Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας συναντούμε δοξασίες και παραδόσεις που ιδιαίτερα τις περιόδους των γιορτών πολλαπλασιάζονται αισθητά. Ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δένδρου ή καραβιού, η ανταλλαγή δώρων και η παρασκευή ιδιαίτερων φαγητών και γλυκών από τις νοικοκυρές είναι μόνο λίγα από αυτά.

Έτσι λοιπόν ακόμα ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο είναι αυτό των καλάντων, των παραδοσιακών τραγουδιών δηλαδή που μας αναγγέλλουν την έλευση κάποιας χαρμόσυνης γιορτής. Σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους μέσα από τα κάλαντα εκφράζονται ευχές προς στους φίλους, συγγενείς, γείτονες και τα μέλη της οικογένειας.

Η λέξη – κάλαντα – προέρχεται από την λατινική λέξη “calenda” που σημαίνει αρχή του μήνα. Έτσι λοιπόν με τη διαμόρφωση του ελληνικού ρήματος «καλώ» έχουμε τα κάλαντα, τραγούδια που σαν σκοπό τους έχουν την μεταφορά ενός μηνύματος. Στην περίπτωση των Χριστουγέννων πρόκειται προφανώς για τη γέννηση του Χριστού, την Πρωτοχρονιά την έλευση του καινούριου χρόνου και τα Φώτα, την Βάπτιση του Χριστού.

Ως έθιμο, τα Κάλαντα είναι το πιο ζωντανό παράδειγμα στην ελληνική παράδοση, καθώς διατηρείται και αναβιώνει εξίσου έντονα τόσο στην αστική όσο και στην επαρχιακή Ελλάδα.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι ο μεγάλος αριθμός των παραλλαγών τους που συναντώνται στην ηπειρωτική και νησιωτική χώρα (έχουν καταμετρηθεί πάνω από τριάντα μόνο στον ελλαδικό χώρο), γεγονός που έχει οδηγήσει και στον διαχωρισμό τους σε εθνικά/κύρια και τοπικά.

Όλες αυτές οι παραλλαγές, η κάθε μία χωριστά, είναι απόλυτα ενδεικτικές της παράδοσης και του χαρακτήρα του τόπου από τον οποίο προήλθαν. Παρ’ όλα αυτά, παρατηρείται μια συγκεκριμένη, κοινή δομή μεταξύ τους: ξεκινούν συνήθως με χαιρετισμό, στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη γιορτή που πλησιάζει και τέλος καταλήγουν σε ευχές προς το νοικοκύρη, την κυρά του και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Όπως είναι γνωστό οι αφέντες των σπιτιών έδιναν στα παιδιά φαγητό, γλυκά και χρήματα.

Πάντως για όσους είχαν «καβούρια» στις τσέπες, υπήρχε και η καυστική απάντηση των μικρών καλαντιστών.

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, 
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!», τραγουδούσαν δυνατά τα παιδιά για να εκθέσουν στη συνοικία την τσιγκουνιά του γείτονά τους.

Η ρίζα χάνεται στα βάθη των αιώνων

Η ιστορία των καλάντων συνδέεται σύμφωνα με τους ερευνητές και με την αρχαία Ελλάδα αφού έχουν ανακαλυφθεί μουσικές συνθέσεις παρόμοιες με τα σημερινά κάλαντα.

Ο τύπος του εθίμου ήταν ίδιος στα βασικότερα μέρη του αφού τα παιδιά εκείνης τις εποχής, προς τιμήν του θεού Διονύσου, κρατούσαν ένα ομοίωμα καραβιού ή άλλοτε κλαδί ελιάς ή δάφνης στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας και έπαιρναν τις προσφορές των νοικοκυρών.

Από εκεί το έθιμο πέρασε πέρασε στην αρχαία Ρώμη όπως και στο Βυζάντιο όπου παιδιά – νέοι κρατώντας ραβδιά, φανάρια, ομοιώματα στολισμένων πλοιαρίων τραγουδούσαν με την συνοδεία ενός τυμπάνου, ντεφιού ή τριγώνου. Ακόμα και σήμερα οι Πόντιοι σώζουν άθικτη αυτή την παράδοση.

Τα κάλαντα σήμερα

Σε ό,τι αφορά τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο.

Σήμερα εκτός των παραδοσιακών τραγουδιών έχουν εισαχθεί στην κουλτούρα μας και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Ορισμένα από αυτά έχουν διασκευαστεί στα ελληνικά και συχνά χρησιμοποιούνται επιπρόσθετα με τα παραδοσιακά.

Τα κάλαντα έχουν σαν βάση τους παλιά λαϊκά τραγούδια, με ευχές για τον νοικοκύρη, την νοικοκυρά αλλά και μέλη της οικογένειας. Επίσης οι καλαντάρηδες ή καλαντηστάδες έκφραζαν ευχές για φίλους και γείτονες. Το τραγούδισμα των καλάντων ακόμα και στις μέρες μας είναι μία πράξη ιερή, τελετουργικής σημασίας, αφού σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη έχει ως αποτέλεσμα την υγεία και την ευημερία.

Οι καλαντάρηδες τραγουδούν τις παραμονές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων πρωί ή βράδυ κρατώντας φαναράκια, τύμπανα, τρίγωνα, ντέφια ή άλλα μουσικά όργανα που τους συνοδεύουν.

Τα παιδιά ή οι νέοι τραγουδούν μόνοι τους ή και σαν χορωδία με σκοπό να αποκομίσουν την «καλή χέρα» όπως λένε στην Κρήτη το φιλοδώρημα, είτε τα «καλοχερίδια ή καλούδια» δηλαδή πάσης φύσεως γλυκά και αγαθά όπως αυγά, φρούτα, ξυρούς καρπούς κλπ.

Πηγές: Μηχανή του Χρόνου, News247, kalanta.gr