Το χθεσινό (30/10/2020) φονικό χτύπημα του Εγκέλαδου στη Σάμο και τη Σμύρνη, δυστυχώς στοίχισε τη ζωή σε δύο παιδιά, ένα 17χρονο αγόρι κι ένα 15χρονο κορίτσι στη Σάμο και προκάλεσε τον σοβαρό τραυματισμό ενός 14χρονου αγοριού. Περισσότερα ήταν τα θύματα στη Σμύρνη, με τουλάχιστον 25 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Μπροστά στις ανθρώπινες απώλειες, ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με νέα παιδιά οι υλικές καταστροφές που προκλήθηκαν, περνούν σε δεύτερη μοίρα.
Να εκφράσουμε κι εμείς με τη σειρά μας τα θερμά μας συλλυπητήρια στις οικογένειες των παιδιών που χάθηκαν τόσο πρόωρα και άδικα και τη συμπαράστασή μας στους κατοίκους της Σάμου και, καθώς πάνω απ’ όλα είμαστε άνθρωποι, και στους κατοίκους της Σμύρνης.
Το ιστορικό των σεισμών Σάμου και Σμύρνης
Δυστυχώς η Ελλάδα είναι μια ιδιαίτερα σεισμογενής χώρα. Ο Εγκέλαδος κάνει συχνά-πυκνά την εμφάνισή του, προκαλώντας θύματα και υλικές καταστροφές.
Μελετώντας δύο πολύ σπουδαία βιβλία, τα «Οι ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ», των Βασίλη και Κατερίνας Παπαζάχου και «ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ», του Παναγιώτη Σπυρόπουλου, στα οποία υπάρχουν λεπτομερείς αναφορές στους σεισμούς του ελλαδικού χώρου από την αρχαιότητα ως τα τέλη του 20ου αιώνα, διαπιστώσαμε ότι η Σάμος, δεν έχει χτυπηθεί πολλές φορές από τον Εγκέλαδο στο μακρινό παρελθόν. Αναφορές για καταστροφικούς σεισμούς στο νησί, υπάρχουν από τον 19ο αιώνα.
Τα «χτυπήματα» είναι σχετικά λίγα, ωστόσο τα μεγέθη των σεισμών που έπληξαν το νησί του Πυθαγόρα ήταν ισχυρότατα. Στους σεισμούς της Σάμου και της Σμύρνης, θα αναφερθούμε εκτενέστερα στη συνέχεια.
Οι πρώτες αναφορές για σεισμούς στη Σμύρνη, χρονολογούνται από το 105 μ.Χ., όταν ο Εγκέλαδος με 6,6 R προκάλεσε πολλές ζημιές σε Κυδωνίες και Φώκαια και λιγότερες σε Σμύρνη και Λέσβο.
Ο Βυζαντινός χρονογράφος Ιωάννης Μαλάλας, αναφέρει ότι το 110 μ.Χ., η Σμύρνη, η Έφεσος και άλλες πόλεις της Μ. Ασίας υπέστησαν σοβαρές ζημιές από σεισμό, το μέγεθος του οποίου υπολογίζεται στα 6,8 R και ότι ο αυτοκράτορας Κλαύδιος, βοήθησε στην ανοικοδόμησή τους.
Η πρώτη «αποκλειστική» αναφορά για σεισμό στη Σμύρνη γίνεται από τους Ιωάννη Ζωναρά και Γεώργιο Σύγκελλο που γράφουν ότι η πόλη έπαθε μεγάλες ζημιές από σεισμό το 165 μ.Χ. (εκτιμώμενο μέγεθος 6,5 R, ένταση VIII της κλίμακας Μερκάλι) και ανοικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο.
Η επόμενη αναφορά για σεισμό στη Σμύρνη, γίνεται το 688. Το μέγεθος του εκτιμάται στα 6,5 R και η έντασή του σε ΙΧ (9 βαθμούς Μερκάλι). Τον σεισμό αναφέρουν ο Τούρκος K. Ergin και οι συνεργάτες του, στο βιβλίο «A catalogue of earthquakes of Turkey and surrounding area» (1967).
Το 1039, ο Κεδρηνός αναφέρει ότι «φρικώδης σεισμός», χτύπησε τη Σμύρνη, όπου το θέαμα ήταν ελεεινό γιατί κατέπεσαν τα πιο ωραία οικοδομήματα (εκτιμώμενο μέγεθος σεισμού 6,8 R, ένταση IΧ).
Η Σμύρνη καταστράφηκε και από τον μεγάλο σεισμό (6,8 R), που έπληξε τη Χίο στις 20 Μαρτίου 1389.
Το 1674, ένας ακόμα σεισμός που προκάλεσε σοβαρές ζημιές στη Χίο, έγινε ιδιαίτερα αισθητός και στη Σμύρνη (μέγεθος 6,5 R).
Μεγάλη καταστροφή όμως, έπαθε η Σμύρνη 14 χρόνια αργότερα, το 1688. Στις 10 Ιουλίου του έτους αυτού, ισχυρότατος σεισμός μεγέθους 6,8 R και έντασης Χ, με διάρκεια μισό λεπτό, ισοπέδωσε σχεδόν το καμάρι της Ιωνίας και προκάλεσε τον θάνατο 15.000-20.000 ανθρώπων. Μεταξύ των θυμάτων του σεισμού, ήταν ο κατά τύχη ευρισκόμενος στη Σμύρνη Πατριάρχης Αλεξανδρείας, Παρθένιος Α’ και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Ιγνάτιος.
Στις 4 Απριλίου (νέο ημερολόγιο) 1739, σε ενθύμηση καλόγερου από τους κώδικες του μοναστηριού της Πάτμου, αναφέρεται ότι πολύ δυνατός σεισμός (6,6 R, ένταση ΙΧ), έπληξε τη Σμύρνη προκαλώντας ρήγματα σε όλα τα σπίτια της. Είχε προηγηθεί 6 μέρες νωρίτερα, η εμφάνιση ενός φωτεινού σημαδιού στο βόρειο μέρος της Πάτμου, την οποία αναφέρει ο μοναχός. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ένα νησάκι που βρισκόταν στην είσοδο του λιμανιού της Σμύρνης, εξαφανίστηκε!
Μπορεί να φαίνεται εντυπωσιακό, αλλά η πρώτη καταγεγραμμένη σεισμική δόνηση κοντά στη Σάμο, με επίκεντρο μάλιστα πολύ κοντά σ’ αυτό του χθεσινού σεισμού, αναφέρεται τον Απρίλιο του 1831 (μέγεθος 6R, ένταση VII). 7 άνθρωποι σκοτώθηκαν, λόγω πτώσης βράχων από το βουνό Κέρκης(Κερκετέας).
Ένα μήνα αργότερα (Μάιος 1831), σημειώθηκε στο κέντρο του νησιού νέος σεισμός (Sieberg 1932).
To 1846, νέος σεισμός (6R, ένταση VIII), έπληξε τη Σάμο και τη γειτονική χερσόνησο της Μυκάλης, προξενώντας μεγάλες ζημιές.
22 χρόνια αργότερα, το 1868, σεισμός μεγέθους 6 R και έντασης VII έπληξε τη Σάμο. Ιδιαίτερα χτυπήθηκε το χωριό Παγώνδας, στο οποίο κατέρρευσαν μερικά σπίτια, ενώ περίπου 100 υπέστησαν ζημιές.
Το 1873, ισχυρότατος σεισμός (6,6 R, ένταση VIII), έπληξε τη Σάμο. Ήταν τόσο δυνατός, ώστε κάποιοι που βάδιζαν, έπεσαν στο έδαφος. Οι μεγαλύτερες ζημιές έγιναν στο ανατολικό μέρος του νησιού, κυρίως από τους μετασεισμούς που ακολούθησαν. Υπήρξαν και αρκετοί τραυματίες. Πολλοί κάτοικοι εγκατέλειψαν την ύπαιθρο και κατέφυγαν στο Βαθύ και τη Χώρα. Ο σεισμός έγινε αισθητός όχι μόνος στη Σμύρνη και άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας, αλλά ακόμα και στη Θεσσαλονίκη!
Μόλις ένα χρόνο αργότερα, το 1874, σεισμός 6,3 R και έντασης VIII, χτυπά τη Σάμο προκαλώντας ολική καταστροφή ή πολύ σημαντικές βλάβες σε 150 σπίτια. Οι μετασεισμοί, διήρκεσαν πολλούς μήνες.
Τον Οκτώβριο του 1877, ο Εγκέλαδος «επισκέπτεται» πάλι τη Σάμο (6R, ένταση VIII). Οι μεγαλύτερες βλάβες προκλήθηκαν στα χωριά Αυλάκι και Κοκκάρι. 45 σπίτια κατέρρευσαν και 70 υπέστησαν σημαντικές ζημιές.
Ο 19ος αιώνας που ήταν ιδιαίτερα καταστροφικός, λόγω σεισμών, για τη Σάμο, «κλείνει» με μία δόνηση 6,6R και ένταση VII. Μερικά παλιά σπίτια κατέρρευσαν και άλλα, υπέστησαν ρωγμές. Ο σεισμός έγινε αισθητός ως τη Λάρισα, όπως προκύπτει από δημοσίευμα της εφημερίδας «Σάλπιγξ» της θεσσαλικής πόλης!
20ος αιώνας – Οι σεισμοί του 1904 και του 1955 στη Σάμο
Ο 20ος αιώνας, δεν ξεκίνησε πολύ καλά για τη Σάμο. Στις 29 Ιουλίου/11 Αυγούστου 1904, λίγο μετά τις 8 π.μ. ένας ισχυρότατος σεισμός 6,8 R και έντασης VIII, προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στη Σάμο και μικρότερες σε Πάτμο, Ικαρία και δυτική Μικρά Ασία. Έγινε αισθητός στις Κυκλάδες, την Αθήνα και τις μεσογειακές ακτές της Αιγύπτου. Από τον σεισμό σκοτώθηκαν 4 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 7. Στο νησί καταστράφηκαν 540 σπίτια.
Οι ζημιές που προκλήθηκαν σ’ ολόκληρο το νησί, έφτασαν τις 20.000 λίρες. Μεγαλύτερες ζημιές, υπέστησαν σπίτια στους οικισμούς: Χώρα, Άνω Βαθύ, Πύργος, Κουμέικα, Σκουρέικα, Κοντέικα και Αγία Τριάδα.
Οι μεγάλοι μετασεισμοί που έγιναν στις 12 και 18 Αυγούστου και στις 6 Οκτωβρίου, συμπλήρωσαν την καταστροφή.
Ο τελευταίος, μέχρι χθες, μεγάλος σεισμός στη Σάμο, έγινε στις 16 Ιουλίου 1955 (6,9R, ένταση VIII, Αγαθονήσι). Το επίκεντρο του σεισμού, βρισκόταν στο Δέλτα του ποταμού Μπουγιούκ Μεντερές. Προκάλεσε βλάβες στη Σάμο και το Αγαθονήσι. 2 άτομα τραυματίστηκαν και 40 σπίτια κατέρρευσαν. Ζημιές υπέστησαν επίσης κτίρια στη Λέρο και την Κάλυμνο.
Πριν τον κυρίως σεισμό, σημειώθηκαν ασθενείς δονήσεις (η μεγαλύτερη στις 22.55 της 15/7, με μέγεθος 4,4R).
Ακολούθησαν μετασεισμοί, ο μεγαλύτερος από τους οποίους είχε μέγεθος 5,1R και σημειώθηκε στις 13.39 της 28/8.
Με την ευκαιρία, να αναφερθούμε ότι όπως απέδειξε ο μεγάλος σεισμολόγος Βασίλης Παπαζάχος το 1975, η μέση διαφορά, D1= Μ-Μ1, του μεγέθους του κύριου σεισμού M και του μεγαλύτερου μετασεισμού M1, για τις σεισμικές ακολουθίες του ελληνικού χώρου, δεν εξαρτάται από το μέγεθος του κύριου σεισμού και είναι M-M1=1,1 (α)
Η σχέση αυτή όμως, όπως γράφει ο Β. Παπαζάχος, είναι μόνο μια πρώτη ένδειξη για το μέγεθος του μεγαλύτερου μετασεισμού που αναμένουμε, γιατί ορισμένες φορές αυτός είναι σχεδόν ίσος με το μέγεθος του κύριου σεισμού και άλλες φορές αρκετά μικρότερος απ’ ό,τι προβλέπει η σχέση (α).
Δηλαδή, ο μεγαλύτερος μετασεισμός των χθεσινών 6,7R της Σάμου, δεν θα είναι απαραίτητα 5,6R.
