Η άνοιξη του 1809 ήταν μια δύσκολη περίοδος για τον μεγάλο μουσουργό.

Η αγαπημένη του, κόμισσα Giulietta Guicciardi, είχε κόψει κάθε επαφή μαζί του, μιλώντας για αγεφύρωτα ταξικά κενά, και οι σχέσεις του με τον μικρότερο αδερφό και ατζέντη του, Kaspar, είχαν επιδεινωθεί.

Το χειρότερο όμως απ’ όλα πρέπει να ήταν το γεγονός πως ο στενός φίλος και προστάτης του αρχιδούκας Ροδόλφος της Αυστρίας εγκατέλειπε άρον-άρον την έπαυλή του στη Βιέννη για να γλιτώσει από τα στρατεύματα του Βοναπάρτη.

Κι έτσι εκείνον τον Απρίλιο, περιμένοντας την αναχώρηση του αρχιδούκα, ο Μπετόβεν στράφηκε στο πιάνο του. Το αποτέλεσμα ήταν η πρώτη εκδοχή αυτού που θα γινόταν τελικά γνωστό ως «Σονάτα για Πιάνο Opus 81a».

Ο μουσουργός έγραψε στην παρτιτούρα του τη φράση «Le-be-wohl» (στα γερμανικά ο αποχαιρετισμός), η οποία επαναλαμβάνεται συχνά στο κομμάτι, το οποίο μετατρέπεται σε έναν σωστό θρήνο που εναλλάσσεται μεταξύ μελαγχολίας και κάθαρσης. «Μείγμα πόνου και απώλειας», το χαρακτήρισε ο μεγάλος μουσικολόγος Frederick Horace Clark το 1899 και έκτοτε όλοι το έχουν επαινέσει για τους «βουβούς λυγμούς» και τα «υπαινικτικά αντίο» του.

Κι όμως υπάρχουν κάποιοι που δεν ακούν τον συναισθηματικό πόνο του συνθέτη αλλά αποδίδουν την όλη σύνθεση σε ένα σαφώς πιο σωματικό χαρακτηριστικό του Μπετόβεν! Εδώ και δεκαετίες υποστηρίζεται δηλαδή από μουσικόφιλους προφανώς καρδιολόγους πως ο ασθματικός ρυθμός του «Opus 81a» είναι πιθανότατα δείκτης της καρδιακής αρρυθμίας από την οποία έπασχε ο μουσουργός χωρίς να το ξέρει.

Καρδιακή αρρυθμία αποκαλούν οι γιατροί κάθε διαταραχή του φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού. Ο ρυθμός λειτουργίας της καρδιάς δεν είναι ρυθμικός, παρουσιάζοντας άλλοτε διακοπές και άλλοτε υψηλότερη ή χαμηλότερη συχνότητα παλμών.

Ο Μπετόβεν έζησε σε εποχές που τέτοιες παθήσεις περνούσαν στα «ψιλά» και ο ίδιος μάλιστα είχε μεγαλύτερα προβλήματα να σκεφτεί, από τη χρόνια διάρροια που υπέφερε μέχρι και την κώφωση! «Μπορεί να είχε μια καρδιακή αρρυθμία που ήταν πιθανότατα καλοήθης», μας λέει ο καθηγητής καρδιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, Zachary Goldberger.

Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος δεν αναφέρει τίποτα στην επιστολογραφία του και η νεκροψία του δεν μιλά για κάτι τέτοιο, ο Goldberger αναγνωρίζει συγγένειες στη ζωή και το έργο του Μπετόβεν που μπορούν να αποδοθούν σε αρρυθμίες και σκιρτήματα της καρδιάς, θεωρώντας ταυτοχρόνως πως ο μουσουργός μπορούσε να ακούσει τον ξεκούρδιστο ρυθμό της καρδιάς του.

Οι αρρυθμίες λαμβάνουν συχνά χώρα σε περιόδους έντονου άγχους και εκείνη η άνοιξη ήταν σαφώς στρεσογόνα για τον Μπετόβεν. «Ίσως η απώλεια της ακοής του όξυνε τις άλλες αισθήσεις του και τον έκανε να συνειδητοποιήσει την καρδιακή του αρρυθμία», συνεχίζει ο καθηγητής, ο οποίος με έναν μουσικολόγο (Steven Whiting) και έναν παθολόγο (Dr. Joel D. Howell) δημοσίευσαν μια μελέτη για την «Εγκάρδια μουσική του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν» στο «Perspectives in Biology and Medicine» την άνοιξη του 2014.

Δεν ήταν φυσικά οι πρώτοι επιστήμονες που μίλησαν για κάτι τέτοιο, καθώς το πράγμα το μελετούν οι καρδιολόγοι στα σοβαρά τουλάχιστον από το 1980, όταν σε μια επιστολή του στην επιθεώρηση «Journal of the American Medical Association» ο γιατρός Samuel Vaisrub επικεντρώνεται στη στενή σύνδεση μεταξύ μουσικής και σωματικών ρυθμών. «Έχοντας βιώσει συχνά καρδιακές αρρυθμίες», μας λέει ο Vaisrub, «[ο Μπετόβεν] συνέθετε μουσική (όπως η Σονάτα No. 81) που αντανακλούσε έναν διαταραγμένο ρυθμό».

Πολλοί ακόμα καρδιολόγοι αναγνώρισαν συσχετίσεις στη θεϊκή μουσική του Μπετόβεν και τη φημολογούμενη καρδιακή αρρυθμία του (όπως ο καρδιολόγος Berndt Lüderitz στο βιβλίο του «History of the Disorders of Cardiac Rhythm» το 1995), πιστεύοντας πως στο μουσικό του αυτί ο διαταραγμένος καρδιακός ρυθμός μετατρεπόταν σε μελωδία.

Ο Goldberger και η παρέα του πήγαν το πράγμα πιο μακριά, εξετάζοντας δύο ακόμα έργα του κλασικού συνθέτη που θεωρούν πως «μυρίζουν» αρρυθμία (το «Opus 130» και το «Opus 110»), καθώς βασίζονται σε επαναλαμβανόμενα και «άρρυθμα» μοτίβα.

Μουσικολόγοι πάντως εναντιώνονται σε τέτοιου είδους αναγνώσεις, λέγοντας πως ακόμα κι αν ήταν όντως έτσι, η καρδιακή αρρυθμία δεν σε βοηθάει καθόλου να αντιληφθείς και να κατανοήσεις το μυστήριο των εντελώς ιδιοσυγκρασιακών ρυθμικών δομών του Μπετόβεν. Το μεγάλο θέμα, μας λένε, είναι όχι τόσο τι λειτούργησε ως έμπνευση για τον μεγάλο μουσουργό, αλλά τι έκανε ο Μπετόβεν με τις εμπνεύσεις του.

Η μουσική του Μπετόβεν εξακολουθεί πάντως να αποτελεί ογκόλιθο είτε προέκυψε από την καρδιά του είτε απλώς από το μυαλό του…