Ο πόθος της απελευθέρωσης από τις εκατονταετίες σκλαβιάς δεν αφήνει ανεπηρέαστο ούτε το νεοελληνικό θέατρο που βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα, αφού στην κατακτημένη χώρα είναι ανύπαρκτο αλλά οι θεατρικές σκηνές στις ελληνικές παροικίες μεταφέρουν τη σπίθα της εξέγερσης που πλησιάζει, όπως γράφει ο Κωνσταντίνος Μπορδόκας στον eleftherostypos.gr.
Διαδραστικός χάρτης με δημοτικά τραγούδια του 1821
Στις 7 Ιανουαρίου 1810 οι μαθητές της Ελληνικής Σχολής στο Βουκουρέστι με τη βοήθεια του δασκάλου τους Κ. Ιατρόπουλου παρουσιάζουν το, αγνώστου Έλληνα συγγραφέα, έργο «Φωκίων», στο οποίο κυριαρχούν τα πατριωτικά μηνύματα που ξεσηκώνουν τους θεατές και οδηγούν να μη αποδεχτεί την πρόσκληση ο εκπρόσωπος της Πύλης.
Η μοναδική περιγραφή των τεκταινομένων που διασώζεται είναι η επιστολή του Κωνσταντίνου Αργυρόπουλου -γραμματέα του ηγεμόνα της περιοχής- προς την αδελφή του :«Εν τω δράματι ηφθόνουν οι υπαινιγμοί αι προβλέψεις και αι προφητείαι περί αναστάσεως του Ρωμαϊκού Γένους, περί αποτινάξεως του καταθλιπτικού ζυγού των Αγαρινών».
Είναι τέτοιο το πάθος του πρωταγωνιστή, ονόματι Φωτίδης, που του γίνονται παρατηρήσεις μετά το τέλος της παράστασης :«Ο εκλαμπρότατος αυθέντης εκάλεσε τον Φωτίδη και επεδοκίμασε μεν την τέχνη του, κατέκρινε όμως αυστηρώς τη διαγωγήν του», με αποτέλεσμα τη διακοπή των παραστάσεων. Παρά τις συνεχείς συστάσεις και τη λογοκρισία να επικρέμεται πάνω από τους συντελεστές μέχρι το 1821 ανεβαίνουν στην ίδια πόλη αρκετές παραστάσεις ελληνικής θεματολογίας.
Σε άλλη δημοφιλή ακμάζουσα παροικία του ελληνισμού στην Οδησσό το 1816 παίζονται τα έργα «Θεμιστοκλής» με συγγραφέα και πρωταγωνιστή τον Γεώργιο Αβραμιώτη, μια διασκευή του «Δάφνις και Χλόη, την επόμενη χρονιά η τραγωδία του Σοφοκλή «Φιλοκτήτης» στα νέα ελληνικά, καθώς και το χορόδραμα «Σουλιώται εις τα Ιωάννινα».
Το 1819 ανεβαίνει το έργο του Ν. Πίκκολο «Ο θάνατος του Δημοσθένους» με συμπρωταγωνίστρια του Αβραμιώτη τη ρωσίδα ηθοποιό Μοράσκεβα που πιθανότατα αποτελεί την πρώτη γυναίκα που παίζει σε ελληνική θεατρική παράσταση. Το 1820 στην ίδια παράσταση προστίθεται το μονόπρακτο «Η Ελλάς και ο ξένος» με πρωταγωνιστή τον Σπυρίδων Δρακούλη. Παρότι τα έργα αυτά δεν έχουν άμεση σχέση με την επερχόμενη επανάσταση, η ελληνική θεματολογία ή έστω η εμφάνιση επί σκηνής μιας φουστανέλας αρκεί ώστε να ξεσηκώσει και να εμψυχώσει το πολυπληθές ελληνικό κοινό.
