τουρκίας στα νοτιοανατολικά της σήμερα είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία και όχι πλέον η Συρία.

«Η στρατιωτική δύναμη δεν είναι πάντα αρκετή για την επίτευξη οριστικών αποτελεσμάτων. Οι δράστες που αντιμετωπίζει η Τουρκία σε αυτό το μέτωπο έχουν τη δυνατότητα να αποτρέψουν τις κινήσεις της» έγραψε ο Μπαμπούρογλου για την πύλη ειδήσεων Gercek Gundem. Υπογραμμίζοντας την ανάγκη για «αποτελεσματική διπλωματία» για τη διασφάλιση των συμφερόντων της Τουρκίας, ο Μπαμπούρογλου προειδοποίησε ότι «η πρόοδος με δράστες που έχουν την ικανότητα να επηρεάσουν την πορεία των γεγονότων είναι ανάλογη με τη γεωπολιτική δύναμη κάποιου».

Ο άλλος κύριος στόχος της Άγκυρας στη βόρεια Συρία ήταν η δημιουργία μιας «ασφαλούς ζώνης» 480 χιλιομέτρων επί 32 χιλιομέτρων υπό τον αποκλειστικό της έλεγχο. Η πρόθεσή της ήταν να εγκαταστήσει ένα μεγάλο μέρος των 3,6 εκατομμυρίων Σύριων που έχουν αναζητήσει καταφύγιο στην Τουρκία σε αυτήν τη ζώνη για να μετριάσει το βάρος. Η Άγκυρα σχεδίαζε επίσης να εγκαταστήσει σε ολόκληρη την περιοχή Σουνίτες Σύριους που είναι φιλικοί προς την Τουρκία, δημιουργώντας έτσι μια ζώνη προστασίας μεταξύ της ίδιας και των κουρδικών οικισμών στην περιοχή. 

Ωστόσο, απέτυχε να εξασφαλίσει διεθνή υποστήριξη για αυτό το έργο λόγω της επιμονής της στον αποκλειστικό στρατιωτικό και διοικητικό έλεγχο της προτεινόμενης ζώνης.

Όσον αφορά το έδαφος δυτικά του Ευφράτη, η Τουρκία ξεκίνησε την επιχείρηση Spring Shield νωρίτερα αυτό το έτος για να αποκτήσει τον έλεγχο ολόκληρης της επαρχίας του Idlib. Η πρόθεσή της ήταν για άλλη μια φορά να εγκατασταθούν Σύριοι πρόσφυγες εκεί και να χρησιμοποιήσει την επαρχία ως στρατιωτική αφετηρία για επιθέσεις εναντίον του YPG. Ωστόσο, η Άγκυρα κατέληξε να εγκατασταθεί για πολύ λιγότερο για άλλη μια φορά αφού η Ρωσία αρνήθηκε να αφήσει τις τουρκικές δυνάμεις να κινηθούν πολύ μακριά νότια και να αποκτήσουν τον έλεγχο του στρατηγικού αυτοκινητόδρομου M-4 που διασχίζει τα μέσα της επαρχίας.

Η συνάντηση στη Μόσχα τον Μάρτιο μεταξύ του Ερντογάν και του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν οδήγησε την Τουρκία να αναστείλει τη λειτουργία της στο Ίντλιμπ. Η συνάντηση υπογράμμισε για άλλη μια φορά τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει η Τουρκία στη Συρία από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία. «Όταν ήρθε αντιμέτωπη με ισχυρούς δράστες που ελέγχουν την κλιμάκωση της κυριαρχίας, η Τουρκία υποχώρησε ή διευθέτησε συμφωνίες, όπως συνέβη με το μνημόνιο της Μόσχας τον Μάρτιο σχετικά με την κατάσταση στο Idlib», έγραψε ο Kardas σε άρθρο για το German Marshall Fund.

Η Μόσχα κάλεσε την Άγκυρα να παραδώσει το έδαφος που κατέλαβαν οι τουρκικές δυνάμεις στη βόρεια Συρία από το Ισλαμικό Κράτος ή από το YPG. Ο Ερντογάν απέρριψε αυτό το αίτημα. Η Ρωσία συνεχίζει επίσης να απαιτεί από την Τουρκία να εξαλείψει ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες στο Idlib - μερικές από τις οποίες όμως είναι αντιπρόσωποι της Άγκυρας. Η αποτυχία ή η απροθυμία της Τουρκίας να το πράξει παρέχει στη Μόσχα και στο συριακό καθεστώς δικαιολογία για να επιτύχουν στόχους στο τμήμα του Idlib βόρεια του αυτοκινητόδρομου M-4 που ελέγχεται από τον τουρκικό στρατό και τους αντιπροσώπους του.

Εν τω μεταξύ, η Τουρκία ενισχύει τις δυνάμεις της στο Idlib εν αναμονή περισσότερων προβλημάτων στο μέλλον. Σκοπεύει σαφώς να παραμείνει σε αυτό που κατέχει σήμερα χρησιμοποιώντας στρατιωτική δύναμη εάν είναι απαραίτητο.

Όπως υπογράμμισε ο Metin Gurcan στο πρακτορείο Al-Monitor, η κατάσταση στην επαρχία παραμένει εξαιρετικά ασταθής, με μια στρατιωτική κλιμάκωση να είναι μεγάλη. Η στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στη Λιβύη και η “επιτυχία της” φαίνεται να δικαιώνουν την καταναγκαστική διπλωματία του Ερντογάν. Η Λιβύη, ωστόσο, μπορεί να καταλήξει ως ένα άλλο ημιτελές έργο.

Η Τουρκία έχει ποντάρει τα χρήματά της σε ένα άλογο σε αυτήν την κρίση και χρειάζεται την κυρίαρχη ισλαμιστική κυβέρνηση του Fayez al-Sarraj για να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο της χώρας. Διαφορετικά, η θέση της Τουρκίας στη χώρα αυτή θα παραμείνει ασταθής.

Η διαίρεση της Λιβύης, η οποία θα αφήσει τον Χαφτάρ να ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και τον πετρελαϊκό πλούτο της, παραμένει ένας εφιάλτης για την Άγκυρα.

Η συμμετοχή της Άγκυρας στην κρίση αυτή έριξε λάδι στην φωτιά στην αυξανόμενη αραβική εχθρότητα απέναντι στην Τουρκία. Ο αναλυτής εξωτερικής πολιτικής Murat Yetkin σημειώνει ότι ο ισλαμιστικός προσανατολισμός του Ερντογάν, η υποστήριξή του στη Μουσουλμανική Αδελφότητα και οι πολλές αναφορές του στην οθωμανική κυριαρχία στην περιοχή έχουν αυξήσει τη δυσαρέσκεια εναντίον της Τουρκίας μεταξύ των αραβικών καθεστώτων. «Αυτό που ενώνει τους Άραβες σήμερα δεν είναι πλέον η αντι-Ισραηλινή αλλά η αντι-Τουρκική στάση. Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι ότι ο Ερντογάν δεν θέλει να το δει αυτό», έγραψε.

Ο Kardas τέλος ισχυρίστηκε ότι οι συχνές στρατιωτικές απειλές της Τουρκίας υπογραμμίζουν την αποτυχία της να αντλήσει δύναμη από ένα ευρύτερο φάσμα διπλωματικών μέσων. Η πιο αξιοσημείωτη αποτυχία από αυτή την άποψη, υποστηρίζει, είναι η έλλειψη οικοδόμησης συνασπισμών. «Εάν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, οι τρέχουσες δεσμεύσεις της [Τουρκίας] μπορούν να προκαλέσουν μια ανεξέλεγκτη κλιμάκωση και να σύρουν την Άγκυρα σε μια δύσκολη επιλογή μεταξύ υποχώρησης ή παγίδευσης σε επικίνδυνες στρατιωτικές συναντήσεις για ζητήματα αμφισβητήσιμης σημασίας», κατέληξε.