Ένα από τα θέματα στα οποία έχουμε αναφερθεί ακροθιγώς σε ορισμένα άρθρα και έχει σχολιαστεί αρκετά από τους αναγνώστες του protothema.gr, είναι τα όρια του ελληνισμού σε διάφορες χρονικές περιόδους.
Σκεφτήκαμε λοιπόν να αφιερώσουμε ένα άρθρο στις αρχαίες ελληνικές αποικίες σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική και να αναφερθούμε σε όσο περισσότερες από αυτές γίνεται, καθώς ήταν πολλές δεκάδες.
Και καθώς η ανάλυση του DNA των κατοίκων πολλών από τις περιοχές αυτές, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη «Η Γενετική Ιστορία των Ελλήνων», δίνει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες, να δούμε αν τεκμηριώνεται η παρουσία των Ελλήνων από τη γενετική.
Η ιστορία των αποικιών των αρχαίων Ελλήνων (8ος π. Χ.)
Ανήσυχα και ριψοκίνδυνα πνεύματα οι αρχαίοι Έλληνες αψηφώντας φυσικούς κινδύνους και τον φόβο του άγνωστου άρχισαν αναζητούν καινούριους τόπους εγκατάστασης από τον 8ο π. Χ. αιώνα. Οι πόλεις της Ρόδου πριν το 800 π. Χ. ίδρυσαν μια παροικία στην Ταρσό της Κιλικίας. Τους ακολούθησαν μετά το 800 π. Χ. ευβοϊκές πόλεις και πάλι στην Ταρσό και στην Αλ-Μίνα, πόλη που βρίσκεται απέναντι από την Κύπρο. Οι ευβοϊκές πόλεις, που κατείχαν τα πρωτεία στον τομέα της ίδρυσης αποικιών, ίδρυσαν στις αρχές του 8ου π. Χ. αιώνα αποικίες στη Χαλκιδική.
Η πρώτη αποικία που δημιουργήθηκε εκτός του σημερινού ελλαδικού χώρου βρισκόταν στις Πιθηκούσες Νήσους (τη σημερινή Ίσκια της Ιταλίας). Η αποικία δημιουργήθηκε από Χαλκιδέους και Ερετριείς (770 – 760 π. Χ.). Λίγα χρόνια αργότερα, κάτοικοι της Χαλκίδας και της Κύμης ίδρυσαν την Κύμη απέναντι από τις Πιθηκούσες Νήσους, στη σημερινή Καμπανία της ηπειρωτικής Ιταλίας.
Κρασί: Δεν το είχαν μόνο για τα γλέντια οι Αρχαίοι Έλληνες!
Από το 734 π. Χ. άρχισε ο αποικισμός της Σικελίας από Έλληνες: Νάξος (Σικελίας), Συρακούσες, Κατάνη, Λεοντίνοι, Μέγαρα Υβλαία, Ζάγκλη και Μύλαι, ήταν πόλεις που ιδρύθηκαν ως το 700 π.Χ. Παράλληλα, αποικίες άρχισαν να ιδρύονται και στη νότια Ιταλία: Τάρας, Σύβαρις, Κρότων και Ρήγιον.
Σικελία και μεγάλη Ελλάδα 700 – 505 π. Χ.
Από το 700 π. Χ. ως το 500 π. Χ. οι ελληνικές αποικίες στις περιοχές της Σικελίας και της σημερινής ηπειρωτικής Ιταλίας θα πολλαπλασιαστούν. Συγκροτείται έτσι στις περιοχές αυτές μία δεύτερη Ελλάδα λίγο μικρότερη από την μητροπολιτική. Το ελληνικό τμήμα της ιταλικής χερσονήσου θα ονομαστεί Μεγάλη Ελλάδα ίσως από αποίκους από την Στερεά Ελλάδα, καθώς εκείνη την εποχή μόνο αυτή δηλωνόταν με το όνομα Ελλάς.
Θα αναφερθούμε χωρίς πολλές λεπτομέρειες στις αποικίες που ιδρύθηκαν τον 7ο και τον 6ο π. Χ. αιώνα από Έλληνες στη Μεγάλη Ελλάδα.
Το 688 π. Χ. Κρητικοί και Ρόδιοι με αρχηγούς τον Έντιμο και τον Αντίφημο ίδρυσαν την πρώτη ελληνική αποικία στα παράλια της Σικελίας και την ονόμασαν Λίνδιους(από τη Λίνδο της Ρόδου)ή Γέλα, όνομα με το οποίο έμεινε γνωστή. Οι πρώτοι άποικοι της Γέλας διεξήγαγαν πολέμους εναντίον των ιθαγενών από τους οποίους απέσπασαν την Ομφάκη και το Αριαίον. Αργότερα, οι κάτοικοι της Γέλας ίδρυσαν σε μικρή απόσταση το Μακτώριον. Στο πρώτο τέταρτο του 7ου π. Χ. αιώνα ιδρύθηκε στον μυχό του Κόλπου του Τάραντα το Μεταπόντιον από Αχαιούς της Μεσσηνίας. Το 673 π. Χ. κτίστηκαν οι Επιζεφύριοι Λοκροί. Οι απόγονοί τους ίδρυσαν το Ιππώνιον, την Μέδμα και ίσως το Μέταυρον , ενώ γύρω στο 650 π.Χ. ιδρύθηκε η Σίρις ΝΑ από το Μεταπόντιον.
Πρωτοπόροι σε όλα οι αρχαίοι Έλληνες: Έφτιαχναν ράμπες για άτομα με ειδικές ανάγκες
Οι αρχαιότεροι από τους αποίκους στις πόλεις αυτές ήταν κάτοχοι μεγάλων κτημάτων τα οποία καλλιεργούσαν ιθαγενείς δουλοπάροικοι και σχημάτισαν μια πολύ κλειστή αριστοκρατία που αντιδρούσε στην οικονομική και πολιτική προαγωγή των νεότερων εποίκων.
Λίγο πριν το 600 π. Χ. στο μεταξύ, οι κάτοικοι της Κύμης(της σημερινής Ιταλίας) άρχισαν να επεκτείνονται προς τον βορρά και λίγο πριν το 600 π. Χ. μαζί με Ρόδιους ίδρυσαν την Παρθενόπη, πρόδρομο της Νεάπολης. Παράλληλα Έλληνες από την Εύβοια κατοικούσαν στα νησιά Ποντία και Πανδάτειρα (σήμ. Κάπρι).
Σταδιακά οι Συρακούσες έγιναν το μεγαλύτερο κράτος της Σικελίας. Το 664 / 3π. Χ. ίδρυσαν τις Άκρες και το 643 π. Χ. τις Κασμένες. Στα τέλη του 7ου π. Χ. αιώνα ίδρυσαν στον νότο τον Έλωρο και την Ίνα. Το 598 / 7π. Χ. χτίστηκε η Καμάρινα.
Στο μεταξύ το 649 / 8π. Χ. άποικοι από τη Ζάγκλη έχτισαν την Ιμέρα στα βόρεια παράλια της Σικελίας, ενώ το 628 / 7π. Χ. ιδρύθηκε στα νότια παραλία ο Σελινούς από Μεγαρείς Υβλαίους. Γύρω στο 570 π. Χ. έφτασαν στη Σικελία άλλοι Ρόδιοι, που εγκαταστάθηκαν στη Λιπάρα, μία από τις Αιολίδες νήσους, ΒΔ από τον πορθμό της Μεσσήνης. Το 583 π. Χ. ιδρύθηκε ο Ακράγας από Ρόδιους, κατοίκους της Γέλας κι άλλους Δωριείς των σημερινών Δωδεκανήσων.
Στα μέσα του 6ου π. Χ. αιώνα ισχυρότερη ελληνική αποικία στη Μεγάλη Ελλάδα ήταν η Σύβαρις. Πάντως σταδιακά οι ελληνικές πόλεις που είχαν να αντιμετωπίσουν εξωτερικούς εχθρούς (Καρχηδόνιους, Ετρούσκους κ. α.) άρχισαν να συγκρούονται και μεταξύ τους.
Τέλος, γύρω στο 500 π. Χ. Κνίδιοι μαζί με Κερκυραίους αποίκησαν μία από τις νήσους των Δαλματικών ακτών και την ονόμασαν Μέλαινα Κέρκυρα. Πρόκειται για το νησί Κόρτσουλα, (Korcula) το «διαμάντι της Αδριατικής», όπως διαβάσαμε στο διαδίκτυο, που ανήκει σήμερα στην Κροατία.
Αρχαία Μασσαλία
Πώς ονόμαζαν τους μήνες και τις ημέρες οι Αρχαίοι Έλληνες.
Οι Έλληνες στη Δ. Μεσόγειο και την Αφρική
Μεγάλη ήταν η συμβολή των Φωκαέων στην ίδρυση αποικιών στη δυτική Μεσόγειο. Λόγω της εμπορικής δραστηριότητας τους, οι Φωκαείς ίδρυσαν πολλές πόλεις. Πρώτη η Μασσαλία (γύρω στο 600 π. Χ.). Από την αρχή οι Έλληνες φρόντισαν να έχουν καλές σχέσεις με τους Γαλάτες. Από τη Μασσαλία διοχετευόταν στο εσωτερικό ελληνικά εμπορεύματα και σ’ αυτήν έφθαναν φορτία κασσίτερου που μεταφερόταν από τη βρετανική Κορνουάλη. Στα ίδια παράλια οι Φωκαείς έχτισαν επίσης την Ολβία και οι Μασσαλιώτες τη Νίκαια και την Αντίπολη. Κατά μήκος των δυτικών ακτών, στην Ιβηρική, από βορρά προς νότο οι Φωκαείς ίδρυσαν το Εμπόριον στα τέλη του 7ου π.Χ., το Ημεροσκοπείον και την Μαινάκη. Ερείπια από το Εμπόριον υπάρχουν στην επαρχία της Χιρόνας, που ανήκει στην Καταλονία και είναι η δυτικότερη ελληνική αποικία από την οποία έχουμε αρχαιολογικά ίχνη. Λίγο βορειότερα από το Εμπόριον Ρόδιοι έχτισαν την πόλη Ρόδη, ενώ οι Φωκαείς φαίνεται ότι ίδρυσαν αποικίες και στις Βαλεαρίδες Νήσους. Μετά το 560 π.Χ. Φωκαείς ίδρυσαν την Αλαλία στην Κορσική, την Κάλαρι και την Ολβία στη Σαρδηνία.
Το 545 π.Χ. έφτασαν στην Αλαλία, πολλοί ακόμα Φωκαείς. Ήταν ο μισός πληθυσμός της πόλης που αποφάσισε να την εγκαταλείψει για να μην πέσει στα χέρια των Περσών. Ωστόσο, οι επιθέσεις των Καρχηδόνιων, ανάγκασαν τους Φωκαείς να εγκαταλείψουν την Αλαλία και να εγκατασταθούν στην Κάτω Ιταλία, όπου ίδρυσαν την Ελέα (535 π.Χ.).
Ελληνικές αποικίες στη Β. Αφρική
Στη Β. Αφρική, Έλληνες γύρω στο 630 π.Χ. ίδρυσαν την Κυρήνη. Μετά το 570 π.Χ., η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή καθώς ενισχύθηκε πληθυσμιακά με νέους αποίκους. Πελοποννήσιους, Κρητικούς και άλλους νησιώτες. Στη ιστορία των αρχαίων ελληνικών πόλεων στην Κυρηναϊκή (Ευεσπερίδες, Ταύχειρος κλπ.), έχουμε αναφερθεί σε άρθρο μας στις 2/12/2019. Μετά τα μέσα του 7ου π.Χ. αιώνα, Μιλήσιοι έχτισαν στο Δέλτα του Νείλου το Μιλησίων Τείχος. Επειδή βοήθησαν τον φαραώ Ψαμμήτιχο να νικήσει τον Ινάρω που ήταν ανταγωνιστής του, τους παραχώρησε νέα θέση να εγκατασταθούν. Έτσι ίδρυσαν την πόλη Ναύκρατη (615 π.Χ.), στην οποία σύντομα συγκεντρώθηκαν έμποροι ως επί το πλείστον, από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τη Μικρά Ασία. Στην Αίγυπτο, υπήρχαν επίσης συγκεντρώσεις Ελλήνων μισθοφόρων σε διάφορες φρουρές (Δάφναι Στρατόπεδα, Μαρέα, Όασις, Ελεφαντίνη).
Στην υπόλοιπη ανατολική Μεσόγειο, υπήρχαν πολύ λίγες Ελληνικές αποικίες: η Φάσηλις των Ροδίων και μερικών Κρητών, η Νάγιδος και η Κελένδερις των Σαμίων, που βρίσκονταν όλες στα νότια παράλια της Μικράς Ασίας.
Ελληνικές αποικίες στην Προποντίδα και τον Εύξεινο Πόντο
Οι πρώτοι που ίδρυσαν αποικίες στον Ελλήσποντο και την Προποντίδα, ήταν οι Μιλήσιοι: την Κύζικο (πριν το 700 π.Χ. και αργότερα την Αρτάκη, την Προκόννησο, την Άβυδο και την Κίο). Τους ακολούθησαν Αιολείς στη Σηστό (μετά το 700 π.Χ.), Μεγαρείς στη Σηλύμβρια (περίπου το 675 π.Χ.), στη Καλχηδόνα, το Βυζάντιο, στη θέση του οποίου χτίστηκε περίπου χίλια χρόνια αργότερα η Κωνσταντινούπολη και τον Αστακό (628 π.Χ.). Ερυθραίοι και Πάριοι, ίδρυσαν τον Πάριον, Φωκαείς τη Λάμψακο, ενώ γύρω στο 600 π.Χ. Σάμιοι ίδρυσαν την Πέρινθο, το Ηραίον Τείχος και τη Βισάνθη.
Οι Μιλήσιοι, ήταν επίσης πρωτοπόροι στον αποικισμό του Εύξεινου Πόντου. Τον 8ο αι. π.Χ., ίδρυσαν τη Σινώπη, την Αμισό και την Τραπεζούντα. Η Σινώπη, δημιούργησε νέες αποικίες στην Κύτωρο, στην Κερασούντα, στα Κοτύωρα, στην Κρώμνα, στο Πτέριον, στο Τίειον και αλλού. Στα δυτικά παράλια του Εύξεινου Πόντου και ως το ύψος των εκβολών του Δούναβη (ο οποίος στην αρχαιότητα ονομάζονταν Ίστρος), οι Μιλήσιοι ίδρυσαν την Ίστρο ή Ιστρία, την Οδησσό, τους Τόμους και τους Κρουνούς. Βόρεια από τον Δούναβη και ως την Κριμαία, η αρχαιότερη ελληνική εγκατάσταση βρίσκεται στο νησί Berezan, που φαίνεται ότι στην αρχαιότητα ήταν χερσόνησος. Στην ίδια περιοχή, οι Μιλήσιοι ίδρυσαν την Ολβία, τον Τύρα και τον Βαρυσθένη. Κοντά στην Ολβία ιδρύθηκε και μια αποικία της Ιστρίας.
Πανεπιστήμιο Ουτρέχτης: Ονόμαζαν αλλιώς τον Παρθενώνα οι Αρχαίοι Έλληνες;
Στην περιοχή της Ταυρικής Χερσονήσου (Κριμαίας) και της Μαιώτιδος (Αζοφίκη), οι Μιλήσιοι δημιούργησαν αποικίες από την αρχή του 6ου π.Χ. αιώνα. Αυτές ήταν: το Παντικάπαιον, η Θεοδοσία, η Τυριτάκη, το Μυρμήκιον, η Κερκίνη, η Ερμόνασσα, ενώ Τήιοι (από την Τέω δηλαδή), ίδρυσαν την Φαναγορεία (540 π.Χ.).
Στα παράλια της Κολχίδας, η Μιλήσιοι έχτισαν τη Φάση και την Διοσκουριάδα (6ος π.Χ. αι.). Το 559/8 π.Χ., Μεγαρείς ίδρυσαν την Ηράκλεια και το 510 π.Χ. την Μεσαμβρία. Η Ηράκλεια, έγινε ένα από τα μεγαλύτερα ελληνικά κράτη και μητρόπολη πολλών αποικιών, αρχαιότερη από τις οποίες ήταν η Κάλλατις που ιδρύθηκε στα τέλη του 6ου π.Χ. αι.
