Αμφιλεγόμενο χαρακτηρίζουν οι Έλληνες ειδικοί το φοινικέλαιο, ένα από τα βασικά συστατικά της κρέμας Nutella, το οποίο πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) χαρακτηρίζει καρκινογόνο.

Λόγω του χαμηλού κόστους που έχει το φοινικέλαιο βρίσκεται στα περισσότερα τυποποιημένα τρόφιμα στα ράφια των σούπερ μάρκετ – εκτός της Nutella. Οι Έλληνες διατροφολόγοι  συστήνουν την όσο το δυνατόν λιγότερη κατανάλωση φοινικέλαιου καθώς δεν έχει θρεπτική αξία, κάτι που διασφαλίζεται μέσω της προσεκτικής ανάγνωσης της ετικέτας κάθε προϊόντος και την αποφυγή του εάν περιέχει φοινικέλαιο.

Η Ferrero, η εταιρία παραγωγής του λαχταριστού σκευάσματος υπερασπίζεται το προϊόν της, προβάλλοντας  τα «καλά» συστατικά του, το φουντούκι και τη σοκολάτα και τονίζοντας  την αξία τους, ιδίως για τα παιδιά,  και επιμένοντας πως η διαδικασία που χρησιμοποιεί για να επεξεργαστεί το φοινικέλαιο δίνει ασφαλές προϊόν. Την ίδια ώρα, οι ανταγωνίστριες εταιρείες διαφημίζουν τις αντίστοιχες πραλινούχες αλοιφές τους τονίζοντας ότι δεν περιέχουν φοινικέλαιο.

Τι αναφέρει η έκθεση της EFSA

Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ασφάλεια των Τροφίμων, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάιο, το φοινικέλαιο είναι πιο επικίνδυνο από τα άλλα φυτικά έλαια, όταν χρησιμοποιηθεί σε θερμοκρασίες άνω των 200 βαθμών Κελσίου.

Οι υψηλές θερμοκρασίες χρησιμοποιούνται για να αφαιρεθεί το φυσικό κόκκινο χρώμα που έχει αλλά και για να εξουδετερωθεί η έντονη μυρωδιά του. Η διαδικασία επεξεργασίας του προκαλεί προσμείξεις που ονομάζονται γλυκιδυλεστέρες λιπαρών οξέων και απελευθερώνει γλυκιδόλη, μια ένωση που συσχετίζεται άμεσα με καρκινογένεση.

Έκθεση του Αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας αναφέρει  πως η γλυκιδόλη προκάλεσε όγκους σε πολλές διαφορετικές τοποθεσίες ιστού σε ποντίκια εργαστηρίου και αρουραίους.

Η εταιρία Ferrero υποστηρίζει πως το φοινικέλαιο – και συνεπώς η κρέμα Nutella- είναι ασφαλές επειδή προέρχεται από φρεσκοστυμμένα φρούτα και υποβάλλεται σε επεξεργασία κάτω από ελεγχόμενες θερμοκρασίες.

Τι είναι το φοινικέλαιο

«Το φοινικέλαιο είναι ένα βρώσιμο φυτικό λάδι που εξάγεται από τον καρπό του φοινικόδεντρου Elaeis guineensis. Χρησιμοποιείται ως τρόφιμο πάνω από 5.000 χρόνια και παράγεται κατά κύριο λόγο στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία, καθώς και σε περιοχές της Νότιας Αμερικής με πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής και μεγάλη αποδοτικότητα καλλιεργειών (ένα εκτάριο καλλιέργειας αποδίδει 6 φορές περισσότερο λάδι από ότι η ίδια ποσότητα ελαιοκράμβης)» μας συστήνει το ιδιαίτερο αυτό προϊόνο κλινικός διαιτολόγος- διατροφολόγος, διδάκτωρ του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου κ.  Λάμπρος Β. Μελίστας, σε κείμενό του στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Διατροφής.

Από το 2007 και πλέον, το φοινικέλαιο καταλαμβάνει την πρώτη θέση στην παραγωγή φυτικών ελαίων παγκοσμίως. Το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται παγκοσμίως ως μαγειρικό λάδι, με τη μορφή μαργαρίνης καθώς και στη ζαχαροπλαστική. Ένα στα 10 προϊόντα που συναντάμε στα ράφια των σούπερ μάρκετ της Ευρώπης (και μερικές φορές έως 5 στα 10 προϊόντα, ανάλογα με τη χώρα) έχει παρασκευαστεί με φοινικέλαιο: μπισκότα, σοκολάτες, κέικ, πατατάκια, παγωτά, μαργαρίνες, μαγιονέζες, είναι μερικές μόνο από τις τροφές που περιέχουν το επίμαχο λάδι, παράγωγα του οποίου χρησιμοποιούνται επίσης σε καλλυντικά, σαπούνια και απορρυπαντικά.

Η κατανάλωση του φοινικέλαιου αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο και τα στοιχεία της WWF δείχνουν ότι, από τα 50 εκατομμύρια τόνους το 2011, θα φτάσει τα 77 εκατομμύρια τόνους το 2050. Η αυξανόμενη χρήση του στη βιομηχανία τροφίμων οφείλεται, κατά τον ειδικό, στο χαμηλό κόστος, τις πολλαπλές του χρήσεις και την υψηλή του ανθεκτικότητα απέναντι στις ακραίες θερμοκρασίες και κυρίως στην οξείδωση κατά το τηγάνισμα.

Ελκυστικό για τη βιομηχανία τροφίμων, «προβληματικό» για τους καταναλωτές

Προβληματισμοί εκφράζονται τόσο για τις επιπτώσεις του φοινικέλαιου στην υγεία των καταναλωτών αλλά και στο περιβάλλον – όπως η Greenpeace χαρακτηρίζει την καλλιέργεια φοινικόδεντρου οικολογικό εφιάλτη.

«Η σύνθεση του φοινικέλαιου μοιάζει περισσότερο με εκείνη του ζωικού λίπους παρά με τη σύνθεση του φυτικού ελαίου καθώς περιέχει κορεσμένο λίπος σε ποσοστό περίπου 48%. Περιέχει, επίσης, και υψηλό ποσοστό του μονοακόρεστου ελαϊκού οξέος (37%)» αναφέρει ο κ.Μελίστας.

Επιστημονικοί φορείς της Ευρώπης και των ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων ο ΠΟΥ, τονίζουν ότι, με βάση τις μετα-αναλύσεις, η υπερβολική πρόσληψη παλμιτικού οξέος (το βασικό κορεσμένο λίπος στο φοινικέλαιο) συνδέεται με τις καρδιαγγειακές παθήσεις.

«Στον αντίποδα βρίσκονται όσοι θεωρούν το φοινικέλαιο μια καλή εναλλακτική λύση σε σχέση με τα επικίνδυνα τρανς – λιπαρά και επικαλούνται μελέτες σύμφωνα με τις οποίες το φοινικέλαιο, αν και έχει υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά, δεν αυξάνει τα επίπεδα της κακής χοληστερόλης (LDL) στο αίμα, χωρίς ωστόσο να εξετάζουν τις συνολικές επιπτώσεις στην καρδιαγγειακή λειτουργία. Επιπρόσθετα, το φοινικέλαιο είναι πλούσιο σε ισχυρά αντιοξειδωτικά καροτενοειδή (εξού και το χαρακτηριστικό σκούρο κόκκινο χρώμα του), όπως το α- και β-καροτένιο, το λυκοπένιο και τουλάχιστον 10 ακόμα καροτένια, ενώ παράλληλα το αντιοξειδωτικό του «δυναμικό» περιλαμβάνει τοκοφερόλες, τοκοτριενόλες (είδη Βιταμίνης Ε) και συνένζυμο Q10» αναφέρει ο κ. Μελίστας.

Βεβαίως πλέον θεωρείται  δεδομένο ότι στον καταναλωτή δύσκολα φτάνει φοινικέλαιο που δεν έχει υποστεί έντονη επεξεργασία, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την ασφάλεια και την ποιότητα του ίδιου του φοινικέλαιου αλλά και του τροφίμου του οποίου αποτελεί συστατικό.