Οι συνεχείς παραβιάσεις του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ από ρωσικά αεροσκάφη τις τελευταίες εβδομάδες έχουν φέρει στο προσκήνιο ένα ερώτημα που κανείς δεν θέλει να απαντήσει βιαστικά: πρέπει η Συμμαχία να καταρρίψει ρωσικά μαχητικά; Το Politico επιχειρεί να φωτίσει τις πτυχές αυτού του διλήμματος, αλλά και να εξηγήσει γιατί μέχρι τώρα το ΝΑΤΟ αντιδρά με εξαιρετική προσοχή.

Εσθονία, Πολωνία και drones στον αέρα

Την περασμένη Παρασκευή, τρία ρωσικά MiG-31 μπήκαν στον εναέριο χώρο της Εσθονίας για 12 λεπτά, πριν αναχαιτιστούν από νατοϊκά μαχητικά – ανάμεσά τους και ιταλικά F-35, στο πλαίσιο της αποστολής εναέριας αστυνόμευσης της Βαλτικής. Λίγες μέρες νωρίτερα, ρωσικά drones παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Πολωνίας, με τουλάχιστον τρία να καταρρίπτονται από πολωνικά F-16 και ολλανδικά F-35.

Η αντίδραση των πρέσβεων του ΝΑΤΟ ήταν άμεση και ξεκάθαρη: «Η Ρωσία δεν πρέπει να έχει καμία αμφιβολία: το ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι θα χρησιμοποιήσουν όλα τα απαραίτητα στρατιωτικά και μη στρατιωτικά εργαλεία για να αμυνθούν». Από την πλευρά της, η Μόσχα επιμένει πως δεν έχει κάνει κάποιο λάθος.

Ανοιχτές απειλές και διαφορετικές οπτικές

Η Πολωνία και η Σουηδία δεν κρύβονται πλέον πίσω από διπλωματικές διατυπώσεις. Προειδοποιούν ανοιχτά ότι είναι έτοιμες να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη σε περίπτωση νέας παραβίασης. Όπως εξηγεί ο Τσάρλι Σαλόνιους-Παστερνάκ, διευθύνων σύμβουλος του Nordic West Office: «Η Ρωσία θεωρεί πως βρίσκεται σε πολεμική σύγκρουση μαζί μας και με τη Δύση. Εμείς δεν το βλέπουμε έτσι – κι αυτό αλλάζει τους κανόνες εμπλοκής μας».

1. Τι είναι οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ;

Οι κανόνες εμπλοκής είναι απόρρητοι και καθορίζουν πώς και πότε μπορεί να κινηθεί στρατιωτικά η Συμμαχία. Όπως εξηγεί η Οάνα Λουνγκέσκου, πρώην εκπρόσωπος Τύπου του ΝΑΤΟ: «Οι κανόνες εμπλοκής εξαρτώνται από την αποστολή ή την επιχείρηση. Το ΝΑΤΟ είναι αμυντική συμμαχία, στόχος του είναι η αποτροπή και, αν χρειαστεί, η άμυνα και η ήττα του αντιπάλου».

Οι κανόνες εγκρίνονται από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC) και εφαρμόζονται από τον Ανώτατο Συμμαχικό Διοικητή Ευρώπης (SACEUR), σήμερα τον Αλέξους Γκρίνκεβιτς. Απαιτείται ομοφωνία για κάθε απόφαση.

2. Τι ισχύει για τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις;

Οι κανόνες του ΝΑΤΟ δεν εμποδίζουν τις χώρες-μέλη να παίρνουν αποφάσεις στον δικό τους εναέριο χώρο, όταν δρουν υπό εθνική διοίκηση. Η Λιθουανία ανακοίνωσε νέους κανόνες που επιτρέπουν γρηγορότερη αντίδραση, ενώ η Ρουμανία συγκαλεί το Ανώτατο Αμυντικό Συμβούλιο για να καθορίσει τη δική της στάση απέναντι σε drones και μαχητικά.

Ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ ήταν σαφής: «Είμαστε έτοιμοι να καταστρέψουμε αντικείμενα που μας απειλούν», αλλά πρόσθεσε ότι χρειάζεται κοινή στάση από τους συμμάχους. «Πρέπει να είμαι 100% σίγουρος ότι δεν θα είμαστε μόνοι σε αυτό», τόνισε.

Στην περίπτωση της Εσθονίας, η χώρα δεν διαθέτει δικά της μαχητικά, οπότε εξαρτάται από τη διοίκηση του ΝΑΤΟ. Όπως σχολίασε πρώην αξιωματούχος της Συμμαχίας: «Η Ρωσία παραβίασε τον εναέριο χώρο της Εσθονίας επειδή δεν έχει δικά της πολεμικά αεροσκάφη».

3. Γιατί δεν κατέρριψε το ΝΑΤΟ τα MiG-31;

Η απόφαση για κατάρριψη δεν είναι απλή ούτε αυτόματη. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε εξήγησε ότι «δεν υπήρχε άμεση απειλή» στην περίπτωση της Εσθονίας. Η πρωθυπουργός Κρίστεν Μίχαλ συμφώνησε: «Υπάρχουν διάφορες παράμετροι στη χρήση βίας».

Ο πρώην αρχηγός της εσθονικής αεροπορίας Γιάακ Τάριεν τόνισε ότι σε καιρό ειρήνης δεν χρησιμοποιείται βία αυτομάτως, καθώς μπορεί να πρόκειται για λάθος. Ο Ουκρανός αναλυτής Μίκολα Μπιελιέσκοφ πρόσθεσε ότι ο φόβος κλιμάκωσης και η αβεβαιότητα για τη στάση του Τραμπ επηρεάζουν τη στάση του ΝΑΤΟ. «Κανείς δεν θα ξεκινήσει τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο εξαιτίας αυτού», σχολίασε.

4. Σκέφτεται το ΝΑΤΟ να αλλάξει τους κανόνες εμπλοκής;

Δεν είναι σαφές αν οι υπάρχοντες κανόνες επιτρέπουν κατάρριψη ρωσικών μαχητικών – και αν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις. Ωστόσο, οι συζητήσεις εντός της Συμμαχίας είναι συνεχείς.

Αξιωματούχοι από Εσθονία, Λιθουανία και Τσεχία ζητούν πιο σκληρή αντίδραση. Ο Πετρ Πάβελ, πρόεδρος της Τσεχίας, δήλωσε: «Πρέπει να απαντήσουμε αναλόγως, ενδεχομένως και με κατάρριψη».

Ο Ντόναλντ Τραμπ, ερωτηθείς σχετικά, απάντησε: «Ναι, το πιστεύω», ενώ ο Πολωνός ΥΠΕΞ Ράντοσλαβ Σικόρσκι σχολίασε: «Μήνυμα ελήφθη».

5. Πώς αλλάζουν οι κανόνες εμπλοκής;

Οι αλλαγές στους κανόνες εμπλοκής πρέπει να εγκριθούν από το NAC, με ομόφωνη απόφαση και σε συνεννόηση με τον SACEUR. Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ο SACEUR έχει περισσότερη ευελιξία για να κάνει προσαρμογές, όπως ενίσχυση δυνάμεων σε συγκεκριμένες περιοχές.

Η Οάνα Λουνγκέσκου εξηγεί: «Τα αμυντικά σχέδια του ΝΑΤΟ ενεργοποιήθηκαν στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και συνεχίζουν να προσαρμόζονται. Αυτό δίνει στον SACEUR σημαντική εξουσία».

6. Τι έγινε όταν χώρα του ΝΑΤΟ κατέρριψε ρωσικό αεροσκάφος;

Το 2015, η Τουρκία κατέρριψε ένα Sukhoi-24M κοντά στα τουρκο-συριακά σύνορα, μετά από παραβίαση 17 δευτερολέπτων και προειδοποιήσεις. Η ενέργεια δεν έγινε στο πλαίσιο νατοϊκής επιχείρησης, αλλά εθνικής πρωτοβουλίας.

Η Άγκυρα επικαλέστηκε το Άρθρο 4 του ΝΑΤΟ, παρουσίασε ηχητικά προειδοποιήσεων και έλαβε στήριξη από τη Συμμαχία με επιπλέον AWACS. Η Μόσχα απάντησε με εμπορικές κυρώσεις, ενώ ο Ερντογάν ζήτησε συγγνώμη.

Το αποτέλεσμα; Τα ρωσικά αεροσκάφη σταμάτησαν να πετούν στον τουρκικό εναέριο χώρο.