Γάλλος φιλέλληνας, διαπρεπής ελληνιστής και διανοούμενος, ο Οκτάβιος Μερλιέ (Octave Merlier) διετέλεσε επί μακρόν διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών και συνέβαλε τα μέγιστα αφενός στη σφυρηλάτηση δεσμών φιλίας ανάμεσα στον ελληνικό και το γαλλικό λαό και αφετέρου στην ουσιαστική πολιτισμική προσέγγιση Ελλάδας και Γαλλίας.

Οι σπουδές και ο Μεγάλος Πόλεμος

Ο Μερλιέ γεννήθηκε στην πόλη της βορειοανατολικής Γαλλίας Ρουμπαί, στις 25 Οκτωβρίου 1897.

Εκεί έμαθε τα πρώτα του γράμματα, ενώ το 1908 εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένειά του στο Παρίσι, όπου συνέχισε τις εγκύκλιες σπουδές του στο φημισμένο Λύκειο Ερρίκου Δ’ (Lycée Henri-IV).

Το 1915 ο Μερλιέ πήρε το baccalauréat Κλασικής Φιλολογίας και Φιλοσοφίας, αλλά στη συνέχεια διέκοψε τις σπουδές του λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο φιλέλληνας ναύαρχος που ηγήθηκε της ναυμαχίας στο Ναυαρίνο

Κατατάχθηκε στο στρατό ως εθελοντής, έλαβε μέρος σε διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις (Βερντέν κ.α.), τραυματίστηκε και παρασημοφορήθηκε.

Μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου ο Μερλιέ ενεγράφη στη Φιλολογική Σχολή της Σορβόννης, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούσε μαθήματα στην École Pratique des Hautes Études.

Το 1923 απέκτησε ύστερα από επίπονη εξεταστική διαδικασία τον τίτλο του agrégé de grammaire.

Ο γάμος με τη Μέλπω Λογοθέτη και η σχέση με τον Hubert Pernot

Την ίδια περίοδο γνωρίστηκε με τη Μέλπω Λογοθέτη (1890-1979), η οποία δίδασκε τη νεοελληνική γλώσσα ως βοηθός του σπουδαίου γάλλου γλωσσολόγου Hubert Pernot.

Ο γάμος του με τη Μέλπω σηματοδότησε την έναρξη της ιδιαίτερα αξιόλογης πνευματικής διαδρομής του ζεύγους Μερλιέ.

Ο Μερλιέ, επιστήμονας με υψηλό πνευματικό επίπεδο και εξαιρετική κατάρτιση στα αρχαία ελληνικά (χάρη στα αναμφισβήτητα πνευματικά του εφόδια έγινε μέλος αρχικά της Εταιρείας Ελληνικών Σπουδών, το 1921, και ακολούθως της Γλωσσικής Εταιρείας του Παρισιού, το 1931), αφοσιώθηκε έκτοτε στην ενίσχυση των ελληνογαλλικών σχέσεων, μια και η Ελλάδα έγινε για εκείνον η δεύτερη πατρίδα του.

Χάρη στον καλό του δάσκαλο, τον Pernot, ο Μερλιέ γνώρισε τη σύγχρονη Ελλάδα, τη γλώσσα και τον πολιτισμό της.

Η Μικρασιατική Καταστροφή, η ανείπωτη τραγωδία του ελληνισμού με τις ανυπολόγιστες ανθρώπινες απώλειες και υλικές ζημίες, καθώς και η εξαφάνιση ενός πολιτισμού χιλιάδων ετών, συγκίνησαν σε πολύ μεγάλο βαθμό τον Μερλιέ, ο οποίος αφιέρωσε όλες του τις προσπάθειες στην αναβίωση του μικρασιατικού ελληνισμού.

Η δράση του Μερλιέ στην Ελλάδα

Ο Μερλιέ ήλθε στην Ελλάδα το 1925, για να εργαστεί ως «πρωτεύων» καθηγητής στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας.

Στόχος του δεν ήταν μόνο να διδάξει τη γαλλική γλώσσα και το γαλλικό πολιτισμό, αλλά και να αποκαταστήσει στο μέτρο του δυνατού τις φιλικές σχέσεις των Ελλήνων και των Γάλλων, που είχαν κλονιστεί λόγω της αρνητικής για τη χώρα μας στάσης που είχε τηρήσει η επίσημη Γαλλία στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Χάρη στη λαμπρή  διδακτική και επιστημονική δραστηριότητα που ανέπτυξε, ο Μερλιέ κατέστη το 1938 ο διευθύνων του Γαλλικού Ινστιτούτου.

Μεταξύ των επιτευγμάτων του στο διάστημα αυτό ξεχωρίζουν η σημαντικότατη αύξηση του αριθμού των μαθητών του Ινστιτούτου και η λειτουργία ειδικού τμήματος μόρφωσης ελλήνων καθηγητών της γαλλικής γλώσσας (Cours spécial, 1930).

Το 1930 η μουσικολόγος Μέλπω Λογοθέτη – Μερλιέ προέβη –με τη συνδρομή του συζύγου της– στην ίδρυση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, αποσκοπώντας στη διάσωση της ιστορίας και του πολιτισμού του ξεριζωμένου και καθημαγμένου μικρασιατικού ελληνισμού, του προσφυγικού πληθυσμού που συνέρρευσε στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Ο Μερλιέ θεώρησε τη συμβολή του στην εδραίωση και τη δημιουργική δραστηριότητα του προαναφερθέντος ιδρύματος ως υπέρτατο χρέος του.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από το Νοέμβριο του 1940, ο Μερλιέ, ο οποίος εξακολουθούσε να εκτελεί χρέη διευθύνοντος του Γαλλικού Ινστιτούτου, αποτέλεσε το μυστικό αντιπρόσωπο της Ελεύθερης Γαλλίας στην Ελλάδα.

Το Μάιο του 1941 ο Μερλιέ συνελήφθη από τις ναζιστικές Αρχές και οδηγήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ.

Μετά την αποφυλάκισή του το Ινστιτούτο και τα γαλλικά θρησκευτικά σχολεία επαναλειτούργησαν, αλλά η κυβέρνηση του Βισύ τον απομάκρυνε από τη θέση του λόγω της αντιναζιστικής δράσης του.

Ο Μερλιέ συνελήφθη και πάλι και εξορίστηκε στο Aurillac της Γαλλίας, τον Αύγουστο του 1941.

Αφού έλαβε μέρος στη γαλλική αντίσταση κατά του ναζισμού, ο Μερλιέ επέστρεψε στην Ελλάδα, τον Ιούλιο του 1945, ως διευθυντής πλέον του Γαλλικού Ινστιτούτου.

Στη δεύτερη αυτήν περίοδο ο παθιασμένος με την Ελλάδα Μερλιέ, με τη συνδρομή του επίσης φιλέλληνα Ροζέ Μιλλιέξ (Roger Milliex), τότε υποδιευθυντή του Ινστιτούτου (και διευθυντή αυτού επί Κατοχής), πρόσφερε σε έλληνες πνευματικούς ανθρώπους υποτροφίες για σπουδές στο Παρίσι (μεταξύ αυτών, ο Νίκος Σβορώνος, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Γεώργιος Κανδύλης και ο Κώστας Κουλεντιανός).

Πέραν τούτου, ο Μερλιέ εξασφάλισε την πλήρη αυτονομία του Γαλλικού Ινστιτούτου, στο οποίο εντάχθηκαν ως παραρτήματα όλα τα τμήματα που συντηρούσε η Alliance française.

Έτσι, το 1960 είχαν δημιουργηθεί και λειτουργούσαν 32 παραρτήματα του Γαλλικού Ινστιτούτου στη χώρα μας (12 στην Αθήνα και 20 στην επαρχία), με χιλιάδες μαθητές.

Παράλληλα, ο Μερλιέ δημιούργησε ανώτερες τάξεις Λυκείου, που προετοίμαζαν τους ενδιαφερομένους για το γαλλικό baccalauréat, καθώς και πανεπιστημιακά τμήματα για τα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά, τη γαλλική φιλολογία, την ιστορία, τη φιλοσοφία, την ψυχολογία και την παιδαγωγική.

Φθάνοντας στο απόγειο της δραστηριότητάς του, ο Μερλιέ δημιούργησε τυπογραφικό συγκρότημα και καθιέρωσε σειρά εκδόσεων του Γαλλικού Ινστιτούτου, ενώ δεν παρέλειπε να οργανώνει διαλέξεις (με τη συμμετοχή γάλλων και ελλήνων διανοουμένων) και εκθέσεις.

Φυσικά, ο Μερλιέ δεν ξεχνούσε το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, το δημιούργημα της συζύγου του, και παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς τη λειτουργία του, τις έρευνές του και τα αποτελέσματα αυτών.

Η ιδιότητα του Μερλιέ υπήρξε καθοριστικής σημασίας για τη συνεργασία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών με το γαλλικό κράτος, το οποίο στάθηκε ουσιαστικός αρωγός στο εκδοτικό έργο και στην επιστημονική αποστολή του ιδρύματος.

Η επιστροφή στη Γαλλία

Το 1961 ο Μερλιέ έλαβε εντολή να επιστρέψει στη Γαλλία, όπου διορίστηκε καθηγητής της Νεοελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provence.

Στην πατρίδα του πλέον, ο Μερλιέ πάσχισε να διαδώσει τη νεοελληνική γλώσσα και να καταστήσει προσιτό στο γαλλικό κοινό το νεοελληνικό πολιτισμό.

Χάρη στη συνεργασία και άλλων νεοελληνιστών ο στόχος του επιτεύχθηκε, καθώς το Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provence κατέστη ένα από τα κέντρα διδασκαλίας της νεοελληνικής γλώσσας και του νεοελληνικού πολιτισμού επί γαλλικού εδάφους.

Η επάνοδος στην Ελλάδα

Όταν συνταξιοδοτήθηκε, το 1971, ο Μερλιέ έλαβε την απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα, τη δεύτερη πατρίδα του, και να συμβάλει με όλες του τις δυνάμεις στην προκοπή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.

Ο Οκτάβιος Μερλιέ απεβίωσε στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου 1976, σε ηλικία 79 ετών.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Οκτάβιος και η Μέλπω Μερλιέ στους Δελφούς το 1950.