Ο Μητροπολιτικός Ναός Αγιου Αχιλλίου, προστάτη και πολιούχου της Λάρισας είναι  ένας εμβληματικός Ναός αποτελεί σημείο αναφοράς στη ζωή της πόλης. Είναι χτισμένος στους πρόποδες του Πηνειού στον λόφο του Φρουρίου. 

Μια έρευνα που εξέδωσε το Τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού για κτίσματα που χρησιμοποιήθηκαν από τους Οθωμανούς και μετά έγιναν Εκκλησίες ήταν η αφορμή να προκαλέσει την άμεση αντίδραση του Μητροπολίτη Λαρίσης και Τυρνάβου κ. Ιερωνύμου ο οποίος ξεκινά τη δήλωση του λέγοντας:

"Ξεκινώ προειδοποιώντας τους αγαπητούς αναγνώστες και διευκρινίζοντας πως ότι διαβάσουν παρακάτω δεν είναι αστείο…

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εκατό (100) χρόνων δημοκρατικού πολιτεύματος, η γείτων και σύμμαχος στα πλαίσια του ΝΑΤΟ Τουρκία, αποφάσισε να αναθεσει στο Τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού να εκδώσει την έρευνα του Mehmet Emin YILMAZ για κτίσματα που χρησιμοποιήθηκαν από τους Οθωμανούς και μετά έγιναν Εκκλησίες.

Περιγράφουμε έτσι το περιεχόμενο της έρευνας αυτής, γιατί η ίδια αποσιωπά τι ήταν το κάθε κτίσμα πριν χρησιμοποιηθεί από τους Οθωμανούς κυρίως ως τζαμί. Επίσης, αντιπαρερχόμαστε το γεγονός ότι κατ᾽ ακρίβεια ως Οθωμανοί νοούνται οι καταγόμενοι από την οικογένεια του Οσμάν και όσοι τους υπηρετούσαν σχετιζόμενοι με αυτούς, κι όχι οι Τούρκοι ως εθνότητα συλλήβδην, ή οι Μουσουλμάνοι ως θρήσκευμα. Αυτό είναι πρόδηλο σε όσους έχουν γνώση της ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα πλαίσια της οποίας ακόμη και οι μη Οθωμανοί Μουσουλμάνοι γνώριζαν άγρια καταπίεση και εκμετάλλευση, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τους φελάχους της Αιγύπτου.

Έτσι, το 2023, μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί, πιθανόν και εν όψει των διεθνών αντιδράσεων, το Τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού παρουσίασε την τρίτομη, δίγλωσση (τουρκικά, αγγλικα) έκδοση της παραπάνω έρευνας με επίσημο τίτλο στα Τουρκικά: «Τουρκικά έργα/δημιουργήματα που μετατράπηκαν σε Εκκλησίες» και στα Αγγλικά: «Τα Τουρκικά μνημεία που μετατράπηκαν σε Εκκλησίες». Τελευταίος εκδόθηκε ο τρίτος τόμος, ο οποίος αφορά εξ ολοκλήρου σε περιοχές που ανήκουν στην Ελληνική Δημοκρατία.

Τον τελευταίο αυτόν τον τόμο είχαν την καλοσύνη να μου στείλουν σε ηλεκτρονική μορφή κάποιοι φίλοι κι εγώ από περιέργεια και λόγω έλλειψης χρόνου έψαξα και διάβασα μονον ότι αφορά στη Λάρισα. Έτσι, στις σελίδες 1346 και 1347 της τρίτομης έκδοσης, με έκπληξη διάβασα:

Yenişehir, Hasan Bey Câmii (=Λάρισα, Τζαμί του Χασάν Μπέη)

Yeri (=Τοποθεσία): Yunanistan, Yenişehir (=Ελλάδα, Λάρισα)

Bânîsi (=Κτίτωρ): Gâzi Hasan Bey (=Γαζής Χασάν Μπέης)

İnşâ Târihi (=Χρονολογία ανοικοδόμησης): 16. yüzyıl (= 16ος αιώνας)

Kiliseye Çevrilişi (=Μετατροπή σε Εκκλησία): 1965

Bugünkü Adı (=Σημερινό όνομα): Agios Achillios Kilisesi (=Εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου) (!!!)

Arşiv Kaydı (=Καταχώρηση αρχείου): Κενό (δηλαδή δεν υπάρχει επίσημη σχετική πιστοποίηση/καταχώρηση, προφανώς από οποιοδήποτε επίσημο αρχείο της Οθωμανικής Διοίκησης ή του Τουρκικού Κράτους)

Kaynakça (=πηγές): Bıçakçı 2003: 424-425, Evliyâ Çelebi 8/190 (είναι ονοματα Μουσουλμάνων περιηγητών).

Αμέσως δε κάτω από τον συνοπτικό αυτόν πίνακα υπάρχει το εξής επεξηγηματικό σημείωμα, το οποίο παραθέτω μεταφρασμένο στα Ελληνικά: «Το Τζαμί του Χασάν Μπέη βρισκόταν στο κέντρο της Λάρισας, δίπλα από τη γέφυρα που έκτισε ο ίδιος. Πέρα από το Τζαμί και τη γέφυρα, έκτισε έναν μεντρεσέ κι ένα σχολείο, ενώ έφτιαξε και τον τάφο του δίπλα από το Τζαμί.

Ο Γαζή (=ιερός πολεμιστής) Χασάν Μπέης ήταν ο Μπέης του Μοριά και μαρτύρησε (=σκοτώθηκε πολεμώντας) στην τοποθεσία Çaldıran. Όπως φαίνεται στην παλιά φωτογραφία, το Τζαμί έχει νάρθηκα (=πρόναο, εισαγωγικό τμήμα) ο οποίος χωρίζεται σε τρία μέρη και έχει τρούλο καλυμμένο με μόλυβδο, ενώ δίπλα υπάρχει ένας ψηλός μιναρές. Ο τάφος είναι πίσω από το μιχράμπ (=το ανατο-λικότερο σημείο του τζαμιού που είναι πιο κοντά στη Μέκκα και προς το οποίο προσεύχονται οι Μουσουλμάνοι).

Ο Εβλιγιά Τζελεμπί δίνει την εξής πληροφορία για το Τζαμί: «Το Τζαμί του Χασάν Μπέη με τον μολυβδένιο τρούλο στο ένα άκρο της γέφυρας, είναι ένα μεγάλο κτίριο, αλλά η διακόσμησή του είναι παλαιομοδίτικη. Κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου το Τζαμί και η γέφυρα καταστράφηκαν από Ιταλικό βομβαρδισμό και τον ισχυρό σεισμό που ακολούθησε αμέσως μετά. Στα κατοπινά χρόνια, στη θέση του Τζαμιού κτίστηκε η Εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου στην οποία η Λατρεία (εννοείται, η Ορθόδοξη) ξεκίνησε την 5η Ιουνίου 1965.»

Χωρίς να θέλω να θίξω τη διάσημη επιστημοσύνη των γειτόνων μας, θεωρώ τουλάχιστον βιαστικό και προβληματικό το ανωτέρω κείμενο, το οποίο μάλιστα παρατίθεται ως πρόιόν έρευνας και προβάλλεται από επίσημο κρατικό φορέα. Η στοιχειώδης ιστορία της πόλης της Λάρισας και μάλιστα από Οθωμανικές πηγές, αποκαλύπτει πως στο χώρο που σήμερα υψώνεται ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης, δεν λειτούργησε ποτέ Τζαμί, ούτε υπήρξε ποτέ κατασκευή που να παραπέμπει σε κάτι ανάλογο. Το πλησιέστερο στο χώρο του Αγίου Αχιλλίου Τζαμί υπήρχε δίπλα ακριβώς από το Μπεζεστένι, την περίφημη σκεπαστή αγορά της Λάρισας κατά την Οθωμανική περίοδο, εκεί περίπου όπου σήμερα βρίσκεται το «Φρούριο».

Στην περιοχή όπου υψώνεται ο Άγιος Αχίλλιος δεν θα μπορούσε να υπάρχει Τζαμί, γιατί ο χώρος από το 1792 και μετά φιλοξενούσε Εκκλησία. Έτσι, είτε στην πλευρά όπου είναι σήμερα ο Άγιος Αχίλλιος, είτε στον χώρο πρασίνου βόρειά του, κτίζονταν κατά καιρούς οι διάφοροι Ναοί προς τιμή του Αγίου Αχιλλίου, με πρώτον τον Ιερό Ναό που έκτισε ο πρόσφατα Αγιοκαταταγείς Ιερομάρτυρας Διονύσιος ο Καλλιάρχης, Μητροπολίτης Εφέσου ο από Λαρίσης, δηλαδή ένας από τους Αγίους Ιεράρχες που οι Οθωμανοί κρέμασαν μαζί με τον Άγιο Γρηγόριο τον Ε´ στις 10 Απριλίου 1821 ως τιμωρία για την Ελληνική Επανάσταση και τρομοκρατία του ρωμέικου πληθυσμού, ο οποίος αν και μαρτύρησε ως Μητροπολίτης Εφέσου, προηγουμένως είχε διατελέσει επί έτη Μητροπολίτης Λαρίσης.

Αναγκαζόμαστε να απαντήσουμε τα παραπάνω, όχι μόνο για λόγους αποκατάστασης της ιστορικής αλήθειας, αλλά και γιατί κείμενα σαν το ανωτέρω υποκρύπτουν σκοπιμότητες και κινδύνους. Κατά την ισλαμική αντίληψη, η μετατροπή ιερού τους χώρου σε χώρο λατρείας άλλης Θρησκείας, όχι μόνο σε Ορθόδοξο Ναό, αποτελεί πράξη εχθρική κατά του Προφήτη Μωάμεθ, η αποκατάσταση της οποίας μπορεί να φτάσει μέχρις αίματος. Η παρά τα επιστημονικά δεδομένα προβολή της θέσης ότι στον χώρο όπου σήμερα λειτουργεί ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης κάποτε υπήρξε Τζαμί, δεν αποτελεί μόνον αντίβαρο στις διαμαρτυρίες για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Τζαμί, αλλά ενέχει και κινδύνους φονταμενταλιστικών θεωρήσεων και ενεργειών.

Ένα ακόμη προβληματικό κείμενο βρίσκεται στη σελίδα 1357 του παραπάνω έργου. Το παραθέτουμε σε μετάφραση στην ελληνική: «Τζαμιά της Θεσσαλίας: Κατά έγγραφο που βρίσκεται στα Οθωμανικά αρχεία και χρονολογείται στις 29-5-1893, αναφέρεται πως μεγαλύτερα και μικρότερα Τζαμιά που βρίσκονται στον Βόλο, τη Λάρισα, τα Φάρσαλα, την Καρδίτσα και τα Τρίκαλα της περιοχής Θεσσαλίας, η οποία ενσωματώθηκε στην Ελλάδα, παραδόθηκαν στους Χριστιανούς και αντικαταστάθηκαν από Εκκλησίες και ταβέρνες, κάποιες Μουσουλμάνες παντρεύτηκαν Χριστιανούς, Μουσουλμάνοι τάφηκαν μαζί με «γύφτους» (=Ρομά), και σε ετοιμοθάνατους σε νοσοκομεία Μουσουλμάνους έδωσαν να πιούν κρασί.» .

Μια πρώτη παρατήρηση, το κείμενο είναι ανυπόγραφο και συνεπώς ανώνυμο. Είναι ένα από τα πολλά προπαγανδιστικά που κυκλοφορούσαν την εποχή εκείνη, παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων για να εξοργίσουν τους Βαλκάνιους λαούς και να τους στρέψουν τον έναν εναντίον του άλλου. Επειδή η αναίρεση όλων αυτών είναι μακροσκελής και έχουμε ήδη κουράσει, απλώς παραπέμπουμε στην εμπεριστατωμένη μονογραφία του Ελλογιμ. κ. Γεωργίου Καλαντζή, Γενικού Γραμματέως Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, με τίτλο: «Η Πρώτη Μουσουλμανική Μειονότητα του Ελληνικού Κράτους. Οι Μουσουλμάνοι της Θεσσαλίας», η οποία δημοσιεύτηκε στην Εξαμηνιαία Επιστημονική Επετηρίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Λαρίσης και Τυρνάβου ΑΧΙΛΛΙΟΥ ΠΟΛΙΣ.

Εκεί με αναντίρρητα επιχειρήματα και στοιχεία, ο κ. Γενικός Γραμματεύς αποδεικνύει ότι η Ελλάδα, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και έχοντας αποκτήσει έναν ισχυρό μουσουλμανικό πληθυσμό, χωρίς να δεσμεύεται από Διεθνείς Συνθήκες ή έστω Διεθνείς Αρχές που δημιουργήθηκαν δεκαετίες μετά, έχοντας μόνον το ήθος του Ορθόδοξου Κράτους, προστάτευσε τους Μουσουλμάνους κι έκανε ο,τιδήποτε δυνατό για να τους διευκολύνει στην παραμονή τους, σε μια ειρηνική συνύπαρξη με τους Ορθοδόξους. Τα υπόλοιπα είναι εκ του πονηρού…