Άτομο είναι μία βιολογική, γενεαλογική μονάδα. Η ατομικότητα είναι ιδεολογική και φιλοσοφική έννοια. Η προσωπικότητα, όμως, είναι πνευματική και θεολογική. Το άτομο ζητεί την ολοκλήρωσή του στην υποκειμενικότητα, στις ατομικές επιθυμίες και στην σχέση του με τον εαυτό του. Φρονεί αγαθά, όχι για τον πλησίον, αλλά πάντοτε για τον εαυτό του. 

Αρχιμ. Κυρίλλου Κωστοπούλου Ιεροκήρυκος Ι. Μ. Πατρών Δρος Θεολογίας

Τοιουτοτρόπως αποκτά την αυθαιρεσία, το μίσος κατά του συνανθρώπου, την μοναξιά και από τον ναρκισσισμό (=αυτοερωτισμός, ΘΗΕ 9, 317) φθάνουμε στην αντικοινωνικότητα. Καταλήγουμε, θα λέγαμε, ως χριστιανοί στην κόλαση. Διότι αυτό είναι κόλαση: το μίσος. Και ενώ σήμερα οι πάντες είναι στραμμένοι στην έξαρση των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, εν τούτοις ο άνθρωπος ζη και πεθαίνει τόσο απελπιστικά μόνος. Και τούτο διότι ατομισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά εγωκεντρισμός. Είναι το κλείσιμο στο «εγώ», στο «άτομο». Και αυτό το κλείσιμο οδηγεί στην απόγνωση και στον θάνατο.
Ο άνθρωπος, όμως, δημιουργήθηκε «πρόσωπο». Ο πρώτος άνθρωπος πλάσθηκε να έχει σχέση με τον Θεό. Δεν «γίνεται» απλώς, όπως τα άλλα δημιουργήματα –«είπε και εγενήθησαν» (Ψαλμ. 32, 9)– αλλά δημιουργείται «κατ᾽ εικόνα [...] και καθ᾽ ομοίωσιν» Θεού (Γεν. 1, 26) και καθίσταται ένα άλλο πρόσωπο. Έτσι ο άνθρωπος, ως πρόσωπο, είναι καθολικός – οικουμενικός.
Ο πραγματικός Χριστιανός ζει παραδειγματιζόμενος από τον τρόπο υπάρξεως του Τριαδικού Θεού. Η Τριαδική κοινωνία αποτελείται από τρία Πρόσωπα, ενωμένα σε μία ουσία. Το κάθε Πρόσωπο υπάρχει σε κοινωνία με τα άλλα δύο Πρόσωπα. Κατά παρόμοιο τρόπο, η ανθρώπινη φύση αποτελείται από πολλά πρόσωπα. Ο κάθε άνθρωπος, ως ξεχωριστό και ανεπανάληπτο πρόσωπο, δικαιώνεται και ολοκληρώνεται μέσα στην αμοιβαιότητα, στην καθολική αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον και όχι μέσα στην υποκειμενικότητα. Άρα δεν ημπορεί να έχει λόγο υπάρξεως ως οντότητα και να είναι πρόσωπο, εάν δεν έχει ουσιαστική κοινωνία με τον Θεό και τον συνάνθρωπο.

Έτσι η αυτογνωσία και η γνώση αποκτούνται μέσα από το πρόσωπο του άλλου στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην θέα των κτισμάτων. Αυτή η αγάπη προς τον συνάνθρωπο, που καίει τον πιστό Χριστιανό, είναι απόδειξη ότι είναι πρόσωπο και όχι άτομο. Άλλωστε αυτός είναι ο καθημερινός σκοπός της ασκήσεως της πνευματικής: Να υψωθεί ο άνθρωπος από τον ατομισμό στην προσωπική ζωή, από την αυθαιρεσία στην ελευθερία, από το μίσος στην αγάπη, από την μοναξιά στην κοινωνία. Ο «άλλος», ο «πλησίον» δεν είναι η κόλαση η αλλοτρίωσή μου, αλλά η χαρά μου, ο εαυτός μου, ο Θεός μου. «Είδες τον αδελφόν σου, είδες Κύριον τον Θεόν σου», μας λέγει ο Αββάς Απολλώ.
Η μεγαλύτερη ομορφιά στον κόσμο είναι το πρόσωπο του αδελφού μου, του πλησίον. Αυτή την υπέρβαση της ατομικότητος την γευόμαστε εντός του Μυστηρίου του γάμου η του μοναχισμού. Ο μοναχός ιδιαίτερα δεν ζη αντικοινωνικά –όπως ισχυρίζονται μερικοί ανίδεοι– αλλά πραγματοποιεί με την ζωή του την απόλυτη προσωπική κοινωνία. Ο μοναχός απαρνείται κάθε πραγματικότητα που δεν είναι ο Θεός, για να επιτύχει την ολοκληρωτική αναφορά και αφιέρωση σε Αυτόν και δι᾽ Αυτού να οδηγηθεί στον συνάνθρωπο. Στον Θεό βρίσκουμε τα πάντα, άρα και τον συνάνθρωπο.
Εκτός της Ορθοδόξου Εκκλησίας δεν υπάρχει καθολικότης και κοινωνία. Υπάρχει μεμερισμένη ανθρωπότης και διάσπαση, διότι επικρατεί ο ατομισμός και ο εγωκεντρισμός. Τα δύο αυτά κακά που οδηγούν στην απροσωποποίηση του ανθρώπου καταλύονται και μεταβάλλονται σε θυσιαστική αγάπη και κοινωνική ενότητα μόνον μέσα στην προσωπική Εκκλησιαστική σχέση με τον Θεό και τον συνάνθρωπο.

* To άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πελοπόννησος» των Πατρών στις 25/2/2024