Πρόκειται για ένα από τα πιο ακριβά και αγαπημένα μπαχαρικά η προέλευση του οποίου έχει απασχολήσει τους ερευνητές.

Η προέλευση του φυτού του κρόκου αποτελεί, εδώ και χρόνια, αντικείμενο έρευνας και εικασιών. Δύο νέες γερμανικές επιστημονικές έρευνες συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι ο «κρόκος ο ήμερος» (Crocus sativus), γνωστός επίσης ως ζαφορά και σαφράνι, από τον οποίο παράγεται ένα από τα πιο ακριβά μπαχαρικά στον κόσμο, έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα και συγκεκριμένα από την Αττική.

Από τα αρχαία χρόνια, ο κρόκος χρησιμοποιείτο για να δώσει χρυσο-κίτρινο χρώμα και αρωματική γεύση στα φαγητά, αλλά και ως χρωστική ουσία. Τοιχογραφίες από τη μινωική Κρήτη και τη Θήρα (Σαντορίνη) ηλικίας περίπου 1.600 ετών αποκαλύπτουν τη χρήση του κρόκου. Σήμερα το Ιράν αποτελεί τον κύριο τόπο καλλιέργειας κρόκου, με πάνω από το 90% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ στην Ελλάδα καλλιεργείται στην Κοζάνη.

Λόγω της ιδιομορφίας του φυτού και της δυσκολίας αναπαραγωγής του, δεν είναι η εύκολη η βελτίωση της ποιότητας του μέσω διασταύρωσης διαφορετικών ποικιλιών, με αποτέλεσμα όλες οι σύγχρονες ποικιλίες του να είναι σχεδόν ταυτόσημες γενετικά.

Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Λάϊμπνιτς Γενετικής των Φυτών, με επικεφαλής τον δρα Φρανκ Μπλάτνερ, ανέλυσαν μοριακά και συνέκριναν ποικιλίες άγριου και ήμερου κρόκου από διάφορα μέρη του κόσμου. Μέσω αυτής της συγκριτικής γενετικής ανάλυσης, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ελληνικό είδος άγριου κρόκου Crocus cartwrightianus είναι ο αποκλειστικός πρόγονος του σύγχρονου φυτού του ήμερου κρόκου και ειδικότερα η περιοχή γύρω από την Αθήνα πρέπει να θεωρηθεί η περιοχή όπου ο κρόκος γεννήθηκε και εξελίχθηκε.

Το είδος Crocus cartwrightianus είχε και στο παρελθόν προταθεί ως πιθανός πρόγονος του σύγχρονου κρόκου, κάτι που έρχεται να επιβεβαιώσει η νέα συστηματική γενετική έρευνα. Τα ευρήματά της επιβεβαιώθηκαν από μια δεύτερη ανεξάρτητη και παράλληλη έρευνα, την οποία έκαναν επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Δρέσδης, με επικεφαλής τον Τόμας Σμιτ, που πραγματοποίησαν συγκριτική ανάλυση χρωμοσωμάτων από διάφορα είδη κρόκου διεθνώς. Το συμπέρασμα τους είναι ότι ο «κρόκος ο ήμερος» προέρχεται από το «πάντρεμα» των γονιδιωμάτων δύο φυτών του ελληνικού είδους Crocus cartwrightianus.

Αυτό που, όπως ανέφεραν οι Γερμανοί επιστήμονες, τους εξέπληξε, είναι ότι στην εποχή μας ο κρόκος καλλιεργείται κυρίως σε άλλες πιο μακρινές χώρες όπως το Ιράν και όχι στην «πατρίδα» του, την Ελλάδα, ή σε γειτονικές χώρες. Ο σημερινός ήμερος κρόκος ευημερεί σε πιο ξηρά και ορεινά κλίματα σε σχέση με το μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας.