Η Σαρακοστή μας δείχνει πού βρισκόμαστε, από πλευράς πνευματικής ζωής αλλά και πώς μπορούμε να επανέλθουμε στη ιερή κανονικότητα του εαυτού μας, ανεβαίνοντας, από τα χαμηλά και γήινα, στα ψηλά και ουράνια.

Η έναρξη του αγώνα, που μας προτείνει η Μ. Σαρακοστή προκειμένου να μπορέσουμε να αναστηλώσουμε την εικόνα, που μας χάρισε ο ίδιος ο Δημιουργός, γίνεται κατά την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Εκεί η Λατρεία της Εκκλησίας, μας διδάσκει τον τρόπο ανάπλασης και ανάτασης του εαυτού μας: «Υψηγορίαν φύγωμεν Φαρισαίου κακίστην, ταπείνωσιν δε μάθωμεν του Τελώνου αρίστην, ίν’ υψωθώμεν τω Θεώ».

O άγιος Ιωάννης ο Σιναϊτης: Ο συγγραφέας της «Κλίμακος

Ο Θεός, ο οποίος, θέλοντας «πάντας ανθρώπους σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν» (Α’ Τιμ. 2, 4), μας υπενθυμίζει διά του Απ. Παύλου ότι δεν σωζόμαστε με τις δικές μας δυνάμεις ή με την προβολή των ηθικών μας πράξεων και κυρίως με τη δική μας ύψωση στη σύγκριση του εαυτού μας με τους άλλους, αλλά με τη χάρη του Θεού και την εμπιστοσύνη μας στο έλεός Του: «τη γαρ χάριτι έστε σεσωσμένοι δια της πίστεως· και τούτο ουκ εξ υμών, Θεού το δώρον, ουκ εξ έργων, ίνα μη τις καυχήσηται» (Εφεσ. 2, 8-9).

Η επίγνωση της αλήθειας, που προσφέρει η βίωση της Σαρακοστής, μας επαναφέρει στη γνώση του μεγαλείου του εαυτού μας, ως Υιών και κληρονόμων των θείων αγαθών. Η συνειδητοποίηση της πνευματικής κληρονομιάς, στην οποία έχουμε μερίδιο, έχει ως βάση της την βαθιά πίστη ότι η σωτηρία είναι δώρο του Θεού και όχι δική μας κατάκτηση.

Αυτό που είναι δικό μας έργο στη σωτηρία μας είναι αυτό που έκανε ο Άσωτος Υιός: «Εις εαυτόν δε ελθών είπε· πόσοι μίσθιοι του πατρός μου περισσεύουσιν άρτων, εγώ δε λιμώ απόλλυμαι! Αναστάς πορεύσομαι προς τον πατέρα μου και ερώ αυτώ· Πάτερ ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου· ουκέτι ειμί άξιος κληθήναι υιός σου· ποίησόν με ως ένα των μισθίων σου» (Λουκ. 15, 17-24).

Αυτό που συνειδητοποιεί, πρωτίστως, ο Άσωτος υιός και κάθε άσωτος είναι ότι, παρά το σκόρπισμα της περιουσίας που λαμβάνει από τον Θεό - Πατέρα, ο Χριστός Λυτρωτής τον ονομάζει και τον θεωρεί στην Παραβολή Υιό, δείχνοντας, έτσι, ότι και μετά την αμαρτωλή δράση του κάθε ανθρώπου συνεχίζεται, απαράλλακτα, η προσφορά του Ελέους του Θεού Πατρός για τη σωτηρία του.

Αυτό, ακριβώς, συνειδητοποιείται την περίοδο της Σαρακοστής, όπου τονίζεται, ιδιαίτερα, η έγνοια της Εκκλησίας, ως θεραπευτικής μονάδας, καθώς όλοι μας έχουμε ανάγκη άμεσης θεραπείας. Ο Μακαριστός Καθηγητής π. Ιωάννης Ρωμανίδης γράφει σχετικά:

«Δεν υπάρχει ένας άνθρωπος, που να είναι φυσιολογικός, εκτός από τους Αγίους. Η Πατερική Θεολογία, λοιπόν, έρχεται και λέγει ότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο νοερά ενέργεια, η οποία είναι ένα φυσιολογικό συστατικό της ανθρώπινης φύσεως και η οποία, δυστυχώς, στον συνήθη άνθρωπο δεν λειτουργεί καθόλου ή λειτουργεί υποτυπωδώς. Για να επαναλειτουργήσει αυτή η νοερά ενέργεια, χρειάζεται να προηγηθεί η θεραπεία της ανθρώπινης προσωπικότητας. Αυτή η ανάγκη θεραπείας της ανθρώπινης προσωπικότητας συνιστά την ουσία της Ορθοδόξου Παραδόσεως. Σήμερα, μιλάμε για αλλαγή νοοτροπίας του ανθρώπου, για αλλαγή της θεωρήσεως της ζωής και αυτήν την θεωρούμε μετάνοια. Δεν είναι όμως αυτό μετάνοια. Αυτό είναι απλώς μεταμέλεια. Η μεταμέλεια είναι η αρχή της μετάνοιας. Δεν καθαρίζεται η ψυχή του ανθρώπου από τα πάθη με μια απλή μεταμέλεια. Για να καθαρισθεί η ψυχή από τα πάθη προηγείται ο φόβος του Θεού και η μετάνοια, η οποία συνεχίζεται κατά το στάδιο της καθάρσεως και ολοκληρώνεται με τον θείο φωτισμό, τη φώτιση, δηλαδή, του νου του ανθρώπου από την χάρη του Αγίου Πνεύματος… Η θεραπεία της νοεράς ενέργειας της ψυχής του ανθρώπου, δημιουργεί αυτομάτως κοινωνικό άνθρωπο, δηλαδή, υγιή ψυχικά άνθρωπο, που είναι έτοιμος να δράση κοινωνικά σε όλους τους τομείς».

Ετοιμάζοντας σταυρικά τον εαυτό μας για την Ανάσταση, είναι ωφέλιμο να νηστεύουμε αληθινά, όχι μόνον από τις τροφές, αλλά και από τις κακίες, με τη μετατροπή τους σε αρετές του Χριστού.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι ανάγκη να διατηρούμε τον εαυτό μας στερεωμένο στη βάση της πίστεως, ελεύθερο από τον καταναγκασμό και τη δουλεία της λογικής. Θεολογία είναι ο λόγος για τον Θεό· Και για τον Θεό δεν μιλάμε με τη λογική και δεν μπορούμε να τον φτάσουμε με τη γνώση.

Η πίστη της Εκκλησίας δεν είναι οι διανοητικές κατασκευές και τα λογικά σχήματα, καθώς μας προβάλλει στα νεώτερα χρόνια το πνεύμα της Δύσεως. Η ορθόδοξη Θεολογία είναι πείρα και φρόνημα αγιωσύνης, αφοσιώσεως και εμπιστοσύνης στη Θεία Ευσπλαχνία και Δωρεά, καθώς ο Χριστός λέγει: «Χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν».

Η Αγία Τεσσαρακοστή κάνει αισθητή την αποστολή της Εκκλησίας, που είναι να κάνει προσιτό και εύληπτο στη ζωή μας τον Σωτήρα και Λυτρωτή Θεάνθρωπο. Η Εκκλησία, με την Σαρακοστή, δεν βιάζει, αλλά ελευθερώνει τον κάθε άνθρωπο από τις δουλείες και τα πάθη, που εμποδίζουν την πρόσβασή του στον Λυτρωτή.

Τα πάθη διευκολύνουν και παροτρύνουν τον άνθρωπο να πορεύεται προς τα κάτω, προς την απώλεια και τον θάνατο, ενώ τον δυσκολεύουν να ανεβαίνει, ως άνθρωπος (άνω + θρόω) προς τα πάνω, προς τον Γολγοθά, εκεί που βιώνει το Μυστήριο του Σταυρού και μετουσιώνει σε προσωπική εμπειρία, το Μυστήριο της Αναστάσεως.

Η Εκκλησία, συνεχίζοντας το έργο της Θείας Απολυτρώσεως, προβάλλει προς όλους τους Χριστιανούς αλλά και προς όλους τους ανθρώπους το μήνυμα της Μ. Τεσσαρακοστής, ως τον τρόπο ζωής, με τον οποίο ο άνθρωπος απαντά στα Μυστήρια της Θείας Ενανθρωπήσεως, της Σταυρώσεως και της Αναστάσεως του Σωτήρα του κόσμου.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς έλεγε ότι: «Ο Σταυρός είναι για μας το να σταυρώνουμε τη σάρκα, μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες της. Αυτή η σταύρωση οδηγεί τον άνθρωπο στην πνευματική του απελευθέρωση. Πρέπει να αντιληφθούμε καλά ότι η Βασιλεία των Ουρανών βιάζεται και την αρπάζουν οι βιαστές. Για να μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει κληρονόμος και βιαστής της Βασιλείας του Θεού είναι ανάγκη, πρωτίστως να μπορεί να εφαρμόζει τη Θεολογία της Σαρακοστής. Η νηστεία είναι εντολή ζωής. Δόθηκε από τον Θεό στον Αδάμ για τη διαφύλαξη της θείας χάριτος, που είχε προσφερθεί σε αυτόν από τον Θεό. Η ακρασία συμβάλλει στον θάνατο σώματος και ψυχής. Ποιος άνθρωπος λοιπόν δεν θέλει να βρει ζωή και χάρη από τον Θεό;».

Τροπάριο κατανυκτικό του Εσπερινού της Κυριακής της Τυροφάγου, δίνει το έναυσμα της Μ. Τεσσαρακοστής: «Τον της νηστείας καιρόν φαιδρώς απαρξώμεθα προς αγώνας πνευματικούς εαυτούς υποβάλλοντες, αγνίσωμεν την ψυχήν, την σάρκα καθάρωμεν, νηστεύσωμεν ώσπερ εν τοις βρώμασιν εκ παντός πάθους, τας αρετάς τρυφώντες του πνεύματος».

Η νηστεία, συνεπώς, αποτελεί μια διόρθωση της ανυπακοής των Πρωτοπλάστων στον Θεό, μια διόρθωσης ή επανόρθωσης της άρνησής τους να νηστέψουν το κακό, τον εγωισμό, την απόλαυση των υλικών, που τους οδήγησε στην απώλεια της αιώνιας ζωής.

Είναι ωφέλιμο, συνεπώς, να προσλάβουμε τη Μ. Τεσσαρακοστή ως την πλέον κατάλληλη παιδαγωγική και πνευματική περίοδο για να εισάγουμε στη ζωή μας την αδιάλειπτη νηστεία, την κάθαρση των παθών και την απόκτηση των αρετών, βοηθώντας τον εαυτό μας να αρχίσει την άνοδό του στη βαθμίδα της πνευματικής του τελειώσεως: Από τη μετάνοια στην Κάθαρση, από την Κάθαρση στον Φωτισμό και από τον Φωτισμό στη Θέωση.