Ξεκίνησε ως θρησκευτικός πόλεμος και με την πάροδο του χρόνου σφραγίστηκε από την αντιπαράθεση των βασιλικών οίκων των Βουρβώνων και των Αψβούργων για την πολιτική κυριαρχία στην Ευρώπη.

Η βασική αιτία του Τριακονταετούς Πολέμου ανάγεται στις θρησκευτικές έριδες ανάμεσα στα καθολικά και προτεσταντικά κρατίδια της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, ενός πολυεθνικού μορφώματος με έδρα τη Βιέννη, που είχε τη στήριξη του Πάπα. Αφορμή υπήρξε η προσπάθεια βίαιης επιβολής του καθολικισμού στη Βοημία (σημερινή Τσεχία) από τον αυτοκράτορα Ματθία του οίκου των Αψβούργων.

Οι θρησκευτικοί διωγμοί αφύπνισαν το εθνικό συναίσθημα των διαφόρων λαών της Αυτοκρατορίας και στις 23 Μαΐου 1618 οι προτεστάντες (διαμαρτυρόμενοι) της Πράγας πέταξαν από το παράθυρο τρεις καθολικούς απεσταλμένους. Είναι η περίφημη «Εκπαραθύρωση της Πράγας», που σηματοδότησε την έναρξη του Τριακονταετούς Πολέμου.

Οι Προτεστάντες οργάνωσαν για την υπεράσπισή τους την «Προτεσταντική ή Ευαγγελική Ένωση», με αρχηγό τον εκλέκτορα του Παλατινάτου Φρειδερίκο, οι δε Καθολικοί την «Καθολική Λίγκα», με αρχηγό τον Μαξιμιλιανό, εκλέκτορα της Βαυαρίας. Στην πορεία, στην ενδογερμανική αυτή διαμάχη αναμίχθηκαν και λοιπές μεγάλες δυνάμεις της εποχής.

Ο Τριακονταετής Πόλεμος διαιρείται χονδρικά σε τέσσερις περιόδους:

• Βοημική ή Παλατινατική (1618-1625). Ο στρατηγός Τίλι της «Καθολικής Λίγκας» νικά τον Φρειδερίκο του Παλατινάτου και τον αναγκάζει να καταφύγει στην Ολλανδία. Έτσι, οι Καθολικοί θέτουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους τη Βοημία.
• Δανική (1625-1629). Ο βασιλιάς της Δανίας Χριστιανός Δ' βοηθά τους προτεστάντες. Ηττάται, όμως, το 1629 από τον καλά οργανωμένο στρατό του φον Βάλενσταϊν και αναγκάζεται να συνάψει την ειρήνη της Λιβέκης με κυριότερο όρο να μην αναμιγνύεται στις υποθέσεις της Γερμανίας. Ο Βάλενσταϊν, παρά τις επιτυχίες του, αντικαθίσταται από τον Τίλι στην αρχιστρατηγία των αυτοκρατορικών στρατευμάτων, λόγω της δυσφορίας των συμμάχων ηγεμόνων και της κακής διαγωγής των στρατευμάτων του.
• Σουηδική (1629-1635). Ο βασιλιάς της Σουηδίας Γουσταύος Αδόλφος επεμβαίνει προς υποστήριξη των Προτεσταντών. Προελαύνει νικηφόρα στη Βαυαρία και καταλαμβάνει το Μόναχο. Στο Λίτσεν (1632) νικά τον ανακληθέντα Βάλενσταϊν, αλλά φονεύεται ο ίδιος. Ο νέος αρχηγός των Σουηδών Βερνάρδος συνεχίζει τις νίκες, ενώ ο Βάλενσταϊν θεωρείται ύποπτος και δολοφονείται (1634).
• Γαλλοσουηδική (1635-1648). Κατά τη φάση αυτή, ο πόλεμος σφραγίζεται από την αντιπαράθεση Βουρβώνων και Αψβούργων. Εξέχουσα φυσιογνωμία της περιόδου αυτής είναι ο καρδινάλιος Ρισελιέ, πρωθυπουργός του γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου ΙΓ', ο οποίος θορυβημένος από την κυριαρχία των Αψβούργων (αν και ομόδοξοί του), μετατρέπει τον πόλεμο από θρησκευτικό σε κατακτητικό. Χάρη στην πολιτική του, η Γαλλία συμμαχεί με τη Σουηδία και κηρύσσει τον πόλεμον κατά του αυτοκράτορα και αργότερα κατά των Ισπανών. Μετά το θάνατο του Βερνάρδου (1639), ο στρατός του και οι περιοχές που κατακτήθηκαν από αυτόν στην Αλσατία περιέρχονται στη Γαλλία. Οι ενωμένες δυνάμεις των Γαλλοσουηδών νικούν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα και προελαύνουν προς τη Βιέννη, ενώ ο πρίγκιπας Κοντέ κατατροπώνει τους Ισπανούς στο Ροκρουά (1643).

Τέλος, εν μέσω γενικής εξάντλησης, αρχίζουν διαπραγματεύσεις για τη σύναψη ειρήνης το 1644, που καταλήγουν στις συνθήκες της Βεστφαλίας, η υπογραφή των οποίων ολοκληρώθηκε στις 24 Οκτωβρίου 1648 και άλλαξε δραστικά τον χάρτη της Ευρώπης. Τα θύματα του Τριακονταετούς Πολέμου από διάφορες αιτίες υπολογίζονται σε 8 εκατομμύρια ψυχές.