Μια ημέρα σαν σήμερα, ανήμερα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ένα ιταλικό υποβρύχιο τορπίλισε στο λιμάνι της Τήνου το καταδρομικό «Έλλη» και «έβαλε» την Ελλάδα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα με όσα μεταδίδει το
Ο Αύγουστος του 1940 ήταν ένας εξαιρετικά περίεργος μήνας. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έκλεινε περίπου ένα χρόνο από την έναρξή του και οι Έλληνες ήξεραν ή υποψιάζονταν πως αργά ή γρήγορα η χώρα μας θα έμπαινε και αυτή στην ένοπλη σύρραξη.
Και η φασιστική Ιταλία φρόντισε να επιβεβαιώσει τους φόβους αυτούς. Αποφάσισε να χτυπήσει προκειμένου να «σπρώξει» την Ελλάδα στον πόλεμο.
Μια ημέρα σαν σήμερα, ιταλικό υποβρύχιο βύθισε το καταδρομικό «Έλλη» και συνέδεσε για πάντα τη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές στην Ιστορία της χώρας. Μια σκοτεινή περίοδος μόλις είχε ξεκινήσει.
Το παρασκήνιο που οδήγησε σε μια τραγωδία
Πολλούς μήνες πριν το ιστορικό πρωινό της 28ης Οκτωβρίου του 1940, στην Ελλάδα βρισκόταν σε εξέλιξη ένα πολιτικό και οικονομικό θρίλερ. Με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο διαρκώς να φουντώνει όλοι ήξεραν πως αργά ή γρήγορα η «φωτιά» θα φτάσει και στην πόρτα μας.
Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς, ιδεολογικά άνηκε στον Άξονα και αυτό είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Αδιαμφισβήτητο, επίσης, είναι και το γεγονός πως ο δικτάτορας συνέχισε το έργο (σε ό,τι αφορά την οικονομική εξωτερική πολιτική) των κυβερνήσεων του Βενιζέλου κάτι που κράτησε την Ελλάδα, «δεμένη» στο Βρετανικό άρμα. Επιπλέον, είναι γνωστό πως ο Μεταξάς «διάβασε» καλά την «επόμενη ημέρα» και εκτιμούσε από την αρχή πως Γερμανοί και Ιταλοί, αργά ή γρήγορα θα χάσουν τον πόλεμο.
Όλα τα παραπάνω τα ήξεραν τόσο οι Σύμμαχοι όσο και ο Άξονας. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, ουσιαστικά δε χρειαζόταν καν εκείνο το προσχηματικό τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου. Όλοι ήξεραν πως η Ελλάδα θα είναι στο πλευρό των Συμμάχων όταν θα μπει στον πόλεμο. Και η ώρα εκείνη δε θ' αργούσε να έρθει. Για τους Ιταλούς η Ελλάδα ήταν ένα εμπόδιο στην πρόθεση που είχαν να κυριαρχήσουν στις θάλασσες της Μεσογείου.
Στις 10 Ιουνίου 1940, την ημέρα κήρυξης του πολέμου σε Γαλλία και Αγγλία, ο Μουσολίνι εξέφρασε ανοιχτά αυτό που σκεφτόταν: «Δηλώνω κατηγορηματικά ότι η Ιταλία δεν σκοπεύει να παρασύρει στη σύρραξη άλλους λαούς που συνορεύουν με αυτήν από ξηρά ή θάλασσα. Η Ελβετία, η Γιουγκοσλαβία, η Τουρκία, η Ελλάδα και η Αίγυπτος, ας σημειώσουν αυτά τα λόγια. Εξαρτάται από αυτές και μόνον αυτές το αν θα πραγματοποιηθούν ή όχι», είχε πει ο Ιταλός δικτάτορας και λίγα 24ωρα αργότερα η πολεμική αεροπορία της χώρας του άρχισε τις παρενοχλήσεις του Ελληνικού Στόλου σε Κορινθιακό, Ναύπακτο ακόμη και στον Σαρωνικό!
Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις από την πλευρά τους ετοιμάζονταν πυρετωδώς. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, ο τότε αρχηγός του Στόλου, υποναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας εξέφρασε τις έντονες αντιρρήσεις του όταν ζητήθηκε από τη διοικούσα επιτροπή του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου η αποστολή ενός πολεμικού πλοίου στο νησί ώστε με την παρουσία του να λαμπρύνει με την παρουσία του τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας.
Το υπουργείο Ναυτικών απάντησε θετικά και αγνόησε τα όσα έλεγε ο αρχηγός του Στόλου που ζητούσε τη συγκέντρωση όλων των πλοίων στο ναύσταθμο της Σαλαμίνας προκειμένου να προστατευτούν από πιθανό χτύπημα των Ιταλών.
Περίπου στις 8:30 το πρωί της 15ης Αυγούστου 1940, το κλίμα στην Τήνο ήταν πανηγυρικό. Χιλιάδες κόσμου τόσο στην προκυμαία όσο και κατά μήκος του δρόμου που οδηγεί στο Ναό της Παναγίας περίμεναν τη λιτάνευση της Ιερής εικόνας. Εκείνη την ώρα ακούστηκαν τρεις ισχυρές εκρήξεις. Η πρώτη έπληξε την «Έλλη». Οι άλλες δυο την προκυμαία. Ήταν οι τρεις τορπίλες που εκτόξευσε το ιταλικό υποβρύχιο «Ντελφίνο». Η μία μόνο τορπίλη που βρήκε στόχο, έπληξε καίρια το ελληνικό πολεμικό πλοίο στο μηχανοστάσιο και τις δεξαμενές πετρελαίου.
Δημιούργησε ένα ρήγμα από την κουπαστή μέχρι αρκετά χαμηλά με αποτέλεσμα το πλοίο να «βάλει» νερά σε χρόνο μηδέν. Πήρε σχεδόν αμέσως κλίση 10-15 μοίρες. Ο κυβερνήτης Άγγελος Χατζόπουλος δίνει αμέσως διαταγή να «διώξουν» τα νερά από το πλοίο. Το αντλιοστάσιο, ωστόσο, είχε καταστραφεί ολοσχερώς.
Επιχειρήθηκε να οδηγήσουν το πλοίο στα ρηχά προκειμένου να προσαράξει και να εμποδιστεί η βύθισή του. Ούτε αυτό, όμως, μπορούσε να γίνει. Δεν μπορούσε ούτε να ρυμουλκηθεί. Το επιβατηγό «Έσπερός» προσπάθησε δυο φορές να το τραβήξει αλλά αφενός η άγκυρα του «Έλλη είχε σφηνώσει στον βυθό, αφετέρου ο χρόνος λιγόστευε επικίνδυνα αφού η φωτιά που είχε προκληθεί από την έκρηξη είχε αρχίσει να λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις. Η πλώρη του «Έλλη», άλλωστε, είχε αρχίσει να βυθίζεται. Τα σχοινιά του «Έσπερου» δεν άντεξαν και έσπασαν.
«Με όλη μου τη δύναμη φώναξα: μας τορπίλισε υποβρύχιο, τορπίλη δεξιά. Είχα το συναίσθημα, ότι το πλήρωμα, κατά μέγα μέρος, και οι αξιωματικοί μας ήσαν επίσης κατά μέγα μέρος στα διαμερίσματά τους και ήθελα να ειδοποιήσω και να βοηθήσω να πεταχτούν έξω, γιατί προαιστάνθηκα κίνδυνο αστραπιαίο! Δίπλα μου, ο ναύτης Μενδρινός και άλλοι ακόμα ναύτες εκραύγαζαν, επαναλαμβάνοντας τη φωνή μου. Πετύχαμε να ειδοποιηθεί το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος. Και είδα τους αξιωματικούς να διευθύνονται προς το μέρος που επισημαίναμε, όπως και οι λοιποί άνδρες να παίρνουν μέτρα έναντι του επερχόμενου πλέον κινδύνου. Θα εφωνάξαμε 4 ή 5 φορές από τη στιγμή που είδα: περισκόπιο, πυργίσκο, τορπίλη και ακούστηκε η ισχυρή δόνηση: είχε χτυπηθεί το σκάφος στο κέντρο.
» Και αμέσως ο ιστός ξετινάχτηκε σε κομμάτια, διασπαρέντα επί του πλοίου και τραυμάτισαν βαριά μέλη του πληρώματος. Το πλοίο χτυπήθηκε καίρια και ταλαντευόταν τόσο που ήταν αδύνατο να κρατηθούμε όρθιοι. Από την εμφάνιση του υποβρυχίου μέχρι τον τορπιλισμό πέρασαν μόνο λίγα δευτερόλεπτα, γιατί μόλις προλάβαμε να φωνάξουμε 4 ή 5 φορές» είχε περιγράψει ο ασυρματιστής του ελληνικού πολεμικού πλοίου, Σωτήρης Μποτσέας.
Η «Νέμεσις» για το ιταλικό υποβρύχιο
Περίπου δυο ώρες αργότερα, το «Έλλη» βυθίστηκε. Ο κυβερνήτης Χατζόπουλος θέλησε να μοιραστεί την τύχη του πλοίου του, ωστόσο οι αξιωματικοί του τον πήραν «σηκωτό» και επιβιβάστηκαν σε μια σωστική λέμβο.
Από την επίθεση του «Ντελφίνο» σκοτώθηκαν ένας υπαξιωματικός και οκτώ ναύτες του «Έλλη», ενώ οι τραυματίες ανήλθαν στους 24. Μία γυναίκα, αρμένικης καταγωγής, που βρισκόταν στην παραλία, πέθανε από καρδιακή προσβολή μετά την έκρηξη της δεύτερη τορπίλης στην προκυμαία.
«Είνε μεγάλη η κατάπληξις και απερίγραπτον το πένθος του ελληνικού λαού διά το απροσδόκητον και αδικαιολόγητον έγκλημα, το οποίον έπληξε το ελληνικόν πολεμικόν ναυτικόν.
» Εις τον λιμένα της Τήνου, ευρισκόμενον εις μίαν εντελώς ειρηνικήν αποστολήν ίνα παραστή και προσφώση αίγλην εις την θρησκευτικήν πανήγυριν της Παναγίας, κατά μίαν παλαιάν άλλωστε απαρεγκλήτως τηρουμένην ελληνικήν συνήθειαν, το εύδρομον ''Έλλη'' ετορπιλλίσθη και εβυθίσθη από άγνωστον υποβρύχιον.
» Εις υπαξιωματικός του πληρώματος εφονεύθη, τέσσαρες άνδρες εξηφανίσθησαν. Χιλίαδες προσκυνηταί, παριστάμενοι εις την ακτήν, παρηκολούθησαν με φρίκην την φοβεράν αυτήν πράξιν, την οποίαν ουδείς ημπορεί ακόμη να εξηγήση, να ανεύρη την σημασίαν της», έγραφε το «Ελεύθερο Βήμα» στις 17 Αυγούστου 1940.
Ο δικτάτορας Μεταξάς, προκειμένου να μην προκαλέσει την Ιταλία, δε δημοσιοποίησε την έκθεση που αποκάλυπτε ότι πίσω από αυτή την άνανδρη επίθεση βρισκόταν το φασιστικό καθεστώς της γειτονικής χώρας. Το έκανε δυο ημέρες μετά την εισβολή του Οκτωβρίου.
Η διαταγή για τον τορπιλισμό της «Έλλης» δόθηκε από την Ιταλό διοικητή των Δωδεκανήσων Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκι, ηγετικό στέλεχος του Φασιστικού Κόμματος της Ιταλίας και πρέπει να ήταν σε γνώση του Ιταλού δικτάτορα . Το υποβρύχιο «Ντελφίνο» με διοικητή τον υποπλοίαρχο Τζουζέπε Αϊκάρντι ξεκίνησε από τη ναυτική βάση στο Παρθένι της Λέρου το βράδυ της 14ης Αυγούστου, με αποστολή να πλήξει εχθρικά πλοία στην Τήνο, τη Σύρο και στη συνέχεια να αποκλείσει τη Διώρυγα της Κορίνθου.
Όταν βρέθηκε στην Τήνο θέλησε να τορπιλίσει τα επιβατικά πλοία «Έλλη» και «Έσπερος», που μετέφεραν προσκυνητές, αλλά οι Ιταλοί τα θεωρούσαν οπλιταγωγά και συνεπώς εχθρικά. Λίγες στιγμές πριν εξαπολύσει την επίθεση, ωστόσο, από το περισκόπιο ο Αϊκάρντι είδε να μπαίνει στο λιμάνι ένα πολεμικό και δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη.
«Δεν είχα ούτε δισταγμό ούτε ταλάντευση. Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή, η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες. Από ότι ήξερα η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για μια άμεση, κανονική είσοδο στον πόλεμο [...] Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού. Αλλά, τότε, πέρα από κάθε αμφιβολία βρισκόμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα». είχε δηλώσει πολλά χρόνια αργότερα όταν είχε δώσει συνέντευξη σε περιοδικό της χώρας του που, μάλλον, είχε... ξεχάσει, πως η Ελλάδα ήταν ουδέτερη χώρα.
Δείτε βίντεο του
Και να σκεφτεί κανείς πως ο Αϊκάρντι ήταν ο μοναδικός από τους άνδρες του «Ντελφίνο» που ήταν εν ζωή μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου! Όλοι οι υπόλοιποι (και οι 28) είχαν βρει τραγικό θάνατο ανοιχτά της νότια Ιταλίας όταν, τον Μάρτιο του 1943 στη διάρκεια δοκιμών μετά από επισκευές συγκρούστηκε με το συνοδό του πλοίο και βυθίστηκε!
Ο Αϊκάρντι επειδή μετά τον τορπιλισμό της «Έλλης» παρέδωσε τη διοίκηση του υποβρυχίου καθώς αναβαθμίστηκε!
Δείτε βίντεο του
«Το έγκλημα της Τήνου είχε αποτέλεσμα,- για να μην πω, έκανε το θαύμα, - να δημιουργηθεί στην Ελλάδα μια ενότητα ψυχών. Μοναρχικοί και Βενιζελικοί, οπαδοί κι αντίπαλοι της 4ης Αυγούστου, πείστηκαν πως ένα μόνο αδυσώπητο εχθρό είχε η Ελλάδα: Την Ιταλία. Και πως, αν δε γινόταν ν’ αποφευχθεί μια σύγκρουση με την Ιταλία, θα ήταν προτιμότερο ν’ αντιμετωπιστεί ο εχθρός με ανδρισμό, παρά να υποχωρήσει το ελληνικό έθνος σε κάποιον που δε δίσταζε να μεταχειριστεί τέτοια μέσα», έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι.
